Etiopatogeneza psihosomatskih poremećaja
Etiopatogeneza psihosomatskih poremećaja, jedna je od oblasti psihosomatske medicine koja su osnovni bavi uzročnicima razvoja psihosomatskih bolesti. I pored postojanja brojnih teorija o uzrocima i posledicama psihosomatskih poremećaja, ostalo je još vrlo mnogo nerasvetljenih problema iz oblasti psihosomatike, pri čemu je najbitnije u potpunosti dokazati tj odgonetnuti šta telo hoće da nam kaže kada je bolesno.
| Etiopatogeneza psihosomatskih poremećaja | |
|---|---|
 | |
| Klasifikacija i spoljašnji resursi | |
| MKB-10 | F40 - F48 |
| MKB-9-CM | 300-316 |
Čovek je biće otvoreno prema svim životnim manifestacijama koje ga okružuju. Svoju otvorenost, koja je i zalog njegove slobode, on plaća mnogim bolestima, koje nastaju zbog primarnog uticaja duše na telo ili tela na dušu, što kroz izučavanje etiopatogeneze psihsomatski bolesti treba otkriti.
Osnovne postavke psihosomatskih poremećaja
urediOdavno je poznato mišljenje da postoji značajna veza između telesnih i psihičkih činilaca. Pojam psihosomatska bolest kada danas upotrebljavamo mi želimo da naglasimo da se radi o bolesti u čijoj patogenezi emocionalni poremećaj igra značajnu ulogu.
Iako su brojna klinička i eksperimentalna istraživanja jedinstva uma i tela relativno novijeg datuma u medicini, psihosomatski koncept datira još iz antičkih vremena, i bazira se na intuitivnim i filozofskim razmatranjima antičkih mislilaca, ali je zatim dugo zanemarivan uz posebno favorizovanje medicinskog modela bolesti.
A od kada je termin "psihosomatski" prvi put upotrebio J. Hajnrot (1818), koji je telo i duša smatrao jedninstvenom celinom, i da je zato „ludilo“ bolest celokupnog bića, intenzivno je započeo proces stvaranja i primene ovog koncepta.
U 1838. (engl. Christian Friedrich Nasse) navodi: ... „prepoznavanje, prevencija i lečenje u uslovima mentalnog poremećaja počiva na osnovama istovremenog proučavanja psihičke i somatske aktivnosti čoveka.“ Ovi njegovi stavovi kasnije su dobili naučnu podršku,[1] i postupno postali osnovni princip razmatranja organizma kao celine, koji je prihvaćen kao operativni (pishosomatski) koncept.[2], poznat i kao psihosomatska medicina.
Psihosomatski proces je vremenski i sekvencijalni lanac događaja koji se javljaju pojedinačno (individualno), a krajnji rezultat tog procesa može biti;
- prolazni funkcionalni, fiziološki i emocionalni odgovor (psihosomatskog poremećaja), koji ne dovodi do promene osnovnih organskih struktura pojedinca,
- određeni psihosomatski sindrom koji pokazuje privremene ili trajne organske promene (psihosomatske bolesti ili organske bolesti).
U slučaj psihosomatskih poremećaja, pojam pojedinačni uzrok za svaki poremećaj više nije održiv, jer u svakog pacijenta značajnu ulogu ima dejstvo mnogobrojnih faktora (multifaktorijalnost) bilo da oni deluju samostalno ili kombinovano (sumarno). Zato psihosomatski koncept ima za cilj da identifikuje i shvati sve ove promene, njihove veze, i njihov specifični uticaj u poremećaju stanja ravnoteže (homeostaze), u organizmu pacijenta.[3]
Poslednjih nekoliko decenija govori se o psihosomatskom pristupu, psihosomatici i psihosomatskoj medicini. Svi navedeni termini trebalo bi da ukazuju na holistički pristup da je čovek integrisano, jedinstveno psihofizičko biće, a njegova bolest jedinstveno psihofizičko zbivanje. Savremena psihosomatska medicina označava ponovno prihvatanje shvatanja o integrativnom jedinstvu duše i tela koje proističe iz savremenih naučnoempirijskih saznanja. U svom holističkom pristupu psihosomatska medicina ide i dalje, akcentuirajući značaj socijalnih faktora, posmatrajući tako čoveka kao biopsihosocijalno integrisanu jedinku.
Sam termin psihosomatska medicina obuhvata dva značenja:
- prvo, specifičan naučni pristup u medicini koji je prihvatio metodologiju iz prirodnih ali i socijalnih i humanističkih nauka
- drugo, posebnu kliničku specijalnost koja takav specifini naučni pristup primenjuje u dijagnostici i terapiji[4].
