Danak u krvi
Danak u krvi (rum. tribut de sânge, bug. кръвен данък, tur. devşirme — „sakupljanje“, grč. παιδομάζωμα, [paidomázoma] — „sakupljanje dece“) je bio sistem prikupljanja muške dece iz osvojenih hrišćanskih zemalja u Osmanskom carstvu, kao vid redovnog oporezivanja sa ciljem da se napravi verna robovska vojska (koju su ranije činili ratni zarobljenici) — Adžemi odžak odnosno janjičari, i klasa (vojnih) administratora.
Struktura i pravila uredi
Kad se begluk Osmanovića za vreme Orhana, sina Osmanova, počeo razvijati u posebnu državicu, uvedene su regularne trupe:muselemi, konjanici i pešaci. Radi popunjavanja tih trupa uziman je peti deo zarobljenika (pençik}. Za vladavine Murata I od takvih zarobljenika obrazovan je oko 1363. adžemi odžak u Galipolju.
Danak u krvi je uveo sultan Murat II 1420. godine posle bitke kod Angore (1402), dinastijskih ratova i seljačkog ustanka, usled brzog rasta potreba za vojno sposobnim muškarcima, kao i lojalnim administrativnim radnicima u Osmanskom carstvu koje se razvijalo munjevitom brzinom[1].
Sistem je smišljen tako da se ne stvori nasledna aristokratija koja bi mogla da ugrozi položaj sultana i njegove porodice, dakle samo nemuslimani su mogli da budu „sakupljeni“. Ako bi se „sakupljeni“ po završetku svoje službe, oženili i imali decu, njihova deca bi bila muslimani i samim tim ni ona, ni njihovi potomci, ne bi mogli biti „sakupljeni“.
Danak u krvi je bio u kontradikciji sa muslimanskim zakonom, Šerijatom, koji je jasno davao instrukcije muslimanskom vladaru da mora da se brine o svojim hrišćanskim podanicima. Ali, potrebe carstva kao i plemenske tradicije naterale su vladare da pribegnu ovoj praksi. U početku uspostavljanja danka u krvi, mnogi muslimanski učenjaci su digli glas protiv toga-[1]
Od 15. do 17. veka bilo je sakupljeno između 200.000 i 300.000 dečaka u ime danka u krvi.[1]
Ubiranje danka uredi
Danak se sakupljao u balkanskim hrišćanskim zemljama koje su bile pod turskom vlašću. Otprilike svake četiri godine, dečaci između 8 i 10 godina starosti bili su odvođeni od svojih porodica. Iako su uglavnom to bili mlađi dečaci, ponekad bi odvodili i mladiće do 20 godina starosti. Odvođen je između svakog desetog i četrnaestog dečaka u određenoj zajednici[1].
Sakupljanje danka je obavljao viši janjičarski oficir (koji je takođe bio isto tako odveden) zajedno sa svojim vojnicima i sekretarem. Dečaci koji su sakupljani zvali su se kul, gilman ili oglan[1]. Deljeni su u dve grupe. Oni koji su bili u odličnoj fizičkoj formi, slati su u sultanovu palatu, a ostali su slati turskim porodicama u Anadoliji i Rumeliji. Obuka je trajala od 3 do 7 godina tokom koje su se dečaci učili turskom i osmanskom načinu života.
Obuka uredi
Nakon tog prvog perioda obuke, dečaci su dobijali ime adžami oglanlar što na turskom znači „strani dečaci“, iako su već poprimili osmanski način života, i slati su u prestonicu, da rade u nekom od sultanovih brodogradilišta ili vrtova.
Neki od adžami oglana su služili u samoj palati. Ovde su započinjali dugo školovanje koje je obično trajalo i do 14 godina. Ovaj sistem školovanja, koji se zvao dvorska škola, održao se do sredine 19. veka i bio je izvorište mnogih viših oficira, administrativnih radnika i vođa Osmanskog carstva. U toku školovanja, mladići nisu smeli ni pod kojim uslovima da napuste dvor ili da stupe u kontakt sa bilo kim iz spoljašnjeg sveta.
