Delaveri

Delaveri (ili Lenape, Leni-Lenape) su algonkvinski narod, koji je pre kontakta sa Evropljanima u 16. i 17. veku naseljavao teritoriju Nju Džerzija, severoistok Delavera, istok Pensilvanije i jugoistok države Njujork. Kroz središte njihove tradicionalne teritorije protiče reka Delaver. Delaveri nisu imali zajedničku centralnu vlast, već su bili podeljeni na veći broj nezavisnih plemena, od kojih su neka bila povezana u labave saveze.^[1] Govorili su bliskim delaverskim jezicima munsi i unami koji pripadaju istočnoj grupi algonkvinske porodice jezika. Unami se sastojao od tri dijalekta severni unami, južni unami i unalačtigo.^[2] Procenjuje se da je u 17. veku bilo između 8.000 i 12.000 Delavera.^[3]

U toku 18. i 19. veka većina delaverskih plemena je pod pritiskom evropskih kolonista napustila svoju zemlju i odselila se na zapad i sever, na veći broj međusobno udaljenih mesta u južnom Ontariu, zapadnom delu države Njujork, Viskonsinu, Kanzasu i Oklahomi.^[3]

U 21. veku Delaveri su organizovani u 3 federalno priznate grupe u SAD: 1) Delaverska nacija, sa sedištem u gradu Anadarko u Oklahomi, 2) Delaversko pleme Indijanaca, sa sedištem u gradu Bartlesvil u Oklahomi, 3) Stokbridž-Mansi zajednica, sa sedištem u gradu Boler u Viskonsinu, (koja je mešovita mohikansko-delaverska); tri federalno priznate grupe u Kanadi u provinciji Ontario: 1) Munsi-Delaverska nacija, 2) Delaverska nacija u Moravijantaunu, 3) Delaveri sa rezervata Šest nacija (većina stanovnika rezervata su Irokezi (6 plemena), Delaveri su manjina); dve državno priznate grupe u Nju Džerziju: 1) Nantikok-Leni-Lenape Indijanci Nju Džerzija (koja je mešovita nantikočko-delaverska) i 2) Ramapo-Lenape nacija (koja je mešovita); jednu državno priznatu grupu u Delaveru: 1) Lenape indijansko pleme Delavera; takođe jedan deo Delavera živi širom SAD u urbanim naseljima van rezervata. Procenjuje se da ih u 21. veku ima oko 16.000.^[4]

Plemena

Delaverska plemena se prema delaverskom jeziku koji govore grupišu u dve glavne grupe plemena Munsi i Unami koje se dalje dele na manje grupe:^[5]

Munsi (engl. Munsee)
- Esopus (engl. Esopus)
  - Vaoraneks (engl. Waoranecks)
  - Varanavankongs (engl. Warranawankongs)
  - i druga
- Vapingerska grupacija plemena (Vapingerska konfederacija) istočno od donjeg toka reke Hadson^[6]
  - Vapinger (engl. Wappinger)
  - Nočpim (engl. Nochpeem)
  - Kičavank (engl. Kichtawank)
  - Sinsink (engl. Sinsink)
  - Sivanoj (engl. Siwanoy)
  - Tankiteks (engl. Tankitekes)
  - Ričgavavank (engl. Rechgawawanc, Reckgawawanck) poznato i po imenu Menhetn^[6]
  - Vekkvejzgik (engl. Wiechquaeskeck) za ovo pleme se takođe vezuje naziv Menhetn
- Grupacija plemena koja obuhvata plemena sa zapadnog dela ostrva Long Ajlend
  - Matinkok (engl. Matinecock)
  - Masapikva (engl. Massapequa)
  - Kanarsi (engl. Canarsee)
  - Rokovej (engl. Rockaway)
- Minisink (engl. Minisink)
- Grupacija povezanih plemena zapadno od donjeg toka reke Hadson
  - Haverstro (engl. Haverstraw)
  - Tapan (engl. Tappan)
  - Hakensak (engl. Hackensack)
  - Raritan (engl. Raritan)
  - Navasink (engl. Navasink)
Unami (engl. Unami)
- Unalačtigo
  - Sankikan (engl. Sankhikan)
  - Atsejonok (engl. Atsayonock)
- Severni Unami
- Južni Unami
  - Remkouks (engl. Remkokes)
  - Armevameks (engl. Armewamex)
  - Oukhoking (engl. Okehocking)
  - Mantajz (engl. Mantaes)
  - Narejtikonk (engl. Naraticonck)
  - Mali Sikoniz (engl. Little Siconese)
  - Suapois (engl. Sewapois)
  - Veliki Sikoniz (engl. Big Siconese)

