Dominat

Dominat je moderni naziv sa autokratski oblik vladavine koji je ustanovljen u Rimskom carstvu nakon krize 3. veka i koji je trajao sve do pada Zapadnog rimskog carstva.

Naziv „dominat“ izveden je od latinske reči dominus (= „gospodar"), koja se prvobitno vezivala pre svega za odnos roba i njegovog vlasnika. Taj je naziv pejorativno korišćen za neke careve počev od Julijevaca-Klaudijevaca, ali nije bio zvanična titula, a neki su ga carevi, npr. Tiberije, iskreno prezirali. Pod Dioklecijanom, međutim, ta je titula postala potpuno uobičajena, pa se ovaj car smatra i osnivačem dominata kao sistema državne uprave.

Prva faza uređenja carske vlasti, poznata pod imenom "principat", koju je karakterisalo formalno postojanje svih ranijih republikanskih ustavnih institucija i običaja, završila se s krizom 3. veka (235–284). Ta je kriza okončana Dioklecijanovim stupanjem na presto. Dioklecijan je ulogu i položaj rimskog cara izmestio iz formalne strukture starih republikanskih ustanova koja je postojala tokom prva tri veka carstva i uveo nov sistem vladavine četvorice, tzv. tetrarhiju. On je takođe odbacio titulu princepsa (princeps) i usvojio otvoreno monarhijski nastup prema državnim činovnicima i svim svojim podanicima.

Možda je značajnije od same titule bilo usvajanje božanskog statusa cara s pratećim nazivom „božanski“ (divus). Deifikacija je prvobitno bila posthumna počast koju je preminulom caru dodeljivao rimski senat, ali je kasnije sam car počeo sebi još za života davati zvanje „božanski“, a često i članovima svoje porodice.

Istoričari kasne antike, međutim, negiraju da je prelaz sa principata na dominat predstavljao neki oštri rez u istoriji Rimskog carstva. Oni smatraju da se u stvari radilo o postepenoj transformaciji u okviru koje Dioklecijanove reforme, premda značajne, predstavljaju samo jedan od elemenata u toj prelaznoj fazi.