Gračanička štamparija
Gračanička štamparija je drevna srpska štamparija, koja je osnovana 1539. godine u srpskom pravoslavnom manastiru Gračanici, kao jedna od prvih štamparija u srpskim zemljama pod osmanskom vlašću. U ovoj štampariji izdat je čuveni Gračanički oktoih (petoglasnik), koji je priređen zaslugom tadašnjeg gračaničkog mitropolita Nikanora. Kao najstarija štamparsko-izdavačka ustanova na prostorima Kosova i Metohije, Gračanička štamparija zauzima istaknuto mesto u kulturnoj istoriji kosovsko-metohijskih Srba, države Srbije i srpskog naroda u celini.[1][2][3][4]
Delatnost
uredi
U vreme osnivanja ove štamparije, srpski pravoslavni manastir Gračanica bio je katedralni, odnosno prestoni manastir Lipljanske eparhije, koja je po svom sedištu takođe nazivana i Gračaničkom, a čitavo to područje je u administrativnom pogledu ulazilo u sastav Vučitrnskog sandžaka.[5][6]
Radi zasnivanja štamparije pri pomenutom manastiru mitropolit Nikanor je angažovao štampara „raba Dimitrija“ koji je o svom radu napisao kratak predgovor na Ia listu Gračaničkog oktoiha (petoglasnika), jedine poznate knjige štampne u Gračaničkoj štampariji. Dimitriju je kao uzor poslužio Cetinjski oktoih (petoglasnik) iz štamparije Crnojevića.
Od Gračaničkog oktoihaa nije sačuvan nijedan potpuni primerak. Knjiga je imala 224 lista formata 32 h 21,5 cm, a svaka strana po 27 redova. Sva slova su čitka, sa velikim proredom. Naslovi su štampani krupnim slovima. Na Ib listu je ilustracija u dvroreznoj tehnici. Na gornjoj polovini je slika Gračanice, a na donjoj portreti Kosme Meloda, Jovana Damaskina i Josifa Himografa. Oktoih ima tri inicijala i dva ornamenta u crno brloj tehnici.
Štamparija je ubrzo prestala sa radom, a dalja sudbina štampara Dimitrija nije poznata.
Vidi još
urediReference
uredi- ^ Grujić 1936, str. 81-96.
- ^ Durković-Jakšić 1964, str. 287-298.
- ^ Petrović 1981, str. 169-178.
- ^ Medaković 1993, str. 425-440.
- ^ Zirojević 1968, str. 103-120.
- ^ Zirojević 1972, str. 263-275.
Literatura
uredi- Grujić, Radoslav M. (1936). „Prva štamparija u južnoj Srbiji, 1539. godine, na Kosovu Polju u manastiru Gračanici” (PDF). Glasnik Skopskog naučnog društva. 15-16: 81—96.
- Durković-Jakšić, Ljubomir (1964). „Prilog proslavi 425-godišnjice prve srpske štamparije na Kosovu polju”. Bibliotekar. 16 (5-6): 287—298.
- Zirojević, Olga (1968). „Vučitrnski i Prizrenski sandžak u svetlosti turskog popisa 1530/31. godine”. Gjurmime albanologjike: Albanološka istraživanja. 7 (2): 103—120.
- Zirojević, Olga (1972). „Vučitrnski i Prizrenski sandžak u vreme vladavine Sulejmana Veličanstvenog”. Istorijski časopis. 19: 263—275.
- Medaković, Dejan (1958). Grafika srpskih štampanih knjiga XV-XVII veka. Beograd: Naučno delo.
- Medaković, Dejan (1993). „Stare srpske štamparije”. Istorija srpskog naroda. 3 (2). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 425—440.
- Petrović, Damnjan (1981). „Gračanička štamparija i njen osnivač mitropolit Nikanor”. Stremljenja. 22 (2): 169—178.
- Plavšić, Lazar (1959). Srpske štamparije od kraja XV do sredine XIX veka. Beograd: Udruženje grafičkih preduzeća Jugoslavije.
- Filić, Milorad (1996). Izdavačka delatnost Srba na Kosovu i Metohiji (građa za bibliografiju i istoriju knjige): 1539-1941. Priština: Narodna i univerzitetska biblioteka.
- Filić, Milorad (2019). Srpska štampana knjiga, periodika i štamparije na Kosovu i Metohiji 1536‒1941: Istorijski pregled i bibliografija. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet.
