Дама са хермелином
Dama sa hermelinom (ital. Dama con l'ermellino) je slika italijanskog renesansnog slikara Leonarda da Vinčija. Slikana je temperom i uljanim bojama na dasci krajem 15. vijeka.
 Portret Čečilije Galerani | |
| Umetnik | Leonardo da Vinči |
|---|---|
| Godina | 1489. ili 1490. |
| Pravac | renesansa |
| Tehnika | tempera i ulje na panelu od orahovine |
| Dimenzije | 54 x 39 cm |
| Mesto | Narodni muzej u Krakovu |
Prema istoričarima, dama je Čečilija Galerani, koja je bila ljubavnica vojvode od Milana, Ludovika Sforce. Imala je svega 15 godina kada je naslikana.[1]
Sliku je kupio u Italiji poljski državnik i pisac Adam Čartoriski 1798. godine. U Drugom svjetskom ratu završila je u Njemačkoj kod nacista. Na kraju rata slika je vraćena u Krakov i u vlasništvu je porodice Čartoriski.[1]
Dama sa hermelinom (ital. Dama con l’ermellino; polj. Dama z gronostajem) je portret za koju se vjeruje da pripada četkici Leonarda da Vinčija. Rađena temperom i uljem na drvenoj ploči od orahovine, prema mnogim istraživačima, prikazuje portret Čečilije Galerani, ljubavnice Lodovika Sforce, zvanog Il Moro, vojvode od Milana, što potvrđuje i složena simbolika slike.
Zajedno sa „Mona Lizom”, „Portretom Ginevre de Benči” i „Lijepom Feronijerom”, slika spada u ciklus Leonardova četiri ženska portreta.
Elegantna i misteriozna, „Dama sa hermelinom” je Leonardovo djelo koje je dugo vremena vrlo mali broj ljudi imao privilegiju da vidi uživo. Od 1801. godine portret je u prestižnoj kolekciji prinčeva Čartoriski. Poljska država ga je kupila 2016. godine, i jedno vrijeme je bilo izložen u Narodnom muzeju u Krakovu, da bi se 2019. godine vratio u Zadužbinu prinčeva gdje je izložen danas.
Interpretacije uredi
Dugo vremena su stručnjaci ispitivali identitet djevojke na portretu, kao i zbog čega u naručju drži hermelina, a ne nekog drugog kućnog ljubimca, koji je u svakom slučaju neobičan izbor. Pored simbolike i enigmi, slika ima posebno inovativnu postavku portretirane za svoju epohu i traži od nas da učinimo korak unazad u vremenu, u onaj Milano gdje je Leonardo proveo jedan od najplodonosnijih perioda svog života.
Krenimo redom i započnimo sa lijepom djevojkom koja prefinjenim pogledom i pažljivim okom gleda preko slike. Natpis „La Bele Feroniere Leonard d’Awinci”, koji se može pročitati u gornjem desnom uglu slike, može nas zavesti, ali kako ukazuju i pravopisne netačnosti, riječ je o apokrifnom elementu koji je vjerovatno dodat u Poljskoj, jer zapravo nema razloga za pomisao da djelo prikazuje damu Feronijere, ljubavnicu Fransoaa I Francuskog, protagonistu drugog Leonardovog portretnog remek-djela. Verzija koja bi identifikovala ovu damu sa Katerinom Sforcom, ćerkom Galeaca Marije Sforce, takođe je nepouzdana. Prema ovom tumačenju, crna ogrlica od granita bi aludirala na tugu plemkinje zbog gubitka oca u zavjeri iz 1476. godine, dok bi hermelin upućivao na heraldički grb Đovanija Andreje Lampugnanija, atentatora odgovornog za vojvodinu smrt.
