Korisnik:Zaric Marko/Talin

Istorija Talina

Talin Pre pisanih izvora

Nije lako utvrditi početak istorije Talina. Rana istorija Talina počinje od dvorca Iru, gde je dvorac zajedno sa okolnim naseljima izgrađen krajem prvog milenijuma. Dvorac je bio napušten iz nepoznatih razloga na kraju 11. veka. Dvorac je sagrađen nešto kasnije na današnjem Tompeja brdu,ovo je u suštini centar drevnog Ravala okruga (otuda nemački naziv za Talin: Reval). Dvorac je najverovatnije samo ponudio utočište u slučaju napada neprijatelja i nije trajno naseljavan. Trgovački put u Finskom zalivu postao je široko korišćen tokom 9. i 10. veka, i time je povećao značaj luke u Talinu. Sezonska naselja su služila skandivanskim i ruskim trgovcima na lokaciji današnjeg Donjeg grada na početku 2. milenijuma, ali ne postoji jasan dokaz ni oblik, ni pisanih izvora.

Talin pod kraljem Danske i Nemačke

Prvi pouzdani izvori potiču on Henrika. Hronika opisuje dansku flotu koju je predvodio kralj Valdemar. Nemački krstaši vrše invaziju nad južnom Letonijom i južnom i centralnom Estonijom,a kralj Danske je napao Severnu Estoniju. Prema letopisu bilo je bitaka na lokaciji budućeg Talina 15. juna 1219, gde Danci dobijaju tešku pobedu. Legenda kaže da je bitka bila srećna po Dance. Danci su osnovali kameni dvorac na Tompeji i episkop Andreas Sunesen je postao prvi vladar Danske u Talinu. Od 1227 do 1238 nemački trgovci su preuzeli grad Talin na upravljanje od Danaca. 15. maja 1248, kralj Danske Erik Adrarah je dao pravni prostor nemačkim trgovačkim gradovima da obavljaju važnu ulogu u trgovini,posebno sa Rusima. Pismo prava takođe pominje i predstavnike Gradskog veća koji dokazuje da mora manji grad da ima neku vrstu lokalne samouprave u tom trenutku. Prinudne teškoće u unutrašnjoj politici i nedostatak novca, kralj Danske je odlučio da proda svoje posede u severnoj Estoniji zajedno sa Talinom. Nakon godina priprema dogovor je završen 1346. U gradu je regulisano Gradskog veće. Izabrani su najuticajniji i najbogatijih stanovnika, uglavnom trgovci (Gradski savet je izabrao svoje članove). Polovina predstavnika Gradskog veća se bavila gradskim pitanjima, zvali su se Gradski savet (sitzender pacov), druga polovina je nazvana stari grad savet (alter rat). Od sredine 15. veka do kraja svog postojanja. Gradsko veće se obično sastoji od 4 burgermajsters, 14 predstavnika Gradskog veća i 1 grad advokat. Članovi Gradskog veća sada rade na trajnoj osnovi, a ne u smenama. Trgovci i predstavnici najprofitabilnijih zanata bili su uglavnom Nemci, uglavnom iz Vestfahl i Rheinland, a najmanje polovina su bili estonski lokalci. Broj stanovnika je porastao, trgovina je rasla i grad se razvijao. Broj stanovnika u Talinu sredinom 14. veka je bio oko 1000 ljudi, a u kasnom srednjem veku broj stanovnika u Talinu je bio 6000-7000. Trgovina u Talinu je bila zasnovana na privilegijama dobijenim već tokom 13. veka. Talin je dobio pravo kovanja 1265. godine,a pravo skladištenje 1346. godine. Dakle, stanovnici Talina su dobili značajan deo trgovine između Zapadne Evrope i Novgoroda. Uloga Talina u trgovini i politici istočnog Baltika i dalje je rasla. Zatvaranje Novgorodske Hanzeatsku kancelarije 1494. godine uticalo je negativno na trgovinu Talina,ali grad je uspeo da oživi trgovinu u sredini i na kraju 16. veka. Najveći trgovci Talinu su bili članovi Velikog ceha. Bilo je nekoliko religijsko-socijalnih udruženja u Talinu. Postojala su bratstva Svetog Flesa, Gertrud, Hiob... Svi najznačajnije ustanove su osnovane u 13. veku: Niguliste crkva je osnovana u 1230, Oleviste crkva se pominje prvi put 1267,a Cisterian Mihkli samostan osnovan je sredinom prošlog veka. Na početku 15. veka, Sv. Brigit samostan osnovan je istočno od grada (Pirita manastir), a danas njegove ruševine su poznate kao veličanstveni uzorak talinske srednjovekovne arhitekture. Luteranska crkva korak po korak uvodi počevši od drugog kvartala 16. veka. Biblioteka je osnovana u Olevisti crkvi 1552. godine,koja je postala prva javna biblioteka u Talinu.

