Instrukcioni dizajn

Instrukcioni dizajn (engl. Instructional design) je teorija koja daje eksplicitni vodič koji pomaže boljem učenju i razvoju čoveka.

Načini učenja i razvoja mogu biti kognitivni, emocionalni, socijalni, fizički i duhovni. Teorija instrukcionog dizajna identifikuje metode instrukcije kojima se podržava i olakšava učenje, kao i sutuacije u kojima određeni metod treba ili ne treba koristiti.

Karakteristike teorije instrukcionog dizajna su metode i instrukcije koje mogu biti podeljene na više komponenti metoda, koje omogućavaju lakše rukovođenje nastavom i metode koje su više u okvirima mogućeg, nego u okviru determinizma i koje uključuju mogućnost pokušaja.

Na razvoj instrukcionog dizajna uticali su Lav Vigotski, Bares Frederik Skiner, Bendžemin Blum, Žan Pijaže, Robert Ganje, Džerom Bruner i drugi.

Modeli instrukcionog dizajna

Najčešći modeli instrukcionog dizajna su:

• ADDIE koji čini pet faza (Analyze, Design, Develop, Implement, Evaluate)
• Rapid prototyping
• Dick and Carey
• IDLS

Osnovni koncepti instrukcionog dizajna

Faktori koji omogućavaju uspešnu realizaciju nastave u savremenim uslovima, pored tehnološkog, su pedagoški i organizacioni pristup, slika 3.1. Kao i kod svih prethodnih oblika učenja, i kod e-učenja u sam vrh liste potrebnih uslova za uspeh, postavljaju se motivacija nastavnika za pružanje pomoći u učenju, kao i motivacija učenika za učenje.

Instrukcioni dizajn razvijen je upravo kao proces oblikovanja nastave i učenja, kojim se nastavni materijali povezuju sa nastavnim aktivnostima i evaluacijom (proverama znanja i povratnim informacijama) i treba da pruži odgovore na pitanja:

• Kakvo okruženje za učenje razviti (koju infrastrukturu uključiti)?
• Koje tehnologije (medije i alate) izabrati?
• Kako sadržaj organizovati (nastavni plan i program)?
• Kako sadržaj prezentovati (nastavni materijali)?
• Koje nastavne aktivnosti predvideti (nastavne metode)?
• Kako realizovati program u konkretnim uslovima (implementacija)?
• Kakvu proveru kvaliteta programa predvideti (evaluacija)?

Instrukcioni dizajn obuhvata aktivnosti koje nisu nove u procesu nastave. To su kod tradicionalnih oblika nastave bili: izrada nastavnog plana i programa, pisanje udžbenika, planiranje časova u učionici... Međutim, kod ovih oblika nastave nije uvek bilo neophodno isplanirati sve aktivnosti do detalja, već se o njima uživo odlučivalo. U savremenim uslovima nastave instrukcioni dizajn dolazi više do izražaja, zbog mogućnosti izbora okruženja za učenje i nastavnih aktivnosti u njima: nastavne aktivnosti se ovde mogu realizovati on line ili uživo, nastavni materijali mogu uključiti multimediju, interakcija može biti na različitim nivoima... Sve pomenuto utiče na odluke koje je potrebno doneti pri osmišljavanju procesa nastave.

Najzastupljeniji modeli instrukcionog dizajna

U literaturi se može naći veliki broj modela instrukcionog dizajna, kao i njihovih specifičnosti. U primeni svakog ovog modela uobičajena je velika fleksibilnost, u zavisnosti od konkretnih uslova. Sledi kratak pregled najzastupljenijih modela instrukcionog dizajna, koji se uobičajeno kombinuju:

Model ADDIE - opšteprihvaćeni model instrukcionog dizajna, slika 3.2, čiji je naziv akronim od prvih slova reči na engleskom jeziku: Analysis, Design, Development, Implementation, Evaluation. Ove reči upravo su nazivi pojedinih faza procesa dizajna programa za e-učenje. Nema naznačenog smera, međutim naziv modela sugeriše redosled faza i u što ranijoj fazi planiranje načina organizacije i prezentovanja sadržaja, kao i nastavnih aktivnosti.

Model ADDIE

Model ADDIE odgovara na pitanja instrukcionog dizajna kroz sledeće faze:

• Analiza - definisanje raspoložive infrastrukture i izbor tehnologije;
• Dizajn - projektovanje nastavnog plana, okruženja i materijala za učenje;
• Razvoj - planiranje nastavnih aktivnosti;
• Implementacija – realizacija procesa nastave u konkretnim uslovima;
• Evaluacija - provere znanja i ocenjivanje kvaliteta procesa nastave.

Model minimalistički - dosta pojednostavljuje razvoj procesa nastave. Ovaj model na početku ima ispitivanje karakteristika polaznika. Pored uobičajenih i: poznavanje računarskih tehnologija, korišćenje programskih okruženja i alata u učenju, kvalitet pristupa internetu... Dobijeni podaci generalizuju se za traženu grupu polaznika i koriste na odgovarajući način.

Model ubrzanog prototipa - za razliku od modela instrukcionog dizajna, koji propisuju postupno izvršavanje svih faza dizajna, model ubrzanog prototipa podrazumeva preskakanje jednih i pojednostavljenje drugih faza. Na prototipu se testiraju ključne karakteristike procesa nastave. Ako se pojavi potreba, menja se model ovako pojednostavljenog prototipa, a tek onda se model proširuje u izostavljenim i dorađuje u pojednostavljenim fazama.

Model iterativni - podrazumeva izvršavanje svih propisanih faza u jednoj iteraciji, a onda njihovo ponavljanje, dok se ne ostvare potrebne karakteristike procesa nastave.

Kombinacija više modela - da bi se dobili što bolji rezultati, uobičajena je kombinacija prethodno opisanih modela instrukcionog dizajna, slika 3.3:

Model ADDIE

• ADDIE – na prvom mestu, da se uključe sve potrebne faze razvoja,
• minimalističkog – za prilagođavanje polaznicima od početka,
• ubrzanog prototipa – da se pojedine faze u prvoj iteraciji (na pilot realizacijama) manje detaljno uključuju, a kasnije razrađuju,
• iterativnog – da se ponavljaju faze, sprovodi evaluacija i dorada, zbog ostvarivanja što boljih karakteristika procesa nastave i učenja.

Vidi još

• Psihologija učenja
• Interakcija čovek računar
• e-learning
• Virtuelna učionica

Spoljašnje veze

• www.instructionaldesign.org

Literatura

• Instructiona Design Theories and Models, Vol 2 Lawrence Publishers, 1991.