Дервиш и смрт
Derviš i smrt je najuspešniji roman srpskog i jugoslovenskog pisca Meše Selimovića.
| Derviš i smrt | |
|---|---|
 | |
| Nastanak i sadržaj | |
| Autor | Meša Selimović |
| Zemlja | SFR Jugoslavija |
| Jezik | srpskohrvatski |
| Žanr / vrsta dela | roman |
| Izdavanje | |
| Izdavanje | 1966. |
O romanu
urediPisan je u razdoblju od četiri godine (1962—1966) u piščevom poodmaklom dobu. Objavljen je 1966. godine od strane izdavačke kuće Svjetlost iz Sarajeva i doživio je veliki uspeh u okvirima čitalačke javnosti širom tadašnje Jugoslavije. Roman je doživeo brojna reizdanja.
Derviš i smrt doneo je Selimoviću mnogobrojne najviše jugoslovenske nagrade (između ostalih, Njegoševu, Goranovu, NIN-ovu).
„Derviš i smrt” možemo okarakterisati žanrovski kao poetsko-psihološki i refleksivno-filozofski roman.
Radnja romana zbiva se u 18. veku u nekom mestu u Bosni, a glavni protagonista romana je Ahmed Nurudin, derviš mevlevijskog reda, koji se susreće sa poteškoćama koje mu nosi hapšenje i smrt njegovog brata, sudar sa totalitarnom vlašću 18. veka u Bosni, i etičkog preispitivanja.
Prema rezimeu na koricama 2. izdanja BIGZ-a (Beograd, 1986):
Klasičan sklad Selimovićevog pripovjedanja, prateći u nečemu Andrićev nenadmašni uzor, obogaćen izuzetnim filosofskim i lirskim sjenčenjima, u kojima duhovna drama šejha Nurudina zvuči u složenom akordu: prisutni su i andrićevski motivi bosanske kasabe i njenih šarolikih prizora i surovih naravi, ali i posebna orijentalna poezija i duhovnost. Povrh svega, tragedija Selimovićevog derviša, suočenog sa zamkama postojanja i sa neminovnošću propasti ljudskih vrijednosti, uzdignuta je do univerzalne slike ljudske sudbine u žrvnju nečovječne historije i totalitarne ideologije. Selimović je tako odista dao jednu od najuzbudljivijih knjiga naše epohe, pritom, knjigu „za sva vremena“.
Docnije je Meša Selimović izdao svojevrsni produžetak ovoga dela u obliku romana Tvrđava (1970).
Autobiografska pozadina romana
uredi
Rođeni brat Meše Selimovića, Šefkija Selimović, bio je partizanski oficir komande Tuzlanske vojne oblasti. Godine 1944. Šefkija je radio kao rukovodilac tzv. Fondom narodnih dobara - Odsjekom za raspolaganje zaplenjenom neprijateljskom imovinom. Šefkija je iz Fonda uzeo nekoliko komada kućnog nameštaja. Kućni nameštaj mu je bio potreban jer se u stan, kojeg su ustaše prethodno opustošile, vraćala Šefkijina supruga koja je preživela boravak u jasenovačkom logoru. Štab korpusa je nakon toga naredio Šefkijino hapšenje, pod osnovom da je opljačkao narodnu imovinu, i iste, 1944. godine bio osuđen na smrt i streljan. Grob mu nikada nije pronađen. Smrt rođenog brata ostaviće veliku traumu na Mešu Selimovića i snažno uticati na tematiku njegovih dela. Iz „Sjećanja” Meše Selimovića (Sloboda, 1981):
Ja sam znao da je nevin, ni sudije nisu tvrdile drukčije. Šofer nije smio da mi kaže gdje je sahranjen, pa ni danas ne znam gdje mu je grob. Taj nevjerovatan, slijepi, maloumni čin bio je prekretnica u životu svih članova moje porodice: svi smo osjetili da su se desile stvari koje nikad nismo mogli očekivati. I nije riječ o smrti nekog od nas, na to smo bili spremni, sedmoro nas je bilo u revoluciji, već o tako užasnoj nepravdi, bez razloga i bez smisla...
Reakcije
urediRoman je kritika odmah oduševljeno pozdravila kao izuzetno delo.
To je delo snažne misaone koncentracije, pisano u ispovednom tonu, monološki, s izvanrednim umetničkim nadahnućem, povezuje drevnu mudrost s modernim misaonim nemirima. Ono počinje od religioznih istina kao oblika dogmatskog mišljenja da bi došlo do čovekove večne upitanosti pred svetom, do spoznaje patnje i straha kao neizbežnih pratilaca ljudskog življenja.
Knjigu je posvetio supruzi Darki, koja mu je celi život bila verni pratilac, prijatelj i podrška.
Pisci iz Bosne i Hercegovine predložili su da se Meša ovim romanom kandiduje za Nobelovu nagradu za književnost.
Ekranizacija
urediDerviš i smrt je doživio ekranizaciju 1972. godine (u režiji Save Mrmaka i sa Zoranom Radmilovićem u glavnoj ulozi) u obliku TV serije Derviš i smrt (TV film). 1974 je snimljen i film „Derviš i smrt" u režiji Zdravka Velimirovića, sa Vojom Mirićem u glavnoj, i Velimirom Batom Živojinovićem, Borisom Dvornikom, Pavlom Vujisićem, Abdurahmanom Šaljom, Farukom Begolijem i drugima u ostalim ulogama.