Međutim, sam termin „psihosomatski“, ili kako se u poslednje vreme češće govori „psihofiziološki“, iako ukazuje na holistički princip integrisanosti psihe i some, implicitno podrazumeva dualistički koncept po kome su duh i telo ipak odvojeni entiteti i nezavisni integrisani u jedinstvenu jedinku, sa povremenim uticajem jednog na drugo. Monističko sagledavanje ljudskog bića da su duh i telo dva dela iste stvarnosti, sve bolesti su fizičke ili psihičke. Psihološka ili fizička objašnjenja bolesti bila bi alternativni nNačini opisivanja jednog istog događaja u organizmu. Razvoj bihevioralne medicina, medicinske psihologije, odnosno psihofiziologije, baziran na brojnim naučnim dokazima, ukazuje na značaj uticaja psiholoških faktora na zdravlje, odnosno njihov uticaj na razvoj i tok mnogih oboljenja.
Razmatranjem etiopatogeneze psihosomatskih poremećaja, koje su osnovni uzročnici razvoja psihosomatskih bolesti, bave se dve velike grupe teorija:
Biološke teorije psihosomatskih poremećaja
urediBiološki pristup, specifične psihosomatske poremećaje tumači kao poremećene aktivnosti pojedinih organskih supstrata u reakciji na stres. U biološkom pristupu dominantne su sledeće dve teorije;
Teorija somatske slabosti
Ona ukazuje na to da, usled dejstva genetičkih faktora, načina života, prethodnih ili hroničnih bolesti, dolazi do oštećenja funkcije određenog organskog sistema, koji tako postaje podložan na dejstvo stresogenog faktora.
Teorija specifične reakcije
Ova teorija pojavu psihosomatskih poremećaja tumači mogućim genetički kodiranim razlikama u načinu reagovanja organizma na stres.
Naime, u ovim teorijama se ističe da svaki čovek ima sopstvene, idiosinkratske obrasce autonomnih reakcija na stres. Organski sistem koji je uključen u te reakcione obrasce predstavlja podlogu za razvoj psihosomatske bolesti[5].
Psihološke teorije psihosomatskih poremećaja
urediOva, velika grupa, obuhvata brojne psihološke teorije koje razmatraju nesvesna emocionalna stanja, karakteristike ličnosti, kognitivni stil i načine prevazilaženja stresa kao značajnog, precipitirajuće faktore u nastanku psihosomatskih poremećaja.
Etiopatogenetski mehanizmi psihosomatskih poremećaja
urediPsihosomatska bolest je telesne bolesti u čijem je nastanku važnu ulogu odigrao psihogeni faktor. Znamo da telesni simptomi i nevezano za psihosomatska oboljenja mogu biti direktna reakcija na emocije, na primer drhtanje zbog straha ili ljutnje, crvenjenje zbog stida. U psihosimatskim bolestima telesni simptomi mogu biti i indirektan rezultat emocija; emocije traže izlaz zaobilaznim i komplikovanim putem do organa. Psihički se događaji upliću u telesna zbivanja i mogu prouzrokovati bolesna telesna stanja. Zato dugotrajna prenadraženost nervnog sistema konačno dovedi do oštećenja tkiva i pojave simptoma i znakova bolesti. Uzrok prenadraženosti određenog dela autonomnog nervnog sistema posledica je određenih osećaja, koje usvajamo od prvih dana života, a koji se mogu pobuditi bilo kada u životu, u određenoj stresnoj situaciji.