Istorija

Prvi kontakt sa Evropljanima

Do prvog kontakta sa belcima najverovatnije je došlo 1524. kada se istraživač Đovani da Veracano susreo sa grupom domorodaca, najverovatnije Delavera. Nakon što je svojim brodom uplovio u Donji njujorški zaliv, domoroci su do njega doplovili svojim kanuima.

Nakon uspostavljanja kontakta, odnosi između Holanđana i Delavera u 17. veku bili su skoro isključivo vezani za trgovinu krznom. Delaveri su prodavali krzna dabrova u zamenu za evropske proizvode.

17. vek

Holanđani su 1624. na Delaverskoj teritoriji osnovali grad Njuamsterdam, današnji Njujork, a nekoliko godina kasnije 1631. i grad Svanendal, današnji Luis.^[7] Svanendal je uništen 1632. nakon nesporazuma koji je nastao nakon što je grupa Delavera oštetila obeležje Holandske zapadno indijske kompanije. U napadu Delavera ubijeno je 32 holandskih naseljenika.^[8] Delaveri su 1634. poraženi u ratu koji je te godine izbio između njih i Saskvehanoka zbog trgovine sa Holanđanima iz Njuamsterdama. Nakon rata Delaveri su verovatno postali vazali Saskvehanoka.^[9] Delaveri su zatim 1676. postali vazali Irokeza, što su bili do 1753.

Nakon dolaska holandskih doseljenika broj Delavera se drastično smanjio zbog pojave epidemija zaraznih bolesti kao što su male boginje i velike boginje, koje su doneli Holanđani. Delaveri su imali visoku stopu smrtnosti od ovih bolesti, jer nisu imali prirodni imunitet na njih.

Nakon dolaska Holanđana 1620-ih, njihovo naseljavanje na teritoriju Delavera zapadno od reke Hadson je bilo ograničeno na naselje Pavonija u današnjem Džerzi Sitiju sve do 1660. kada je Holandija u toj oblasti uspostavila vojnu bazu. Zemlja je od Delavera kupljena nakon što je na njoj baza već osnovana.^[10]

Engleski Kvejkeri pod vođstvom Vilijama Pena osnivaju koloniju Pensilvaniju 1682. oko donjeg toka reke Delaver. Između novopridošlih engleskih kolonista i Delavera ugovoren je sporazum o nenapadanju. U narednih nekoliko decenija u koloniju se naselilo oko 20.000 engleskih doseljenika.^[11]

18. vek

Delaverski poglavica Lapovinsa, sliku je naslikao Gustavus Heselius 1735.

Kolonijom Pensilvanija su nakon smrti Vilijama Pena 1718. upravljali njegovi naslednici Džon i Tomas Pen sa saradnicima. Za razliku od Vilijama Pena koji je mirnim putem i dogovorom sa Delaverima rešavao nesporazume, oni su 1730-ih pokušali prevarom da preuzmu veliku površinu zemlje od Delavera. Koju su želeli da prodaju kolonistima da bi prikupili novac za potrebe kolonije. Oni su pokušali da nacrt ugovora koji su delaverske vođe odbile 1680-ih predstave kao ugovor o kupovini zemlje. Na kraju, svi Delaveri koji su još uvek živeli na obalama reke Delaver su proterani. Nakon čega je deo delaverskih plemena počeo sa napadima na pensilvanijska naselja. U toku Sedmogodišnjeg rata britanska vlada je započela istragu čiji je cilj bio da utvrdi razloge nezadovoljstva Delavera, a ser Vilijam Džonson je određen da predvodi istragu.^[12]

Početkom 18. veka Moravska crkva je uspostavila misije na teritoriji Delavera (Lenapea).^[13] Moravci su zahtevali od pokrštenih Delavera da prihvate pacifizam, kao i da žive u selima izgrađenim po uzoru na evropska sela.^[14] Moravci su se zajedno sa Delaverima u kasnijim godinama odselili u Ohajo i Ontario. Delaveri moravci koji su se naselili u Ontariju nakon Američkog rata za nezavisnost su nazivani i imenom Munsi hrišćani, jer je većina njih bila iz munsijskih plemena.