Obuka je bila raznovrsna, od napornih fizičkih vežbi do teoretskih predavanja. Jezici su takođe bili veoma važni: dečaci su morali da nauče turski, persijski i arapski. Pisanju se takođe poklanjala velika pažnja, i obučavani su da postanu stručnjaci u raznim vrstama arapske kaligrafije (u to vreme turski je bio pisan arapskim znacima). Ostali važni predmeti su bili književnost, teologija (Kuran i hadiše), i zakonodavstvo (Šarija o Šerijat, kako se zvao na turskom)[1].
Služba uredi
Kada bi dečaci napunili 20 godina, bili bi raspoređeni u janjičarske vojne jedinice. Ovo se definisalo kao „oslobađanje“, ali ta sloboda janjičara se sastojala u tome da više nisu mogli da budu prodati ili poklonjeni[1].
Većina muškaraca nije ostajala na dvoru. Neki su dobijali zemlju i postajali spahije, i činili su deo konjice. Najviši čin koji su mogli da dobiju bio je čin oficira. Oni koji su ostajali na dvoru, imali su veće šanse da naprave neku karijeru. Neki od njih su bili postavljeni sa sandžakbegove, upravitelje malih provincija koje su se nazivale sandžaci, i mogli su da se uzdignu do beglerbega, upravitelja jedne od 31 veće provincije na koje je carstvo bilo podeljeno. Najviši činovi, koje su samo malobrojni dostigli, bili su činovi vezira i velikog vezira.[1]
U doba Mehmeda Osvajača (1444—1481), pokršteni hrišćani sakupljeni dankom u krvi su se postavljali čak i na najviša administrativna mesta u društvu. Svi veliki veziri Mehmeda osvajača bili su pokršteni hrišćanski dečaci oteti od svojih porodica kao deo danka u krvi.[1]
Opadanje i gašenje institucije danka u krvi uredi
Od početka 17. veka, sistem danka u krvi je počeo polako da se gubi. Kako su samo janjičari, koji su praktično bili robovi, mogli da dođu do najviših položaja u Osmanskom carstvu, a njihovi sinovi nisu mogli da nastave tradiciju svojih očeva jer su bili muslimani, promenu su morali da unesu oni sami, tako da je bilo dozvoljeno i muslimanima da dođu na administrativne položaje sličnim putem kako se to radilo u većini drugih zemalja tog vremena. Međutim, ropstvo je i dalje opstajalo.
Uprkos promenama, sistem se nije razvio u pravcu stvaranja porodica u kojima se tradicionalno prenosilo zanimanje sa oca na sina. Jedini izuzetak je bila porodica Ćuprilići (tur. Köprülü) koja je dala znatan broj velikih vezira krajem 17. i početkom 18. veka. Krajem 17. veka, sistem danka u krvi je prestao da se koristi[1].
Zanimljivosti uredi
Turska vojska, od hrišćanske dece, nije odvodila sinove jedince, blizance, ni decu sa fizičkim manama. Jedina dva grada gde je vršen njihov preodgoj u pravcu turske politike bili su Carigrad i Jedrene [2].
Poznati ljudi koji su oteti Dankom u krvi uredi
- Rum Mehmed-paša, veliki vezir za vreme Mehmeda II (grčkog porekla)
- Mahmud-paša Anđelović, veliki vezir za vreme Mehmeda II (srpskog porekla)
- Junus-paša, veliki vezir za vreme Selima I (albanskog ili bugarskog porekla)
- Ibrahim-paša Pargalija, veliki vezir za vreme Sulejmana I (grčkog porekla)
- Rustem-paša, veliki vezir za vreme Sulejmana I (hrvatskog porekla)
- Mehmed-paša Sokolović, veliki vezir za vreme Sulejmana I, Selima II i Murata III (srpskog porekla)
- Kujudžu Murat-paša, veliki vezir za vreme Ahmeda I (hrvatskog porekla)
Reference uredi
- ^ a b v g d đ e ž z i Istočnjačka enciklopedija:Danak u krvi. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. februar 2010) Autor:Tore Kjeilen Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. jun 2007)
- ^ Selimović, Salih (2018). Da budemo ono što jesmo. Beograd: Srpska radikalna stranka.
Literatura uredi
- Šuletić, Nebojša (2008). „Danak u krvi”. Enciklopedija srpskog naroda. Beograd: Zavod za udžbenike. str. 266.