Međutim, upravo nas životinja vodi ka najakreditovanijoj hipotezi: onoj o Čečiliji Galerani, obrazovanoj lombardijskoj plemkinji sa oštrim intelektom, portretiranoj sa 16 godina kada je već bila ljubavnica vojvode od Milana, Lodovika Sforce zvanog Il Moro (Crni). Na grčkom se hermelin zove gale; njegovo prisustvo na slici, dakle, aludira na prezime djevojke, kao što je slučaj u drugom velikom Leonardovom portretu, onom Ginevre de Benči, gdje ime modela asocira bujna kleka iza nje. Kao simbol čistoće i neiskvarenosti djevojke, životinja takođe asocira na Ludovika, koji je 1488. godine od kralja Napulja dobio počasnu titulu viteza Reda hermelina. Da se sve kockice slože, nastanak slike se prema riječima stručnjaka datira u isto vrijeme. I povrh svega, izvor iz petnaestog vijeka takođe govori o portretu Čečilije; naime Bernardo Belinčoni, firentinski pjesnik koji je tih godina boravio u Milanu, slavi njegovu ljepotu u jednom sonetu.
Opis uredi
Ali kako je Leonardo mogao da stavi divlju i stidljivu životinju poput hermelina u naručje Čečilije? Mnogi smatraju da je renesansni genije — kome je posmatranje prirode i života bila apsolutna vrijednost — koristio docilniju feretku kao model, u to vrijeme vrlo uobičajenu u lombardijskom selu. To potvrđuju veličina i karakterne crte životinje, na slici prikazane živahnom preciznošću.
Izgleda da se hermelin i djevojka poistovjećuju suptilnom zajedništvom preko crta lica, vitkom figurom, intenzivnim i iskrenim pogledom usmjerenim u istom pravcu: elemenat koji pojačava neobičnu pozu Čečilije, protagonistkinje dvostruke rotacije, okrenutug poprsja ulijevo i glave udesno, kao da joj je neko privukao pažnju ulaskom u sobu. Ovim djelom Leonardo je duboko inovirao tradiciju lombardijskog portreta, koja se do tada uglavnom zasnivala na predstavljanju profila. Kroz držanje i izraz lica, on nastavlja svoje istraživanje u prikazivanju pokreta duše, omogućujući nam da zamišljamo emocije i situacije, bez da ih eksplicitno opisuje. Veliki akcenat dat je pokretu ruke koja životinju miluje tankim prstima, ističući njenu gracioznost i čistoću, dok na usnama djevojke lebdi neprimjetni osmijeh, isti onaj koji se uočava kod sv. Jovana Krstitelja i Mona Lize.
Odjeća mlade žene je održavana i prefinjena, kako i priliči dvorskoj dami koja ima privilegiju da bude ljubavnica jednog od najmoćnijih gospodara u Italiji. Ludoviko je sam, zaokupljen autentičnom strašću prema Čečiliji, naručio portret od Leonarda. Djevojka je odjevena u španskom stilu, kako je to postalo moderno u Milanu nakon što je Sforca pristupio Napuljskom kraljevstvu. Uglađena frizura koja naglašava crte na čelu i veo iste boje kao i kosa, široki i skupocjeni rukavi ukrašeni trakama, ogrlica od crnog granita — simbola vjernosti — koja se na sjajnoj boji tena ističe u elegantnom i detaljno opisanom kostimu jedne epohe, kojoj je suđeno da se uskoro završi zarobljavanjem Il Mora od strane Francuza.
Odjek portreta među savremenicima je bio veliki, što je dokumentovao Belinčonijev sonet samo pet godina nakon njegovog nastanka. Markiškinja Mantove, Izabela Este upoznala je djelo zahvaljujući Čečiliji i tražila je od majstora da i nju ovijekovječi, ali je od njenog portreta Leonardo napravio samo crtež kojem se sada možemo diviti u Luvru.
Autorstvo uredi
U narednim stoljećima Leonardovo autorstvo ovog portreta je zaboravljeno. Na kraju devetnaestog vijeka većina kritičara pripisivala je „Damu sa hermelinom” učenicima majstora kao što su Đovani Ambrođo De Predis i Đovani Antonio Boltrafio. U međuvremenu, 1801. godine slika je ušla u zbirku poljskih prinčeva Čartoriski — u jednom od najmračnijih trenutaka u istoriji Poljske, sa zemljom podijeljenom između Prusije, Rusije i Habsburškog carstva — i tiho je putovala sa svojim vlasnicima između Pariza i Krakova.
Tokom Drugog svjetskog rata nacistički osvajači pronašli su sliku u podrumu zamka Vavel, gdje je bila sakrivena, i prebacili je u Njemačku. Nakon restitucije 1946. godine, otisak pete otkriven je u donjem desnom uglu slike, znak nepoštovanja prema djelu, a koji su restauratori ubrzo sanirali.
