Grejamstaun
Grejamstaun (afr. Grahamstad, kosa: iRhini) je grad sa oko 70 hiljada stanovnika u Istočnom Kejpu, provinciji Južnoafričke Republike. Nalazi se oko 110 km severoistočno od grada Port Elizabet i 130 km jugozapadno od Istočnog Londona. Grejamstaun je najveći grad u lokalnoj opštini Makana i sedište je opštinskog veća. U njemu su smešteni Rouds Univerzitet, Istočna divizija Kejpa, Visoki sud Južnoafričke Republike, Južnoafrička biblioteka za slepe i Biskupija anglikanske crkve Južnoafričke Republike. Promena imena u Makanda zvanično je objavljena 29. juna 2018. godine.[1][2]
| Grejamstaun Grahamstad | |
|---|---|
 Grejamstaun sa tvrđave Selvin | |
 Zastava | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Južna Afrika |
| Pokrajina | Istočni Kejp |
| Osnovan | 1820 |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 67.264 |
| — gustina | 1.033,24 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 33° 18′ 36″ J; 26° 31′ 36″ I / 33.31° J; 26.526667° I |
| Aps. visina | 580 m |
| Površina | 65,1 km2 |
  Grejamstaun Grejamstaun na karti Južnoafričke Republike | |
| Poštanski broj | 6139 |
| Pozivni broj | 046 |
Istorija
urediGrejamstaun je, kao vojnu stanicu, osnovao potpukovnik Džon Grejam 1812. godine, kao deo napora da se osigura istočna granica britanskog uticaja na Koloniju Kejp od naroda Kosa čija je zemlja malo istočnije.
Egazini, Bitka u Grejamstaunu
urediVelika grupa Kosa ratnika je, 22. aprila 1819. godine, pod vodstvom Makane, napala britanske kolonijalne sile. Pre napada na Grejamstaun upozorili su zapovednika pukovnika Vilšira.[3] Ovo je bio jedan od bezbrojnih napada koje je narod Kosa izveo na naseljenu koloniju. Tokom bitke, Britanci nisu imali municije. Žena pod imenom Elizabet Salt rizikovala je život tako što je ušla u bitku, noseći oružje i municiju britanskim trupama. Ona je oružje i municiju pronela pretvarajući se da je novorođenče koje je ljuljala. Kosa ratnici nisu želeli da napadnu ženu i dete, pa su joj omogućili da prođe i odnese trupama zalihe oružja i municije. Kose, sa snagom od 10 hiljada vojnika, nisu uspeli da nadjačaju kolonijalni garnizon od oko 300 ljudi. Makane se predao, zarobljen je i zatvoren na ostrvu Roben. Na Božić po gregorijanskom kalendaru, 25. decembra 1819. godine pokušao je da pobegne i udavio se.
Rast
urediGrejamstaun je porastao tokom dvadesetih godina 19. veka, kada su mnogi naseljenici napustili poljoprivredu da bi se bavili sigurnijim zanatima. Grejamstaun je 1833. godine opisan da je imao "dva ili tri engleska trgovca znatnog bogatstva, ali jedva društvo u uobičajenom smislu te reči. Javna biblioteka je bedna stvar."[4] Od 1833. godine, procenjeno je da je Grejamstaun imao oko 6 hiljada stanovnika.[5] Za nekoliko decenija postao je najveći grad u Koloniji Kejp nakon Kejptauna. Postao je biskupija 1852. godine. Bio je tradicionalni glavni i kulturni centar područja Albani, nekadašnjeg tradicionalno engleskog govornog područja sa prepoznatljivom lokalnom kulturom.
Železnice vlade Kejpa počele su izgradnju pruge 1872. godine, koja povezuje Grejamstaun sa Port Alfredom na obali i nacionalne železnice u celoj zemlji. Ovo je završeno i otvoreno 3. septembra 1879. godine.[6]
Univerzitet Rouds osnovan je 1904. godine.[7] Danas ovaj univerzitet nudi trećestepeno obrazovanje svetske klase za širok spektar disciplina i više od 6 hiljada diplomaca i postdiplomaca.
Promena imena
urediMinistar umetnosti i kulture Nati Mdedva najavio je promenu imena za Grejamstaun u Istočnom Kejpu, Južnoafričkoj Republici u Službenom listu br. 641. od 29. juna 2018. godine. Svrha objavljivanja je da bi se mogle podneti primedbe ili kometari do 28. jula 2018. godine.[1]
Podstaknuti su preporukom Komisije za istinu i pomirenje da se geografskih imena preimenuju kao "simboličku reparaciju" kako bi se rešila nepravedna prošlost. Predloženo je da se grad nazove po Makandi, proroku, filozofu i vojniku koji je vodio neuspeli napad na britanski garnizon u Grejamstaunu 1819. godine.