Tokom Francuskog i indijanskog rata Delaveri su u prvom trenutku ratovali na strani Francuza, ali su u kasnijoj fazi rata prešli na stranu Engleza. Nakon završetka rata Englezi su nastavili da ubijaju Delavere u tolikoj meri da je prema nekim istoričarima broj ubijenih nakon rata bio veći nego u toku rata.^[15]

Sporazumom iz Istona potpisanog 1758. između Delavera i guvernera engleskih kolonija Pensilvanija i Nju Džerzi, bilo je predviđeno da se Delaveri sa teritorije Njujorka i Nju Džerzija odsele na zapad u Pensilvaniju, Ohajo i dalje. Ipak jedan broj Delavera je ostao na svojoj zemlji.^[16]^[17]

Veliki broj Delavera je učestvovao u Pontijakovom ratu 1763. na strani Pontijaka, a protiv Engleza.^[15]

Nakon izbijanja Američkog rata za nezavisnost, Munsi Delaveri koji su živeli u Ohaju u nekoliko naselja grupisanih oko njihovog glavnog naselja Košokton, su bili podeljeni po pitanju na čijoj strani bi trebalo da učestvuju u ratu.^[18] U toku rata delaverska naselja u Ohaju su se nalazila između američkog uporišta Fort Pit i britanskog Fort Detroit. Jedna grupa je prišla Britancima i naselila se na obale reka Sajoto i Sandanski (u zapadnom Ohaju) u blizini njihove tvrđave Fort Detroit, druga je ostala u svojim naseljima oko Košoktona i stala na stranu Amerikanaca sa kojim su vođe ove grupe potpisale sporazum iz Fort Pita, a treća grupa koju su činili Delaveri moravci je ostala neutralna. Nakon smrti poglavice Bele Oči 1778. koji je predvodio proameričke Delavere, mnogi Delaveri iz Košoktona su prešli na stranu Britanaca. Nakon čega su američke snage iz Fort Pita uništile Košokton 19.4.1781. Preživeli su nakon toga pobegli na sever.

19. vek

U prethodna dva veka engleski kolonisti su proterali Delavere sa obale Atlantskog okeana u Ohajo, odakle su nakon Američkog rata za nezavisnost takođe proterani. Većina Munsi Delavera je nakon poraza Britanaca u Američkom ratu za nezavisnost otišla iz Ohaja u kandsku provinciju Ontario, gde su uspostavljena tri rezervata. Dve grupe su se naselile u okrug Onajda u Njujorku do 1802, to su bili Stokbridž-Munsi (Mohikanci i Munsi Delaveri) i Brad`rton Indijanci iz Nju Džerzija, a odatle su se preselile u Viskonsin 1819.

Sporazumom iz Sent Merija 1818. grupa Delavera koja je bila naseljena u Indijani ustupila je svoju zemlju u zamenu za zemlju zapadno od reke Misisipi u današnjoj američkoj državi Misuri na ušću potoka Vilsons Krik u reku Džejms River (Džejms Fork).^[19] Sporazumom Džejms Fork potpisanim 24.9.1829, ovi Delaveri su prinuđeni da se presele dalje na zapad. Dodeljena im je zemlja u tadašnjoj Indijanskoj teritoriji (danas pripada Kanzasu) u zamenu za zemlju koju su imali na sastavnici Džejms Fork Bele reke u Misuriju.^[20]^[21]^[22]

Nekoliko godina nakon izdvajanja Kanzasa iz sastava Indijanske teritorije, zbog nelegalnih upada na svoju zemlju i nelegalnog naseljavanja belaca na njoj, Delaveri su 1860. doneli odluku da napuste Kanzas i da se presele u Indijansku teritoriju (današnju Oklahomu).^[23] U Oklahomi su kasnije organizovani kao Delaversko pleme Indijanaca sa sedištem u Bartlesvilu u Oklahomi.^[24] Delaversko pleme Indijanaca je otkupilo zemlju od rezervata Čiroki nacije u dve rate u ukupnom iznosu od 438.000 dolara.

