Idriz Seferi
Idriz Seferi (alb. Idriz Seferi, tur. İdris Sefer; 14. mart 1847 — 25. mart 1927) bio je albanska nacionalna figura i kačak. Kao pripadnik Prizrenske i Pećke lige, bio je desna ruka Ise Boljetinca, sa kime je organizovao 1910. godine ustanak protiv Osmanskog carstva u Kosovskom vilajetu. Nakon propasti ustanka, Seferi je nastavio borbu, učešćem u ustanku 1912. godine. U Prvom balkanskom ratu, Boljetinac i Seferi su se borili protiv Srbije, sa kojom su bili saveznici tokom ustanaka 1910. i 1912. godine, a nastavili su napadima na srpske položaje u predokupacionoj i početnoj fazi Prvog svjetskog rata (1913—1915). U drugoj fazi Velikog rata (1916—1918), prevodio je snage protiv bugarskih okupacionih snaga.
Idriz Seferi | |
|---|---|
 | |
| Datum rođenja | 1847. |
| Mesto rođenja | Sefer |
| Datum smrti | 1927. |
Biografija uredi
Djetinjstvo i mladost uredi
Idriz Seferi je rođen u muslimanskoj porodici u selu Sefer (današnja opština Preševo, Republika Srbija), sjeverno od planskog vijenca poznatog kao Skopska Crna Gora,[1] tada u sastavu osmanskog Kosovskog vijaleta. Pridružio se albanskim nacionalnim pokretima u mladosti,[2] postavši član Prizrenske lige (oko 1878) i Pećke lige (oko1899).[1]
Pripreme za ustanak uredi
Prije opšteg albanskog ustanka u Osmanskom carstvu, Seferi je želio ustaviti veze sa srpskom vladom; isto su uradili i albanski prvaci u Đakovici, Peći i Crnoj Gori.[3][nepouzdan izvor?] Srpska vlada je albanskim ustanicima 1909. godine pružila pomoć u novcu i oružju.[potrebna verifikacija]
Ustanak 1910. uredi
Početkom aprila 1910. godine, dvanaest albanskih plemena sa prostora Kosovskog vilajeta predvođena Isom Boljetince i Idrizom Seferijem podiglo je ustanak protiv Osmanlija. 5.000 ustanika pod Seferijem je prekinulo željezničku prugu Priština—Skoplje kod Kačanika,[4] uspjevajući da pruže otpor osmanskim snagama u klisuri Kačaničkog tjesnaca.[1][5] Seferijeve snage su zaustavile voz koji je prevozio vojnike i potrebštine za Prištinu, oduzimajući potrebštine i razoružavajući vojnike.[1][6] Boljetinac je u isto vrijeme predvodio 2.000 ustanika na Uroševac i Prizren. Seferi je nanio velike gubitke osmanskoj vojsci, uprkos činjenici da nisu imali artiljeriju[7] i da su držali tjesnac dvije sedmice. Ustanici su protjerani tek nakon očajničke trinaestočasovne bitke, kada su u velikoj mjeri bili nadbrojani.[8] Ustanak je ugušilo 16.000 osmanskih vojnika pod zapovjedništvom Šefket Turgut-paše, međutim bez poteškoća.[4] Pod Seferijevim zapovjedništvom, ubijeno je oko 2.000 osmanskih vojnika kod Gnjilana.[9] Do avgusta, Osmanlije su ponovo uspostavile red, a vlasti su preuzele oštre mjere za održavanje sizerenstva u Kosovskom vilajetu: svi muškarci starosti 15—60 bili su registrovani (za regrutovanje); Albanci su razoružani, a oni podesni su regrutovani u osmansku vojsku.[4] Boljetinac je položio oružje, nakon što su on i državni predstavnik otišli kod kosovskog valije, koji je obećao da će ispuniti njegove zahtjeve. Seferi ga je zatim slijedio.[10]
Ustanak 1912. uredi
Ustanici Hasana Prištine podiguli su 23. aprila 1912. godine ustanak u đakovičkim planinama, a koji se potom proširio na cijeli Kosovski vilajet. Albanski prvaci Bajram Curi, Isa Boljetinac, Riza Đakova, Seferi, Hasan Priština, Nedžib Draga i drugi su 20. maja odlučili za podizanje opšte oružane pobune u Kosovskom vilajetu.[8] Seferi je organizovao ustanike u okolini Uroševca, gdje su se vodili najteže borbe.[1]
