Korisnik:Ultraviolettt/pesak

Škola i vaspitanje u ranom srednjem veku

Srednji vek

Rimska imperija, oslabljena unutrašnjim proturečnostima, raspala se 476. godine pod pritiskom germanskih plemena. Od tog vremena u povijest srednje, zapadne i južne Evrope potiče novo razdoblje, nazvano srednjim vekom. U toku toga razdoblja razvijaju se feudalni društveni odnosi. Sva vlast je u rukama feudalaca, pa i vaspitanje. Crkva je prva feudalna sila, i zato joj nije stalo samo do ekonomsko-političke prevlasti, nego ona daje jedinstvenu versko-duhovnu umerenost čitavom srednjovekovnom životu. Osnovna suprotnost srednjovekovnog mišljenja jeste: suprotnost između duše i tela, između ovozemaljskog i onozemaljskog sveta. Centralana ideja jeste ideja onog sveta, dakle, verska ideja.

Vaspitanje u srednjem veku (feudalno vaspitanje)

U osnovi klasno organizovano, feudalno vaspitanje imalo je staleški karakter- za svaki stalež bilo je posebno, shodno društvenom položaju i ulozi određenog staleža u razvoju i reprodukciji feudalnih društvenih odnosa, a crkva je prožimala i povezivala celokupno vaspitanje svojim religiozno-tehnološkim shvatanjima(staleško vaspitanje). Osnovne vrline su vera, ljubav, nada u spasenje. Biti odan crkvi, verovati u boga, poštovati bogom danu vlast, obavljati ulogu sluge odanog bogu i vladaru, bila su najviša teološka određenja feudalnog vaspitanja. Ovi ciljevi su ostvarivanji zavisno od stepena razvoja feudalnog društvenog sistema i od njegovih regionalnih osobenosti: liberalnijeg zapadnog i poluvojničkog, istočnjackog feudalizma, na primer.

Svaki stalež imao je svoj tip vaspitanja. U feudalnim dvorovima organizuje se elitističko vaspitanje dvorjana, visoke vlastele, prinčeva i princeza. Dvorske škole, prvi univerziteti, visoko obrazovanje uz najpoznatije katedrale bili su najviši dometi obrazovanja obeleženog teološkim ali i svetovnim sadržajima, najvišim postignućima feudalne kulture i umetnosti.

Obrazovanje ratnika-vitezova(ritera) otvarivalo se vojnom obukom, ovladavanjem vojničkim vestinama, a najčešce je bilo zasnovano na “sedam viteških veština). Istoričari su i na balkanskim prostorima opisali primere uspešnih vežbi, nadmetanja u ratničkim veštinama mladih vitezova koji su se pripremali za vojničke dužnosti. Sveštenstvo kao stalež reprodukovalo se posebno uređenim obrazovanjem iz crkve.Razvoj feudalizma podsticao je proširivanje programa poučavanja, među kojima je najpoznatiji “sedam slobodnih veština”.

Nekada razvijene samo do stepena najnužnijih potreba za obrazovanjem kmeta, župne ili parohijske škole za učenje elementarne veštine čitanja, pisanja i računanja, postaće klica osnovnog obrazovanja seljaštva i buduće građjanske klase. Sa rastom uloge gradova niču i uzdižu se gradske škole u kojima se stiče opšte obrazovanje i neki začeci pripreme za rad. Gradska škola sve više postaje institut za pripremanje budućih zanatlija, radnika. Na toj klasnoj osnovi pojaviće se u okviru feudalnog društva prve više škole-univerziteti na području Evrope. U gradskim školama feudalizam je začeo negaciju feudalnog vaspitanja pojavom nekih preokupacija vaspitanjem i obrazovanjem povezanim sa društvenim slojevima koji ostvaruju zadatke proizvodnje u novim uslovima razvoja gradova.

Za stadijum feudalizma vezana je i pojava sholastike, pokusaja izmirivanja razuma i vere. Traga se za dokazima, pokreću i traže izvori saznanja i kulture, naročito Aristotelova dela, da bi se održao autoritet vere i teološke misli.

Naročito važan događjaj za razvoj i razumevanje feudalnog vaspitanja predstavlja invazija Arabljana u Španiju početkom VIII veka. Arabljani su u toku osvajanja u VII i VIII veku veoma obogatili i oplemenili svoju kulturu kulturom porobljenih naroda, koji su bili na višem stepenu razvoja. Među istočnim zemljama nastale su pod uticajem arapskih osvajanja teške ekonomske i kulturne veze, sto je imalo naročitog uticaja na razvoj pojedinih nauka, kao sto su medicina, astronomija, a i filozofija.