| „ | ... Prema klasičnoj Aleksanderovoj shemi, psihosomatska bolest je rezultat rane emocionalne traume u detinjstvu i reaktivacije te rane dečje traume u zrelom dobu, onda kada životne okolnosti podsećaju na ranu emocionalnu traumu. Pojavljuje se hrončna ekscitacija jednog od dva dela neurovegetativnog nervnog sistema i na bazi naslednog ili konstitucionalnog faktora oboleva organ u telu koji je najosetljiviji. Prenadraženost simpatikusa koji je odgovoran za borbeni životni stil, učestvuje u nastanku migrene, hipertenzije, reumatskih bolesti, dijabetesa, hipertireoze. | ” |
Psihički doživljaji koji se formiraju u kori velikog mozga prenose impulse u hipotalamus. Zato u stresnoj situaciji dolazi do aktivacije limbičnog sistema koji sa hipotalamusom kontroliše, integriše i reguliše emocija i nagonski život. Iste strukture (limbični sistem i hipotalamus) kanališu svoje uticaje kroz autonomni i endokrini sistem. Svaka emocija svojom ekspresijom i ekscitacijom, koristi mehanizme autonomnog nervnog sistema i endokrinog sistema.[6]
U hipofizi kao centralnoj žlezdi endokrinog sistema nastaje povećana sekrecija ACTH, koji preko krvnog sistema izaziva povećanu sekreciju kortizola u nadbubrežnoj žlezdi. Kortizol, pored drugih aktivnosti ima i limfocitolizno dejstvo. Psihički doživljaj na taj način negativno utiče na ćelije imunskog sistema i remeti imunološki nadzor i imunološku homeostazu.[6]
Na ovu spregu, i postojanje imunomodulacije pod dejstvom psihosocijalnih stresora, ukazuju brojni podaci u domenu infektivnih bolesti i u procesu zarastanja rana. Istraživanjima je takođe utvrđeno da se u toku stresa pojačano luče endogeni opijati kao što je beta-endorfin,[7] kao i da takva dugotrajna fiziološka stimulacija oslobađanja endogenih opijata utiče na slabljenje imunskog sistema.[8] Takođe, najnovija medicinska saznanja ukazuju da započinjanje i tok mnogih poremećaja, od kardiovaskularnih bolesti do slabosti i funkcionalnog iscrpljivanja organizma može biti uzrokovano proinflamatornim citokinima a poznato je da je njihova produkcija pod direktnim uticajima negativnih emocija i stresnih iskustava.
Pored toga dokazano je da se autonomni nervni sistem lako uslovljava, i time se rđave, nezdrave reakcije dosta lako učvrste kao obrasci ponašanja. Nastaje „ludilo organa“, kako je to nazvao bečki psihijatar Meng, u nescentnoj fazi psihosomatike.
Na svu sreću ne razvija svaka osoba sa emocionalnim poteškoćama psihosomatsku bolest. To zavisi od bezbroj drugih faktora, kao što su; nasleđene osobine, stresogeni momenti u životu, podrška okoline, kulturološka obeležja intenzitet i dužina trajanja stresa, model ponašanja, način života, prethodne bolesti itd. Smatra se da je dugotrajan stres odgovoran za nastanak psihosomatske bolesti, dok kratkotrajan stres, pa i ako je snažan, ne izaziva psihosomatsku bolest.
Klasični psihoanalitičari smatraju da svaki oboleli organ ima određenu simboliku, tj drugojačiju poruku. Za osobe sa psihosomatskim bolestima kaže se da imaju teškoće u izražavanju svojih emocija, da retko maštaju i da imaju naročit način kako uspostavljaju odnose sa drugim ljudima.
Stari Rimljani koristili su poslovicu: lat. mens sana in corpore sano — „у здравом телу здрав дух“. Međutim psihosomatska medicina smatra da je tačnija obrnuta verzija ove poslovice: „u zdravom duhu zdravo je i telo“.
Dakle, poznato je da stres svojim dejstvom preko neuroendokrinog i imunskog sistema, može da dovede do ozbiljnog narušavanja telesnog zdravlja, ali pouzdani i egzaktni mehanizmi nisu razjašnjeni u potpunosti. Iz tih razloga, lakše je identifikovati stres kao agravacioni faktor već nastalih poremećaja nego stres kao etiološki faktor poremećaja. Takođe, uočeno je da fiziološke reakcije na stres mogu biti do izvesne mere više specifične, odnosno da zavise od vrste stresora, značenja koje mu osoba pridaje, kao i individualnih razlika među ljudima.
Izvori
uredi- ^ Overholser, Winfred 1948 Psychiatry and General Medicine. Mental Hygiene 32:226-234.
- ^ (jezik: engleski) Psychosomatic Illness na International Encyclopedia of the Social Sciences, 1968
- ^ Deutsch, Felix (editor) 1953 The Psychosomatic Concept in Psychoanalysis. New York: International Universities Press.
- ^ Pieringer W, Meran JG, Stix P, Fazekas Ch. Psychosomatic medicine-historical models and current theories. Wien Med Wochenschr 2002;152(19-20):488-94.
- ^ Lacey JI. Somatic response patterning and stress: some revision of activation theory. In Appley MH, Trumball R (eds). Psychological stress. New York: McGraw-Hill, 1967.
- ^ a b Ristić S. M. Klinička propedevtika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1990.
- ^ Taylor SE. Health Psychology, 3 rd edition. New York: McGraw-Hill, 1995.
- ^ Meyerhoff JL, Oleshansky MA, Mougey MS. Psychologic stress increases plasma level of prolactin, cortisol, and POMC-derived peptides in man. Psyshosom Med 1988; 50(3):295-303
 | Molimo Vas, obratite pažnju na važno upozorenje u vezi sa temama iz oblasti medicine (zdravlja). |