Nakon preseljavanja glavnine delaverskog stanovništva sa jednog mesta na drugo, uvek je jedan broj Delavera ostajao u starim naseljima. Zbog čega se Delaveri danas mogu naći i u Nju Džerziju i Viskonsinu.

Jedna grupa Delavera se oko 1820. odselila iz Misurija u Teksas koji je tada bio pod vlašću Španije (kao i ceo Meksiko). Oni su se naselili oko Crvene reke Juga i reke Sabin.^[25] Prema proceni meksičkog generala Manuela de Miera i Terana 1828. u Teksasu je živelo oko 150 do 200 delaverskih porodica. Nakon što je nekoliko godina posle nezavisnosti Teksasa od Meksika, predsednik republike postao Mirabo B. Lamar (predsednik u periodu 1838-1841), Delaveri su proterani na sever u Indijansku teritoriju, mali broj njih je uspeo da ostane u Teksasu. Nakon što je Sem Hjuston 1841. osvojio drugi predsednički mandat, položaj preostalih Delavera se popravio i 1843. je potpisan sporazum iz B`rd Forta. Deo Delavera skauta i njihovih porodica je naseljen duž reka Brazos i Boski, cilj je bio da utiču na Komanče da započnu pregovore o miru sa teksaškom vladom, što im je uspelo 1844.^[25]

Teksaški Delaveri su 1854. prisiljeni da se nasele u indijanski rezervat Brazos u blizini Grejama u Teksasu, da bi ponovo 1859. prisilno preseljeni na obale reke Vašita u blizinu današnjeg grada Anadarko u Oklahomi.^[25] Kasnije su organizovani kao Delaverska nacija sa sedištem u Anadarku u Oklahomi.

Reference

^ Goddard, Iv. "Delaware", Sturtevant, W. C. "Handbook of North American Indians", Volume 11. str. 216.
^ Goddard, Iv. "Delaware", Sturtevant, W. C. "Handbook of North American Indians", Volume 11. str. 213-215
^ ^a ^b Goddard, Iv. "Delaware", Sturtevant, W. C. "Handbook of North American Indians", Volume 11. str. 213.
^ Pritzker, str. 422.
^ Goddard, Iv. "Delaware", Sturtevant, W. C. "Handbook of North American Indians", Volume 11. str. 237-238
^ ^a ^b Cook, Sherburne Friend. "The Indian Population of New England in the Seventeenth Century". str. 60.
^ Munroe 1978, str. 9–12
^ Cook, Albert Myers. Narratives of Early Pennsylvania, West New Jersey and Delaware 1630–1707. Charles Scribner's Sons. 1912. str. 9..
^ Jennings 2000, str. 117.
^ MacLeod, William Christie. "The Family Hunting Territory and Lenape Political Organization," American Anthropologist pp. 24.
^ Spady, "Colonialism and the Discursive Antecedents of Penn's Treaty with the Indians," pp. 18–40
^ Harper 2006.
^ Gray 1956.
^ Olmstead 1991.
^ ^a ^b Schutt, str. 118
^ Keenan 1999, str. 234.
^ Moore 1900, str. 151.
^ Howells 1884.
^ "Removal Era"
^ "BIBLIOGRAPHY DELAWARE INDIANS IN KANSAS 1829–1867 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. jun 2010). Kansas State Historical Society,
^ „9 Indian Claims Commission 346” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 03. 03. 2016. g. Pristupljeno 24. 10. 2016.
^ „12 Indian Claims Commission 404” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 03. 03. 2016. g. Pristupljeno 24. 10. 2016.
^ Weslager, str. 401-409.
^ "Delaware Tribe regains federal recognition" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. mart 2016) NewsOk. 4 Aug 2009. Pristupljeno 5 August 2009.
^ ^a ^b ^v Carol A. Lipscomb, "DELAWARE INDIANS," 'Handbook of Texas Online, accessed July 8, 2012. Published by the Texas State Historical Association.