Nastale su i muslimanske škole u kojima su deca učila da čitaju i da piču arapskim. Osim početnih,nekakvih osnovnih škola, imali su i više škole, gde se izučavala muslimanska teologila i nešto fizike, matematike, astronomije i medicine. Te škole su u priličnoj meri doprinele arapskoj pismenosti. Više škole su bile neka vrsta prethodnika srednjovekovnih evropskih univerziteta.

Obrazovanje u srednjem veku

Srednjovekovno obrazovanje ne može se opisati samo kroz akademske ustanove kao sto su škole i univerziteti, jer su i domovi velikaša predstavljali mesta gde su mlađi plemići sticali viteško obrazovanje. Proizvođenje mladića u vitezove formalno je označavalo kraj školovanja i dokaz da može da zauzme svoje mesto u društvu. Žene velikaša su nadgledale obrazovanje plemkinja i pripremale ih za brak. U gradovima, sistem šegrta koji su uspostavili esnafi igrao je sličnu ulogu. Šegrt je prolazio kroz svoju konačnu proveru znanja u izgradnji majstorskog dela.

Škole u srednjovekovnoj Evropi

U srednjem veku pojedini naši narodi počeli su već gubiti državnu samostalnost a time i povoljne uslove za samostalni kulturni razvoj. Slovenci su u VIII i IX veku pali pod Nemačku vlast, dok su Hrvati početkom XII veka uključeni u državnu zajednicu sa Ugarskom. Ipak ovi nači narodi su nastavili društveno-ekonomski i kulturni razvoj, jer su bili uključeni u evropsku civilizaciju. Zato se kod Slovenaca i Hrvata nastavlja razvoj prosvete i školstva pod uticajem velikih evropskih kulturnih pokreta, kakvi su bili humanizam i renesansa.

Mnogo je povoljniji bio položaj naroda u našim zemljama koje su pale pod tursku vlast. Veći deo stanovnistva živi patrijahalnim načinom života, a nekadašnja srednjovekovna kultura održava se redukovana pri crkvama i manastirima.

Crkvene škole

Prve škole u srednjem veku su bile crkvene, a osnovala ih je crkva. Crkva je bila prva koja se zanimala za školstvo jer joj je bilo potrebno niže i više sveštenstvo koje ce vaspitavati narod u duhu hrišćanstva i hrišćanskih vrlina, pre svega, u poslušnosti i odanosti božjoj volji. Te škole su neposredno pripremale učenike za profesionalni sveštenički rad.Bilo je više vrsta crkvenih škola. One su bile podeljene na manastirske, katedralne i parohijske škole. Škole su bile različito organizovane i imale su razne svrhe. Katedralne i manastirske imale su za zadatak obrazovanje vičih sveštenika, dok su škole u parohijama vaspitavale niže sveštenstvo i pomoćno crkveno osoblje, u prvom redu crkvene pevače.

Manastirske škole

Manastirske škole su se delile na interne i eksterne. Cilj internih manastirskih škola bio je u tome da vaspitaju dečake za kaluđere, dok su u eksterne čkole primali omladinu kaja bi se kasnije odlučila za neko drugo zvanje. Učitelji su bili kaluđeri, koji su voleli vaspitni rad.Manastirske škole su raspolagale sa više knjiga nego ostale škole. I zato je razumljivo sto je nastava u tim školama bila bolje organizovana. Glavni nastavni predmet, a ukoliko je bilo moguće i nastavni jezik, bio je latinski. Postojali su i ženski manastiri, koji su imali zasebne svoje škole za devojčice (za devojčice iz plemenskih porodica i za takve koje bi se odlučile da postanu kaluđerice)

Katedralne škole

Katedralne škole bile su uređene slično manastirskim. Nalazile su se u crkvenim centrima. Nastava u tim školama bila je na prilicno visokom nivou.U katedralnim i manastirskim školama učili su u početku iste predmete kao i u parohijskim. Talentovaniji učenici počeli su vremenom učiti “sedam slobodnih veština”. Te veštine i nauke delile su se na tzv. trivijum (gramatika, retorika, dijalektika) i na kvadrijum (aritmetika, geometrija, astronomija, muzika). Sadržinom tih predmeta provejavao je verski duh. Aritmetikom i astronomijom su se koristili za izračunavanje crkvenih praznika, dok je geometrija bila vezana za crkvenu arhitekturu. U trivijumu je bila glavna disciplina gramatika.