Religija – "Grad svetaca"
uredi
Katedrala svetog Mihajla i svetog Đorđa je sedište Anglikanske biskupije Grejamstauna. U Grejamstaunu takođe postoje rimokatolička, presbiterijanska, etiopska episkopska, metodistička, baptistička, pinkster protestantska, holandska reformistička, harizmatička, apostolska i penekostalna crkva. Tu su i mesta za sastanke hindusa, sajentologa, kvekera, Crkve Isusa Hrista svetaca poslednjih dana i muslimana.
Iz istorijskih razloga, grad ima više od četrdeset verskih objekata, a nadimak "Grad svetaca" postao je vezan za Grejamstaun. Međutim, postoji i druga priča koja može biti izvor ovog nadimka.
Kaže se da su oko 1846. godine u Grejamstaunu bili Kraljevski inženjeri kojima su bili potrebni alati za gradnju. Poslali su poruku u Kejptaun, tražeći da im pošalju stegu (na engleskom vice što takođe znači "razvrat"). Dobili su odgovor iz Kejptauna "Kupite stegu lokalno", na šta su odgovorili "U Grejamstaunu nema razvrata".[8]
Demografija
urediPrema popisu iz 2011. godine, Grejamstaun ima 67.264 stanovnika, od čega se 78,9% stanovnika izjasnilo kao "crni afrikanci", 11,3% kao "obojeni" i 8,4% kao "belci".[9] Od 1994. godine došlo je do značajnog priliva crnaca iz bivše domovine Kosa, koja leži na istoku. Maternji jezik 72,2% stanovnika je kosa, dok 13,7% govori afrikanerski i 10,8% govori engleski.[9]
Škole
urediGrejamstaun je jedini grad u Južnoafričkoj Republici čiji je primarni sektor obrazovanje. Iako je statistika sigurno podstaknuta visokim troškovima privatnih škola i relativno male populacije, ona ima izuzetan broj škola po glavi stanovnika. U nastavku su navedene neke od mnogih privilegovanih škola:
| Škola | Godina osnivanja | Denominacija | Jezik | Razredi | Pol | Privatna/Državna |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Koledž svetog Andreja | 1855 | Anglistička | engleski | 8–12 | Samo muškarci | Privatna |
| Grajem Koledž (poznat pre 1939. godine kao Viktorijina srednja škola za dečake i Grajamska javna škola) | 1873 | Nije denominacionalna | engleski | 0–12 | Samo muškarci | Državna |
| Biskupska škola za devojčice | 1874 | Anglistička | engleski | 4–12 | Samo muškarci | Privatna |
| Koledž svetog Ejdana | 1876 (zatvorena 1973) | Jezuitska | engleski | ?–12 | Samo muškarci | Privatna |
| Pripremna škola svetog Andreja | 1885 | Anglistička | engleski | 0–7 | Samo muškarci | Privatna |
| Škola dobrog pastira | 1884 | Anglistička | engleski | 1–7 | Oba pola | Privatno - državno partnerstvo |
| Škola Kingsvud | 1894 | Metodistička | engleski | 0–12 | Oba pola | Privatna |
| Viktorijina srednja škola za devojčice | 1897 | Nije denominacionalna | engleski | 8–12 | Samo žene | Državna |
| Viktorijina osnovnaškola za devojčice | 1945 | Nije denominacionalna | engleski | 0–7 | Samo žene | Državna |
| Pripremna škola Oatlends | 1949 | Nije denominacionalna | engleski | 0–7 | Oba pola | Državna |
| P. Dž. Oliver. | 1956 | Nije denominacionalna | afrikans | 0–12 | Oba pola | Državna |
Štampa
uredi
U Grejamstaunu se nalaze najstarije preživele nezavisne novine u Južnoafričkoj Republici. Nazvane su Grokots Mejl (Grocott's Mail), osnovala ih je porodica Grokot 1870. godine, a otkupili su i časopis Grejamstaun Žurnal (Grahamstown Journal) koji je osnovan 1831. godine.[10] Robert Godlonton, nekadašnji vlasnik Žurnala koristio je te i druge novine kako bi se suprotstavljao Stokenstormovom sporazumnom sistemu i zalagao se za uzimanje više zemlje od Kosa naroda.[11] Danas su to lokalne novine kojima upravlja Škola novinarstva i medijskih studija na Rouds Univerzitetu, a i dalje ima isto ime.
