Кинески чајни јавор
Kineski čajni javor (Acer ginnala Maxim.) je prvi opisao ruski botaničar Karl Ivanovič Maksimovič (1827—1891) u naučnom časopisu Bulletin de la Classe Physico-Mathématique de l'Académie Impériale des Sciences de Saint-Pétersbourg 15: 126, 1856. godine pod imenom Acer ginnala, da bi ga belgijski botaničar Alfred Vesmael 1890. opisao kao podvrstu žešlje Acer tataricum subsp. ginnala (Maximowicz) Wesmael, a Edvard Avgust Fon Regel kineski čajni javor smatra varijetetom žešlje i daje mu naziv A. tataricum var. laciniatum Regel. U Kini ima naziv ča tiao feng (茶条 枫) što znači čajni javor jer se mladi listovi upotrebljavaju kao zamena za čaj [1][2], a sinonim A. theiferum (onaj koji nosi čaj) to potvrđuje. Pored naziva kineski, ponekad se naziva i amurskim i obalskim (prirečnый).
| Kineski čajni javor | |
|---|---|
| |
| Stablo u parku na Banovom brdu | |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | |
| Divizija: | |
| Klasa: | |
| Red: | |
| Porodica: | |
| Rod: | |
| Vrsta: | A. ginnala
|
| Binomno ime | |
| Acer ginnala Maxim.
| |
| Sinonimi | |
| |
Opis vrste
urediKineski čajni javor je listopadni žbun ili nisko drvo široke krune koje dostiže visinu do 10 m i prsni prečnik 20-40 cm. Stablo kratko, a grane tanke. Kora je tanka, sivosmeđa, u mladosti je glatka, kasnije plitko ispuca.
Listovi su naizmenični, tro-, ređe petorežnjeviti sa najdužim središnjim režnjem, dugi su 5-10 cm i 3-6 cm široki, abaksijalno goli, na lisnoj dršci dugoj 3-5 cm.
Cvetovi su bledo zeleni, hermafroditni, petočlani, prečnika 5–8 mm, mirišljavi; javljaju se u širokim metlicama u vreme olistavanja.
Plodovi, gole krilate orašice, po dve u šizokarpijumu 24-30 mm duge, leđne linije krila sklapaju oštar ugao, nekad paralelni ili se vrhovima krila preklapaju, najpre zelenkasti, zatim svetlosmeđi, sa ružičastom, sivoljubičastom nijansom. Plodovi sazrevaju u septembru i dugo ostaju na granama, pa se mogu sakupiti od septembra do decembra. Dijaspora anemohorijom.[3]
Seme do 3 mm dugo, ispupčeno sa obe strane, ponekad sa jedne strane udubljeno, zadržava klijavost 2 godine. U 1 kg ima oko 40.000 zrna. Klijanje nadzemno. Hipokotil lako purpurno obojen. Kotiledoni ovalni, 9-10 mm dugi, 4-5 mm široki, skoro sedeći, pri vrhu zaobljeni. Prvi listovi 18-20 mm dugi, 10-12 mm široki, jajasti, slabo trorežnjeviti, nepravilno nazubljeni, odozgo intenzivno zeleni, odozdo sivkasti. Najbliži naredni listovi slabo trorežnjeviti, duguljastojajasti, po obodu nepravilno nazubljeni. Epikotil purpurne boje. Drške listova takođe purpurne, ali pri osnovi zelene.[4]
Areal
urediPrirodno se rasprostire u severoistočnoj Aziji zapadno od istočne Mongolije do Koreje i Japana na istoku; severna granica areala zalazi u jugozapadni Sibir dolinom reke Amur. Formira retke šume od 100 do 800 m nad morem. U Kini raste u provincijama Gansu, Hebej, Hejlungđang, Henan, Đangsu, Đangsi, Đilin, Ljaoning, Nei Mongol, Ningsja, Šensi, Šandung i Šansi.
Bioekološke karakteristike
urediKao heliofita raste na osunčanim mestima, ali podnosi i blažu senku[5], u senci gubi intenzitet boje lista, a time i dekorativnost. Brzorastuća je vrsta koja obilno daje izbojke. Smatra se da je najotporniji na niske temperature (do -40 °C) od svih javora. Može da raste na težim glinenim zemljištima, ali najbolje uspeva na kiselim, vlažnim, ilovastim; na podnosi dugo zadržavanje vode u zoni korena[6][7]. Ponekad može da se javi hloroza na alkalnim tlima usled nedostatka gvožđa; iako generalno javori nisu probirljivi kada je u pitanju pH zemljišta. Dobro podnosi zagađenja u gradu i lako i uspešno se presađuje. Medonosna je vrsta i dobra pčelinja paša u rano proleće kada malo vrsta cveta.