Parohijske škole

Osnivale su se pri većim i važnijim župama (parohijama) , uz gradske i seoske crkve, a održale su se u domovima župnika, odnosno paroha. U parohijskim školama su se školovali dečaci iz parohije. Deca su te škole pohađala dobrovoljno. U školama je obučavao paroh ili crkvenjak. Učili su da čitaju crkvene knjige na latinskom jeziku i da pišu, da pevaju crkvene latinske pesme i molitve. Te škole su bile slabo organizovane. Nastava je sadržajno bila sasvim podređena crkvenim ciljevima. Trudili su se da nastavom vaspitaju omladinu u verskom duhu da bi postigli spasenje.

Gradske škole

Ukoliko su više rasli gradovi i gradsko stanovništvo, utoliko se više osećala potreba za stvaranjem posebne vrste škola koje bi odgovarale građanima. Crkvene škole svakako nisu odgovarale tim potrebama. Građani su hteli da steknu neko osnovno znanje podeseno prema njihovim staleškim potrebama. I zato u XII i XIII veku javljaju se gradske škole. Njima su upravljale gradske samouprave.I ove škole su bile profesionalne. Njihov zadatak bio je da osposobe građane za zanatske i trgovačke poslove i za upravne službe u gradskim i provincijskim uredima. Deca građana učila su čitanje, pisanje i računanje. U nekim večim gradovima učili su u ovim školama gramatiku, retoriku i geometriju. Privatne gradske škole su izdrzavali roditelji učenika.

Sholastika

Zbog razvijanja ekonomskog i kulturnog života počeo se ljuljati autoritet crkve. Taj autoritet se naročito potkopavali jeresi, u kojima su se izražavale duhovne potrebe onog vremena. To isto važi i za nove pravce u filozofiji u kojima nailazimo već i na elemente materijalizma. Trebalo je veru razumom dokazati, a time i autoritet crkve. U tu svrhu su se crkveni filozofi oslonili na idealističke elemente u Aristotelovoj filozofiji, dopunili ih hrišćanskom idejnošću, i tako su izgradili posebnu crkvenu filozofiju nazvanu sholastika.Trebalo bi da sholastika uskladi razum sa verom. Ona je imala nesumljivo i svoje dobre strane, jer je unapređivala logičko mišljenje i jačala smisao za filozofiju. Ali je razumljivo i to da ta hrišćanska filozofija, puna religiozne apstarktnosti, nije mogla zadugo da zadovolji, jer je misaoni život počeo u XIV i XV veku intenzivno da se razvija.

Obrazovanje sveštenika u srednjem veku

U VI i VII veku, sveštenici su sticali ono malo obrazovanja koje su imali u domovima episkopa. Svaki episkom imao je u svojoj službi izvestan broj mladih ljudi iz nižih svešteničkih redova čije je obrazovanje nadgledao. U nekim slučajevima učitelj je bio sam episkop, dok je u drugima unajmljivao posebnog školskog učitelja (magister scholarum). Kako je sveštenstvo vezano za katedrale postajalo sve organizovanije i kako su kolegijmi poprimili konačni oblik, školski učitelj je često postajao član kolegijuma koji je vodio redovnu školu. Karlo Veliki je naredio svojim episkopima da pri katedralama uspostave redovne škole, ali se ne zna u kojoj su ga meri oni poslušali. Većina škola koje su nastale tokom njegovog doba propale su tokom vikinške najezde. U XI i XII veku, crkveni sabori su redovno pozivali na osnivanje škola pri svakoj katedrali, ali trebalo je mnogo godina da se nametne poštovanje ovih odluka. Izgleda da je osnovni problem bio oklevanje kolegijuma da dodele sredstva od kojih bi se izdržavao učitelj. Tek u XIII veku, sistem katedralnih škola konačno je zaokružen.

Međutim mnogo pre toga nekoliko katedralnih škola su postale istaknuta središta znanja. Krajem XI i u XII veku škola u Šartru bila je poznata po predavanjima ''седам слободних вештина'', naročito gramatike i retorike. Škole pri katedralama u Lionu i Parizu bile su poznate po teologiji. U ovim katedralnim školama izučavali su se predmeti iz trivijuma i iz kvadrijuma. Aleksandar iz Vila Dea sastavio je 1199 godine knjigu zvanu Doctrinale, koja je ostala osnovna knjiga kroz čitav srednji vek. Bila je naročito korisna zato što je napisana u stihu pa je bilo lako pamtiti. Pored toga učenici su čitali odlomke iz ''Ovidija'', ''Vergilija'', ''Horacija''. Retorika je predavana prema tradicionalnim formulama kao veština izražavanja.

Dijalektika se svodila na učenje logike. Pre uvođenja arapskih znanja, matematika je bila tek nešto više od proučavanja tablica uz pomoć kojih su se izračunavali datumi praznika uz nešto vežbanja u uputrebi računaljke.