Literatura

Munroe, John A. (1978). Colonial Delaware: A History. Millwood, New York: KTO Press. str. 9–12.
Sturtevant, W. C. "Handbook of North American Indians", Volume 11, Smithsonian Institution, 1978. [1]^{[mrtva veza]}
Cook, Sherburne Friend (1976). The Indian Population of New England in the Seventeenth Century. University of California Press. ISBN 978-0-520-09553-3.
Gray, Elma E. (1956). Wilderness Christians: The Moravian Mission to the Delaware Indians. Cornell University Press.
Harper, Steven Craig (2006). Promised Land: Penn's Holy Experiment, the Walking Purchase, and the Dispossession of Delawares, 1600-1763. Lehigh University Press. ISBN 978-0-934223-77-5.
Keenan, Jerry (1999). Encyclopedia of American Indian Wars, 1492-1890. W.W. Norton. ISBN 978-0-393-31915-6.
Myers, Albert Cook (1912). Narratives of Early Pennsylvania, West New Jersey and Delaware, 1630-1707. C. Scribner's Sons.
Moore, Charles (1900). The Northwest Under Three Flags, 1635-1796. Asian Educational Services. ISBN 978-81-206-1153-5.
Olmstead, Earl P. (1991). Blackcoats Among the Delaware: David Zeisberger on the Ohio Frontier. Kent State University Press. ISBN 978-0-87338-434-6.
Howells, William Dean. "Three Villages", Boston, James R. Osgood and Co., 1884.
Weslager, C.A. "The Delaware Indians: A History.", New Brunswick, NJ. . Rutgers University Press. 1972. pp. 401–409. ISBN 0-8135-0702-2.
Pritzker, Barry M. (2000). A Native American Encyclopedia: History, Culture, and Peoples. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-513877-1.

Spoljašnje veze

[1] Goddard, Iv. "Delaware", Sturtevant, W. C. "Handbook of North American Indians", Volume 11. str. 216.

[2] Goddard, Iv. "Delaware", Sturtevant, W. C. "Handbook of North American Indians", Volume 11. str. 213-215

[IvGoddar213-3] Goddard, Iv. "Delaware", Sturtevant, W. C. "Handbook of North American Indians", Volume 11. str. 213.

[FOOTNOTEPritzker422-4] Pritzker, str. 422.

[5] Goddard, Iv. "Delaware", Sturtevant, W. C. "Handbook of North American Indians", Volume 11. str. 237-238

[Cook-6] Cook, Sherburne Friend. "The Indian Population of New England in the Seventeenth Century". str. 60.

[Colonial_Delaware-7] Munroe 1978, str. 9–12

[8] Cook, Albert Myers. Narratives of Early Pennsylvania, West New Jersey and Delaware 1630–1707. Charles Scribner's Sons. 1912. str. 9..

[FOOTNOTEJennings2000117-9] Jennings 2000, str. 117.

[10] MacLeod, William Christie. "The Family Hunting Territory and Lenape Political Organization," American Anthropologist pp. 24.

[11] Spady, "Colonialism and the Discursive Antecedents of Penn's Treaty with the Indians," pp. 18–40

[FOOTNOTEHarper2006-12] Harper 2006.

[FOOTNOTEGray1956-13] Gray 1956.

[FOOTNOTEOlmstead1991-14] Olmstead 1991.

[s118-15] Schutt, str. 118

[FOOTNOTEKeenan1999234-16] Keenan 1999, str. 234.

[FOOTNOTEMoore1900151-17] Moore 1900, str. 151.

[FOOTNOTEHowells1884-18] Howells 1884.

[19] "Removal Era"

[20] "BIBLIOGRAPHY DELAWARE INDIANS IN KANSAS 1829–1867 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. jun 2010). Kansas State Historical Society,

[21] „9 Indian Claims Commission 346” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 03. 03. 2016. g. Pristupljeno 24. 10. 2016.

[22] „12 Indian Claims Commission 404” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 03. 03. 2016. g. Pristupljeno 24. 10. 2016.

[FOOTNOTEWeslager401-409-23] Weslager, str. 401-409.

[ok-24] "Delaware Tribe regains federal recognition" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. mart 2016) NewsOk. 4 Aug 2009. Pristupljeno 5 August 2009.

[Lipscomb-25] v Carol A. Lipscomb, "DELAWARE INDIANS," 'Handbook of Texas Online, accessed July 8, 2012. Published by the Texas State Historical Association.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]