Kao glavni centar za obuku novinara, Grejamstaun takođe ima i 2 studentske novine, Aktivejt (Activate), osnovano 1947. godine i Opidian Pres (The Oppidan Press), studentska inicijativa pokrenuta 2007. godine koja se uglavnom odnosi na studente koji žive izvan kampusa.
Društveni problemi
urediOktobra 2015. godine više od 500 ljudi je raseljeno i više od 300 prodavnica opljačkano tokom talasa ksenofobičnog nasilja.[12][13][14]
Neki ljudi koriste tradicionalne afričke lekove jer veruju da su učikoviti. Postoje biljke koje su popularne kod ljudi u Grejamstaunu.
Društveni pokreti
urediNezavisna civilna društvena organizacija "Makana Rivajv!" ("Makana Revive!") osnovana je 2017. godine. Tokom prvog kvartala 2018. godine, Makana Rivajv je dospela u nacionalne vesti kada je predvodila inicijativu za popravku propadajuće infrastrukture i poboljšanja sigurnosti i higijene. Donacije su slali i lokalni i internacionalni stanovnici Grejamstauna.[15]
U Grejamstaunu snažno prisustvo ima Južnoafrički pokret nezaposlenih ljudi.[16][17][18][14]
Reference
uredi- ^ a b „Grahamstown to be renamed Makhanda after Xhosa warrior”. News24 (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 21. 07. 2018. g. Pristupljeno 7. 9. 2018.
- ^ Kubheka, Thando. „Grahamstown to be renamed after late Xhosa warrior & philosopher Makhanda” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 7. 9. 2018.
- ^ Tim, Couzens (2004). Battles of South Africa. Claremont: David Philip. ISBN 978-0-86486-621-9. OCLC 56188785.
- ^ Walsh, Robert; Smith, John Jay (1834). The Museum of Foreign Literature, Science and Art (na jeziku: engleski). E. Littell.
- ^ „Embassy to the Eastern Courts of Cochin-China, Siam, and Muscat — Viewer — World Digital Library”. www.wdl.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 7. 9. 2018.
- ^ Jose, Burman (1984). Early railways at the Cape. Cape Town: Human & Rousseau. ISBN 978-0-7981-1760-9. OCLC 12751449.
- ^ Currey, Ronald Fairbridge (1970). Rhodes University 1904-1970: a chronicle (na jeziku: engleski).
- ^ Morton, H.V., 1948. In Search of South Africa.London: Methuen & Co. Ltd. str. 161.
- ^ a b Sum of the Main Places Rhini and Grahamstownfrom Census 2011.
- ^ „About us”. www.grocotts.co.za (na jeziku: engleski). Pristupljeno 7. 9. 2018.
- ^ „A Quest For A Treaty Stockenstrom, Godlonton And Bowker | New History”. 16. 3. 2014. Arhivirano iz originala 16. 03. 2014. g. Pristupljeno 7. 9. 2018.
- ^ Erskog, Kj Van Rensburg, F Mthonti & M. „Xenophobia in Grahamstown: 'We are not leaving!' | Daily Maverick”. Daily Maverick (na jeziku: engleski). Pristupljeno 7. 9. 2018.
- ^ O'Halloran, Paddy. „Where poverty meets xenophobia: Grahamstown, a city in crisis | Daily Maverick”. Daily Maverick (na jeziku: engleski). Pristupljeno 7. 9. 2018.
- ^ a b O’Halloran, Paddy (30. 8. 2016). „Contested Space and Citizenship in Grahamstown, South Africa”. Journal of Asian and African Studies (na jeziku: engleski). 53 (1): 20—33. ISSN 0021-9096. doi:10.1177/0021909616664920.
- ^ „Shattercat boosts pothole repair fund”. www.grocotts.co.za (na jeziku: engleski). Pristupljeno 7. 9. 2018.
- ^ „Amandla Personal Training Functional Fitness Blog”. Amandla Training Blog (na jeziku: engleski). Pristupljeno 7. 9. 2018.[mrtva veza]
- ^ „The Flames of Phaphamani”. libcom.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 7. 9. 2018.
- ^ „Bullets fly as township erupts | Grocott's Mail Online”. 29. 1. 2016. Arhivirano iz originala 29. 01. 2016. g. Pristupljeno 7. 9. 2018.
Literatura
uredi- Tim, Couzens (2004). Battles of South Africa. Claremont: David Philip. ISBN 978-0-86486-621-9. OCLC 56188785.