U svakom slučaju veliko umjetničko blago Poljske, danas „Dama sa hermelinom” govori cijelom svijetu o Leonardovim vrlinama i eleganciji jedne minule epohe.
Reference uredi
- ^ a b Nezavisne novine: Damu s hermelinom pritisle godine Pristupljeno 27. 7. 2013.
Literatura uredi
- Knjige
- Milena Magnano, Leonardo, collana I Geni dell'arte, Mondadori Arte, Milano 2007, pag. 78. ISBN 978-88-370-6432-7
- Silvia Alberti de Mazzeri, Leonardo. L'uomo e il suo tempo. Rusconi, Milano, 1999 (2ª). ISBN 88-18-23291-X
- Danio Asinari, Lo sguardo riscoperto di Cecilia Gallerani, Cremona, 2020. ISBN 978-88-31949-36-1
- Boussel, Patrice (1989). Leonardo da Vinci. Chartwell House. ISBN 9781555211035.
- Clark, Kenneth; Kemp, Martin (1989). Leonardo da Vinci: Revised Edition (2 izd.). City of Westminster, London, England: Penguin. ISBN 978-0140169829.
- Isaacson, Walter (2017). Leonardo da Vinci (1 izd.). New York City, New York: Simon & Schuster. ISBN 978-1501139154.
- Kemp, Martin (2019). Leonardo da Vinci: The 100 Milestones
. New York City, New York: Sterling. ISBN 978-1454930426.
- Marani, Pietro C. (2003). Leonardo da Vinci: The Complete Paintings (1st izd.). New York City, New York: Harry N. Abrams. ISBN 978-0810935815.
- Palmer, Allison Lee (2018). Leonardo da Vinci: A Reference Guide to His Life and Works (Significant Figures in World History). Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield. ISBN 978-1538119778.
- Pedretti, Carlo (1982). Leonardo, a study in chronology and style (1st izd.). Cambridge, Massachusetts: Johnson Reprint Corp. ISBN 978-0384452817.
- Pedretti, Carlo (2006). Leonardo da Vinci. Surrey, England: Taj Books International. ISBN 978-1844060368.
- Silvestri, Paolo De (2009). Leonardo. Roma, Italy: ATS Italia. ISBN 978-8875718732.
- Syson, Luke; Keith, Larry; Galansino, Arturo; Mazzotta, Antoni; Nethersole, Scott; Rumberg, Per (2011). Leonardo da Vinci: Painter at the Court of Milan (1st izd.). London, England: National Gallery. ISBN 978-1857094916.
- Zöllner, Frank (2015). Leonardo (2 izd.). Cologne, Germany: Taschen. ISBN 978-3836502153.
- Zöllner, Frank (2019). Leonardo da Vinci: The Complete Paintings and Drawings (Anniversary izd.). Cologne, Germany: Taschen.
- Članci i žurnali
- Brown, David Alan (1983). „Leonardo and the Idealized Portrait in Milan”. Arte Lombarda. 64 (4): 102—116. JSTOR 43105426.
- Kemp, Martin (2003). „Leonardo da Vinci”. Grove Art Online. Oxford, England: Oxford University Press. doi:10.1093/gao/9781884446054.article.T050401. (subscription or UK public library membership required)
- Na mreži
- Bull, David (1992). „Leonardo: Lady with an Ermine: Preservation and scientific examinations”. Art Galleries. Arhivirano iz originala 1. 10. 2018. g. Pristupljeno 12. 2. 2009.
- Muchnic, Suzanne (1. 4. 2003). „An intriguing tale of survival”. Los Angeles, California: Los Angeles Times. Arhivirano iz originala 30. 3. 2019. g. Pristupljeno 13. 7. 2020.
- Stanford, Peter (12. 11. 2011). „Will The Lady with an Ermine topple the Mona Lisa as the world's favourite painting?”. London, England: The Telegraph. Pristupljeno 13. 7. 2020.
- Wallace, Marina; Kemp, Martin. „Portrait of Cecilia Gallerani (The Lady with the Ermine)”. London, England: University of the Arts, London. Pristupljeno 22. 3. 2020.