Ne mogavši više čekati ispunjenje zahtjeva Lige, 30.000 albanskih gerilaca, vojnika pod zapovjedništvom Bajrama Curije, Hasana Prištine, Mehmeta Derala, Riza Đakova i Seferija, 12. avgusta je stalo pod zapovjedništvom Ise Boljetinca i krenulo prema Skoplju, prijestonici Kosovskog vilajeta, u koji su ušli bez borbe.[8][11] Kako se ustanak širio širom Kosovskog vilajeta i većina na sjeveru, poslate su snage na ustanike, koji su se povukli u planine, ali su nastavili da djeluju protiv vlasti, a u cijeloj oblasti između Peći i Mitrovice su pljačkali vojna skladišta, otvarali zatvore i skupljali poreze od stanovnika za albanske vođe.[8] Umjerena frakcija predvođena Prištinom je 18. avgusta uspjela ubijediti Seferija, Boljetinca, Curija i Đakova, da prihvate sporazum sa Osmanlijama o albanskim socijalno-političkim i kulturnim pravima.[12][13] Boljetinac i Seferi su uspostavili prijateljske veze sa Srbijom tokom posljednjeg albanskog ustanka, iako su se spremali promjeniti stranu, bez znanja Srba.[potrebna verifikacija]
Balkanski ratovi uredi
Dan pred izbijanje Prvog balkanskog rata, Seferi zajedno sa 1.000 svojih ljudi je napao srpsku graničnu stanicu. Bili su naoružani martinkama i srpskim mitraljezima koje su dobili kao pomoć od Srbije tokom Albanskog ustanka 1909. godine. Albanci su učinili pošto su shvatili da će oblast naseljena Albancima biti podijeljena između Srbije i Grčke; misao na to da su srpsko oružje i novac koristili protiv Srbije zaprepastila je vojsku.[14] Srpski korpusi su pohitali na granicu i odbili Albance, a zatim su srpske komite uništile njihov najvažniji položaj ručnim granatama, nakon što su ga Albanci napustili.[potrebna verifikacija]
Reference uredi
- ^ a b v g d Elsie 2012, str. 403.
- ^ Jubani 2003, str. 191-198.
- ^ Stojančević 1991, str. 11–14
Sa srpskim vlastima u Srbiji hteo je da uspostavi veze i čuveni Giljanac Idris Sefer. Oslanjanje glavnih vođa arbanaškog ustanka na Srbiju (a ne- kih iz Đakovice i Peći i na Crnu Goru) ukazivalo je na ozbiljnu političku ...
- ^ a b v Kedourie 2013, str. 26.
- ^ Gawrych 2006, str. 177.
- ^ Pearson 2004, str. 11.
- ^ Skendi 1967, str. 405.
- ^ a b v g Pearson 2004, str. 24.
- ^ Dimić & Borozan 1998, str. 317
Idris Seferi koji je voЬa u Karadagu, a ratovao je i protivu Turaka i ubio više od 2000 turskih vojnika oko Gnl>ana u 1909-10 god
- ^ Popović & Skerlić 1911, str. 219.
- ^ Skendi 1967, str. 436.
- ^ Skendi 1967, str. 437.
- ^ Gawrych 2006, str. 195.
- ^ Trotsky 1980, str. 117.
Literatura uredi
- Jubani, Bep, ur. (2003). Historia e popullit Shqiptar: për shkollat e mesme (na jeziku: albanski). Shtëpia Botuese Libri Shkollor. ISBN 9789951071444. Pristupljeno 9. 9. 2018.
- Elsie, Robert (2012). A Biographical Dictionary of Albanian History. London: I.B.Tauris & Co. Ltd. str. 403. ISBN 978-1-78076-431-3. Pristupljeno 8. 7. 2013.
- Kedourie, Sylvia (2013). Seventy-five Years of the Turkish Republic. Routledge. str. 26. ISBN 978-1-135-26698-1.
- Trotsky, Leon (1980). The Balkan wars: 1912-13 : the war correspondence of Leon Trotsky. Resistance Books. str. 117. ISBN 978-0-909196-08-0.
- Pearson, Owen (2004). Albania in the Twentieth Century: A History, Volume 1. London: I.B.Tauris & Co. Ltd. str. 11,24. ISBN 978-1-84511-013-0. Pristupljeno 9. 9. 2018.
- Stojančević, Vladimir (1991). Prvi balkanski rat: okrugli sto povodom 75. godišnjice 1912-1987, 28. i 29. oktobar 1987. Srpska akademija nauka i umetnosti. str. 11—14.
- Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913. London: IB Tauris. str. 195. ISBN 9781845112875.
- Skendi, Stavro (1967). The Albanian national awakening. Princeton: Princeton University Press. str. 437. ISBN 9781400847761.
- Dimić, Ljubodrag; Borozan, Đorđe (1998). Jugoslovenska država i Albanci. 1. Beograd: Službeni list SRJ, Arhiv Jugoslavije, Vojno-istorijski institut.
- Popović, Bogdan; Skerlić, Jovan (1911). Srpski književni glasnik. str. 219.