Značaj
urediZbog elegantnog habitusa, crvenkaste boje lista i beličastozelenih cvetova tokom olistavanja, zelene boje tokom vegetacije i intenzivno crvenih u jesen, kineski čajni javor se gaji kao ukrasna vrsta za grupnu i pojedinačnu sadnju. Dobar je i za koloritne žive ograde, ozelenjavanje obala vodotoka i jezera, kao i za ivice šuma. U Evropi i Severnoj Americi; u Rusiji je u kulturi od 1860. Kod nas Petrović piše da je 1951. samo u Senti našao jedno stablo u velikom parku kraj Tise[8], a i danas je dosta redak u zelenim prostorima. U periodu 1966-1992 u katalozima pojedinih rasadnika u Srbiji kineski čajni javor je bio na spisku proizvođenih taksona.[9] Tako na primer 1986. konstatuje se da je u rasadniku "Palma" u Subotici postojao generativni matičnjak odakle je sakupljano seme za proizvodnju sadnica, ali već tada proizvodnja je obustavljena.[10]
U nekim delovima SAD proglašen je invazivnom vrstom[11]. U Japanu, a i u svetu, ceni se kao dobra vrsta za bonsai. Listovi se rasprostiru oko jabuka i korenskog povrća jer ih štite</ref>Philbrick, H. and Gregg, R. B. (1979): Companion Plants. Watkins.</ref> Iz suvog lišća dobija se crna, plava i smeđa boja jer list sadrži kvercetin[12]. Listovi sadrže i oko 30% tanina[13]
Razmnožavanje
urediNajbolje je fiziološki zrelo seme posejati u hladne leje odmah po sakupljanju, kada obično proklija narednog proleća. Alternativa je potapanje potpuno zrelog (suvog) semena 24 časa u vodu a zatim hladna stratifikacija 2-4 meseca na 1-5 °C. [14][15]. Klijavost semena 92%. Kada su klijavci dovoljno razvijeni da se mogu pikirati, prebacuju se pojedinačno u posude, a kada dostignu 20 cm sade se na otvoreno. Poleganje je uspešno, kao i vazdušno poleganje, kada se ožili do 50% propagula. Kalemnjenje se ne primenjuje, a kao podloga ne daje dobre rezultate za Acer platanoides 'Crimson King' i Acer saccharinum[16] Zelene reznice tokom juna-jula sa 2-3 para listova i bazalnim nodusom sa koga se uklanjaju listovi; ožiljuju se 25% uz prethodno tretiranje sa IBA 50 mg/L. u trajanju od 16 sati.
Unutarvrsni taksoni
urediTurkestanski žbunasti javor (Acer ginnala var. semenovii (Regel et Herder) Pax) je varijetet kineskog javora iz planinskih šuma sušnih oblasti Turkestana sa manjim, listom duboko urezanih režnjeva i širim krilcem ploda. Postoje i dva kompaktna kulturna taksona koji su sintetisani u SAD: 'Bailey Compact'(poznat i kao 'Compactum') i 'Durand Dwarf' više žbunasti nego stablasti klonovi koji ne premašuju 1,5 m. [6] Pored njih izdvojeno je i više selekcija sa upadljivijom crvenom bojom plodova i listova u jesen među kojima su i 'Embers', 'Flame', 'Red Fruit' and 'Mandy' (Red Rhapsody™).
Reference
uredi- ^ Kunkel, G. (1984): Plants for Human Consumption. Koeltz Scientific Books ISBN 3874292169
- ^ Facciola, S. (1990): Cornucopia - A Source Book of Edible Plants. Kampong Publications ISBN 0-9628087-0-9
- ^ Vukićević E. (1996): Dekorativna dendrologija, Šumarski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd
- ^ Stilinović, S. (1985): Semenarstvo šumskog i ukrasnog drveća i žbunja. Univerzitet u Beogradu. Beograd
- ^ Huxley, A. (1992): The New RHS Dictionary of Gardening. MacMillan Press ISBN 0-333-47494-5
- ^ a b Bean, W. (1981): Trees and Shrubs Hardy in Great Britain. Vol 1 - 4 and Supplement. Murray
- ^ Thomas, G. S. (1992): Ornamental Shrubs, Climbers and Bamboos. Murray ISBN 0-7195-5043-2
- ^ Petrović, D. (1951): Strane vrste drveća (egzoti) u Srbiji. Srpska akademija nauka, posebna izdanja knjiga CLXXXII. Београд.
- ^ Stilinović, S., Grbić, M. (1992): Proizvodnja sadnica ukrasnih vrsta drveća i žbunja Monografija "Šumarstvo i prerada drveta u Srbiji kroz vekove" Beograd. 293-301
- ^ Grbić, M., Bošnjak, A. & Šulc, A. (1986): Dendroflora zelenih površina Subotice sa analizom proizvodnje sadnog materijala. Flora i vegetacija Subotičko-Horgoške peščare, Subotica: 371-96
- ^ Marinelli, J., Randall, J. M. (Eds) (1996): Invasive Plants: Weeds of the Global Garden (Brooklyn Botanic Garden Publication) by Brooklyn Botanic Garden.
- ^ Wilson, E. H. and Trollope, M. N. (1918): Corean Flora. Royal Asiatic Society
- ^ Rottsieper, E.H.W. (1946): Vegetable Tannins The Forestal Land, Timber and Railways Co. Ltd.
- ^ McMillan-Browse, P. (1985): Hardy Woody Plants from Seed. Grower Books ISBN 0-901361-21-6
- ^ Dirr, M. A. and Heuser, M. W. (1987): The Reference Manual of Woody Plant Propagation. Athens Ga. Varsity Press ISBN 0942375009
- ^ Grbić, M. (2004): Proizvodnja sadnog materijala - Vegetativno razmnožavanje ukrasnog drveća i žbunja. Univerzitet u Beogradu. Beograd ISBN 86-7602-009-4
