Dunđerskovo pozorište
Dunđerskovo pozorište je bila pozorišna zgrada u Novom Sadu koju je koristilo Srpsko narodno pozorište kao drugu svoju zgradu u jednom periodu rada (1895—1928). Naziv nosi po dobrotvoru Lazaru Dunđerskom, koji je, budući da je i sam bio veliki ljubitelj pozorišta, uložio novac u projektovanje, materijal i izgradnju nove zgrade pozorišta na svom zemljištu. Ovaj objekat se nalazio u dvorištu njegovog Hotela "Carica Jelisaveta" (današnjeg Hotela "Vojvodina"). Zgradu Dunđerskovog pozorišta projektovao je arhitekta Vladimir Nikolić, jedan od najvećih srpskih arhitekata tog doba, čiji je prvi izvedeni projekat upravo ova pozorišna zgrada.[1] Nakon što je zgrada završena, i po njenom otvaranju, Lazar Dunđerski ju je ustupio Srpskom narodnom pozorištu. Nakon nepune tri i po decenije, 1928. godine, izgorela je u požaru.
 Dunđerskovo pozorište oko 1900-te | |
| Lokacija | Novi Sad |
|---|---|
| Dezignacija | Dunđerskovo pozorište |
| Konstrukcija | |
| Otvoreno | 16. april 1895. |
| Period aktivnosti | 1895 - 1928 |
| Arhitekta | Vladimir Nikolić |
Istorijat uredi
Okolnosti i izazovi uredi
Društvo za SNP i pozorišni ansambl SNP-a su se 1892. godine ponovo našli u problemu, jer im je Ministarstvo unutrašnjih dela preko Magistrata naložilo rušenje Građanske dvorane (zgrade koje je Društvo za SNP otkupilo 1872. radi održavanja predstava), jer je po mišljenju stručne komisije utvrđeno da je sklona padu. Društvo je tražilo da se rušenje odloži na deset godina, ili dok se ne sazida nova zgrada, ali je Magistrat eksplicitno naredio rušenje zgrade u roku od 30 dana. Zgrada zapravo nije bila u takvom stanju da bi se morala rušiti, ipak, sve žalbe Ministarstvu bile su odbijene i zgrada je porušena.[2] Nakon toga, pozorišni ansambl SNP-a je bio primoran da krene na trogodišnje neprekidno gostovanje po Vojvodini.[3]
Novi proboji uredi
Veleposednik Lazar Dunđerski, veliki dobrotvor i ljubitelj pozorišta, višestruko se angažovao oko ovog problema. Srušio je Građansku dvoranu koju je prethodno otkupio, uzevši sav materijal od kojeg je bila sazdana.[2] Nakon brojnih pokušaja da se od gradske uprave dobije odobrenje za izbor lokacije za izgradnju nove pozorišne zgrade, Lazar Dunđerski je već 1893. godine započeo gradnju nove pozorišne zgrade u dvorištu svog Hotela "Carica Jelisaveta". Izradu projekta je poverio Vladimiru Nikoliću, koji je zbog angažovanja na izgradnji niza patrijaršijskih objekata u (Sremskim) Karlovcima, definisao osnovnu funkcionalnu šemu novog objekta, njeno oblikovanje, stil gradnje i dekorativni program, a izradu planova je poverio spoljnjem saradniku, bečkom arhitekti Rudolfu Klocu (Rudolf Klotz). Za uređenje enterijera bio je zadužen nemački umetnik srpskog porekla Josif Bunić (alijas Džon Džekson), a za oslikavanje - budimpeštanski slikar Špankraft.[1] Početkom februara 1895. zgrada je bila završena i družina SNP-a je otpočela svoju novosadsku zimsku sezonu.[4]
Izgled zgrade uredi
_Maketa_je_ra%C4%91ena_u_gipsu.jpg)
Bila je to, za ono vreme, savremeno opremljena pozorišna kuća. U jednom periodu, krajem veka, pozorište i hotel su jedini u gradu imali električno osvetljenje. Izgled pozorišta je poznat iz starije literature i sa starih razglednica, jer projekti nisu sačuvani, kao ni dokumenti o izgledu unutrašnjosti zgrade ili fotografije enterijera.[5] Danas postoji maketa zgrade koju je 1960. godine po nacrtima Đorđa Tabakovića izradio Šandor Nađ. Ona spada u muzejsku građu Pozorišnog muzeja Vojvodine, a trenutno se nalazi u Srpskom narodnom pozorištu. U katalogu u izdanju novosadske Akademije umetnosti pod nazivom: Izbrisano pamćenje: vizuelne rekonstrukcije nestalog arhitektonskog nasleđa Novog Sada, autori navode:
„Glavna sala je projektovana za 600 gledalaca, smeštenih u parteru, na spratnim ložama i dve galerije. Monumentalna neorenesansna spratna građevina je bila pravougaone osnove sa ispustima na kraćim stranama. Na severoistočnoj strani okrenutoj centralnom gradskom trgu, koncentrisana je neorenesansna ukrasna dekoracija i formiran je centralni ulazni rizalit sa troje vrata i zidanim balkonom na prvom spratu. Iznad rizalita se uzdiže povučena kupola, koja dominira ulaznom fasadom. Glavna fasada je oživljena sa dva niza velikih polukružnih otvora iznad kojih su okulusi naglašeni girlandama.”[1]
Završnica uredi
Iako je pozorište bilo snabdeveno savremenom „mašinskom opremom”, zaštita od požara nije bila adekvatna i nekoliko godina nakon otvaranja Dunđerskovog pozorišta, Varoška kapetanija je uz podršku Magistrata donela odluku o obustavi korišćenja objekta dok se uočeni nedostaci ne otklone. 19 godina nakon prve intervencije na poboljšanju higijenskih i protivpožarnih uslova, zgradu je, 1928. godine zahvatio požar kada je u potpunosti izgorela. Nakon toga, nikada više nije rekonstruisana ili ponovo izgrađena.[1]
Izvori uredi
- ^ a b v g Šilić, Miroslav, Dubravka Đukanović i Mina Cvetković Pavkov, "Izbrisano pamćenje: vizuelne rekonstrukcije nestalog arhitektonskog nasleđa Novog Sada / Erased Memory: Visual Reconstruction of Disappeared Architectural Hereitage of Novi Sad, (katalog), Akademija umetnosti, Novi Sad 2018, str. 20-25.
- ^ a b Vesnić, Radoslav. Pozorišna zgrada večiti problem Srpskog narodnog pozorišta, Naša scena 152-153, (1960); str. 17-19
- ^ Tomandl, Mihovil. Srpsko pozorište u Vojvodini II, Novi Sad: Matica srpska, 1954, str. 60
- ^ Popov, Dušan (1997). ENCIKLOPEDIJA Novog Sada. Sv. 7, Dz-Eg. Novi Sad: Novosadski klub, Prometej. str. 215—217.
- ^ Savković Nada N., Zdanja Srpskog narodnog pozorišta, Zbornik Matice srpske za scenske umetnosti i muziku 58, Novi Sad, 2018, str. 23-38