Talin Pod Švedskom krunom

Rusija,Švedska,Poljska i Danska su se borili za prevlast u severnom delu Baltičkog ratu od 1558 do 1583. Teritorija Estonije bila je jedna od glavnih borbenih razloga. Ruske trupe su pokušale da opsednu Talin dva puta od 1570-1571 i 1577-ali su bili primorani da se povuku bez osvajanja grada. To je bilo tokom švedskog ere kada Talin postaje centar nove administrativne jedinice estonske vlade. U odnosu na srednji vek značaj Talinu je u opadanju Deo grada okružen oko Gradskog zida nije značajno oštećen u ratu. Veliki epidemija kuge opustošila je grad 1602-1603god. Veliki požar uništio je 1684. godine većinu objekata u Tompeji. Samo Kupola Crkve i mala kamena kuća u blizini bile su manje porušene. Razvoj obrazovanja koje je karakteristično za švedsko doba je značajo uticalo na razvoj Talina.Gimnazija koja je osnovana u manastiru ,danas je poznata kao Gustava Adolfa gimnazija(Talin Srednja škola broj 1 na Sovjetskom putu) i štamparija 1633. Gimnazija Štamparija je odigrala značajnu ulogu u izdavanju i radu lokalnih književnika i knjiga na estonskom jeziku. Gimnazija je takođe imala bogatu biblioteku, ali većina njenih fondova su izgubljeni.

Talin pod Ruskom državom

Severni rat je opustošio baltički prostor od 1700 do 1721 god. Glavni protivnici su Švedska i Rusija, koje su se borile za prevlast na ovoj teritoriji.1710. godine Talin je kapitulirao bez borbe protiv ruskih trupa. Grad je pretrpeo velike nestašice svega, većina garnizona i mnogi ljudi u gradu su umrli od kuge. Ako je bilo 10.000 stanovnika u Talinu, 1708 ih je preživelo oko 2000. Prema kapitulaciji iz sporazuma iz 1710. godine,Talin zadržava većinu svojih ranijih privilegija. Gradski savet je ostao u vlasti, ostaje na snazi i administrativni jezik koji je nastavio da bude nemački. U 19. veku ruski car,malo po malo ograničava mandat Gradskom veću. Na primer, počev od 1819. godine,Gradsko veće nije više kontrolisalo policiju. Od 1870. godine,Duma bira gradsko veće koje bira gradonačelnika grada,prethodno odobrenog od centralne vlade. Odluke koje donosi gradska vlast su pod kontrolom guvernera. Gradsko veće je nastavilo da radi kao sudska institucija,a posle nekog vremena ta funkcija je ukinuta odlukom iz 1889 godine. Nakon integrisanja Talina u rusko carstvo,Petar Veliki je naredio da se izgradi crkva u centru Talina. Prvo veće industrijsko preduzeće u Talinu je fabrika na staroj gradskoj luci podignuta od 1714-1722. Fabrika papira i fabrika mašina su osnovane u drugoj polovini 19.veka. Baltičke železničke su otvorene 1870. godine i povezivale su Talin i Petrograd sa drugim delovima carske Rusije i tada su procvetali trgovinski odnosi. Razvijene su fabrike za proizvodnju celuloze i papira 1877. godine. Vojna industrija doživljava napredak.

Talin kao prestonica Republike Estonije od 1918-1940

Od 1918. godine nivo obrazovanja i ekonomska sposobnost Estonaca se popravila. Estonski književnici su učestvovali u borbi za lokalnu vlast, uglavnom uz pomoć novina „Teataja“.1904. godine izbore su osvojili jedan estonsko – ruski blok sa 5 Rusa i 38 Estonaca. Prvi Estonski gradonačelnik Voldemar Lender-izabran je 1906. godine.1917. godine izabrano je gradsko veće i gradska vlada i vladali su boljševički u skladu sa privremenim zakonima. 24. februara, 1918. godine,Estonija koristi slabljenje boljševika i proglašene nezavisnosti i već sutradan nemačke trupe su okupirale Estoniju. Stanovništvo Talina počelo je da raste uporedo sa razvojem industrije u 2. polovini 19. veka. Ako je 1881. godine Talin imao skoro 44 000 stanovnika,a zatim 1917. godine stanovništva je bilo skoro 160.000.

Talin za vreme Sovjetske vlasti i povratak Estonske nezavisnosti

U toku Drugog svetskog rata 28. avgusta, 1941 nemačke trupe su okupirale Talin i stavile ga pod upravu nemačkog komesara u toj oblasti. Noći 9. marta do 10. marta Talin je bombardovan od strane sovjetske vojske, više od 500 civila je ubijeno, a 5073 objekata uništeno ili oštećeno. Ipak, većina vrednosti Starog grada Talina je očuvana, samo Harju ulica i Niguliste crkva su ozbiljno oštećeni. Crvena armija je okupirala Talin ponovo 23. septembra 1944. Prvi lokalni izbori posle sovjetske vlasti povratili su nezavisnost Estonije 1991. godine,a održani su 17. oktobra 1993. godine. Stanovništvo u Talinu se smanjilo u prvoj polovini 1940-ih, uglavnom zbog dešavanja u Drugom svetskom ratu,(ratni gubici,emigracija Zapadu). Do 1939. godine stanovništvo je opalo sa 145 000 na 127 000. Broj stanovnika je počeo brzo da raste uglavnom zbog povećanja nezaposlenosti na račun stranih radnika koje dolaze iz drugih delova Sovjetskog saveza. Bilo je 267 000 stanovnika u Talinu u 1956. godini i 408 500 u 1976. godini. 1980. godine u Talinu su održane Olimpijske igre i tada su sagrađeni mnogi objekti od nacionalnog značaja. Procvetala je industrija,mašinska,građevinska,elektro,prehrambena,široke potrošnje a posebno vojna industrija. Talin je postao prestonica novostvorene nezavisne Republike Estonije. Neka preduzeća iz sovjetskih vremena su postale privatne kompanije posle nezavisnosti Estonije.