Iako su iz ovih škola izašli neki veoma obrazovani ljudi to su bile osnovne škole sa zadatkom da obezbede pismene sveštenike za crkvene potrebe. Sve više obrazovanje do kojih se u njima dolazilo bilo je manje-više stvar slučaja ili preduzimljivosti pojedinih učitelja, a ne deo obrazovnog sistema.

Vaspitanje svetovnih feudalaca

Odgajanje sinova svetovnih feudalaca imalo je svojevrsno obeležje. U doba nerazvijene vojne tehnike, bez vatrenog oružja, kad je vitez u oklopu stupao u dvoboj sa svojim neprijateljem, zbog starih međusobnih sukoba, za svetovnjaka imalo je osobito značenje vojno-fizičko odgajanje.

Sadržaj toga odgajanja bilo je ''sedam viteških veština'', a to su- jahanje, plivanje, bacanje koplja, mačevanje, lov, igranje dame i pravljenje stihova – versifikacija. Prvih pet veština imale su pripremati snažnog, fizički jakog, veštog vojnika ratnika. Igranje šaha, smatralo se, razvija sposobnost orijentavije u rauličitim prilikama. Veština versifikacije feudalcu bilo je sredstvo izražavanja vernosti i odanosti svome sizerenu, kao i naklonosti sizerenovoj supruzi i drugim damama iz ''вишег'' društva.

Sustav viteškog odgajanja konačno se formirao u doba križarskih ratova )1096-1270. Sa sedam godina sin feudalca otišao bi feudalnom gospodaru i primio bi navike i običaje plemićkog društva. Vaspitavao se da bude odan i pokoran svome feudalnom gospodaru. Sa četrnaest bi postao ''štitonoša''. Kao takav bio je od veće koristi feudalcu, pratio bi ga u lov, na turnir i sl. Sa 21. godinom postao bi mladić koji se izvežbao u viteškim veštinama, postao bi vitez.

Sadržinu i iskustvo telesnog vaspitanja svetovnih feudalava iskoristili su kasnije humanistički pedagozi, ističući značaj toga vaspitanja i određujući mu smernice.

Pošto su svetovni feudalci oslanjali svoju vlast na fizičku snagu i pošto je proizvodnja bila još na vrlo niskom stupnju, razumljivo je što njihovo obrazovanje nije bilo veliko. Mnogi feudalci su nepismeni. Do XII veka nije bilo obavezno ni pisanje ni čitanje. Ali je jasno da nisu svi feudalci bili nepismeni. Tako je, pred kraj VIII veka na dvoru Karla Velikog Alkulin osnovo dvorsku školuu, i po ugledu na nju još neke druge škole.

Univerziteti u srednjem veku

Srednjovekovni univerzitet bio je određena organska zajednica učitelja i učenika. On je imao samoupravu i bio je relativno dosta nezavisan. Time je ugrožavao monopol crkve nad školstvom. Zato je crkvi bilo mnogo stalo do toga da sebi podredi svetovne, autonomne univerzitete i da osnuje što više svojih univerziteta. Pred kraj XII veka crkva je osnovala Univerzitet u Parizu, i on je postao centar celokupne hrišćanske nastave.

Univerzitetima su postale one više škole kojima je vladalac delio naročite privilegije.

Uslovi za prijem na univerzitet bili su veoma različiti, ali su postavljeni zahtevi u poređenju sa današnjim uslovima bili veoma skromni. tako su se u ono doba neki studenti mogli upisati već sa 13 godina.

Za upis se tražilo znanje latinskog jezika. Zbog niskog nivoa početnog obrazovanja bio je potreban artistički fakultet., koji je u stvari bio priprema za studiranje na ostalim fakultetima. Na tom fakultetu predavali su filozofiju, tj. logiku, fiziku, metafiziku, psihologiju, etiku, i to po Aristotelu. Ovaj fakultet je iz razumljivih razloga imao najveći broj slušalaca. Osim artističkog fakulteta univerziteti su imali još teološki, pravni i medicinski.

Univerziteti srednjeg veka postali su čvrsta školska organizacija, pa čak i politički važan faktor, odnosno sudije u sporovima između papske i kraljevske vlasti. Prikupljajući oko sebe učitelje i studente iz raznih gradova i zemalja Evrope, univerziteti su prilično učinili i za međusobno zbližavanje naroda toga doba

Spoljašnje veze

1. Bgd. ZZUNS, ZGB. ŠK, TIT OOURIUIN, NS. ZZUIU

2. Pedagoška enciklopedija (1989), I i II tom, u redakciji Simleša, Potkonjak, Zainović, M. (1985) . Pedagoška prestomatija, Zagreb . Školska knjiga

3. Žlebnik, L. (1962) . Opšta istorija školstva i pedagoških ideja, Beograd. Naučna knjiga