Krvavi marš

Krvavi marš ili Marš smrti su ustaljeni nazivi za odmazdu Nemaca nad građanima Šapca koja je započela 24. septembra 1941. godine za vreme Drugog svetskog rata.

Pozadina

Glavni članak: Bitka za Šabac

Cerski četnički odred pod komandom Dragoslava Račića napao je Nemce u Šapcu 22. septembra 1941. godine. Tokom 23. septembra borbe između četnika i Nemaca su dobile na intenzitetu, posle kojih su obe strane imale znatne gubitke. Nemcima u Šapcu je pristiglo pojačanje 24. septembra, kada je reku Savu prešla ojačana 342. nemačka divizije praćena hrvatskim jedinicima. Četnici Dragoslava Račića se istog dana povlače pod borbom prema planini Cer. Zbog napada na Šabac, a i zbog gubitaka koje su Nemci pretrpeli u borbama sa četnicima, general Franc Beme je još 23. septembra izdao naredbu koja glasi:

24. septembra 342. divizija ima na prepad da pokupi u Šapcu sve muškarce između 14 i 70 godina i da ih prebaci u koncentracioni logor, koji će divizija podići severno od reke Save.

Čišćenje Šapca

Spomenik Branku Božiću, jednom od stradalih učesnika marša, u porti crkve u Hrtkovcima

Štab nemačke 342. pešadijska divizija odredio je za ovu akcije 698. pešadijski puk, treći divizion 342. artiljerijskog puka, jedna četa 342. pionirskog bataljona, jedna četa protivtenkovskog bataljona i jedna četa Hrvata. Pored ovih jedinica, u akciji čišćenja Šapca učestvovao je i 2. bataljon 750. pešadijskog puka i nemačka policijska četa. 24. septembra 1941. godine je stanovništvo Šapca preko dobošara obavešteno o naređenju da se svi muškarci između 14 i 70 godina okupe radi prijavljivanja okupacionim vlastima. Ko ne dođe i ne prijavi se - biće ubijen kao odmetnik. U 15 časova počelo je okupljanje na naznačanima mestima. U to vreme nemački vojnici u pratnji Hrvata, folksdojčera i belogardejaca počeli su da vrše pretres, ulicu po ulicu, kuću po kuću. Pri tome, izvršili su više ubistva, palili kuće, pljačkali i pustošili. Najviše je stradao zapadni deo Šapca – Kamičak.

Prikupljeni muškarci, oni koji su sami došli na zborna mesta i oni koji su okupatorski vojnici poterali prilikom pretresa, sprovedeni su na polje Mihajlovac, vašarište zapadno od linije Savski most – Stari grad, u trouglu između železničke pruge i puta. Predveče 24. septembra Šapčani su postrojeni i u kolonama po pet saterani preko mosta na levu obalu Save, u Klenak. Na livadi, opkoljeni nemačkim i hrvatskim stražarima, Šapčani su proveli dve noći pod otvorenim nebom. U sabirni logor kod Klenka doterani su 25. septembra razoružani žandarmi, činovnici i grupa naknadno pohvatanih građana. Prema nemačkim izvorima, ukupno je streljano tokom ove akcije 47 Srba, a uhapšeno je 4.410 Srba.

Marš smrti

Do 26. septembra 342. divizija je ustrojila koncentracioni logor kod sela Jarak u Sremu. Na kraju sela, levo od puta Šabac – Ruma, jedna velika poljana ograđena je bodljikavom žicom sa nekoliko kula osmatračnica na uglovima, na kojima su bili nemački stražari sa mitraljezima. 26. septembra 1941. godine pre podne izdvojeni su i pušteni kućama dečaci od 14 godina, a ostali Šapčani su postrojeni u kolonu po pet i usiljenim maršom sprovedeni za Jarak. Put od 23 kilometara pređen je za četiri časa tako da je skoro cela kolona, naročito začelje, prešla ovaj put u trku. Nemački vojnici i Hrvati – sprovodnici kolone – išli su na kamionima, konjima i biciklima. Iznemogle i nesposobne Šapačane, koji su padali od umora ili zaostajali, sprovodnici su usput sve likvidirali. Po izjavama preživelih, na putu od Mihajlovca do Jarka likvidirano je oko 120 ljudi.

Posle višednevnog mučenja žeđu, glađu, batinanjem, pucanjem preko glava meštani sela Jarka izdejstvovali su odobrenje kod komande koncentracionog logora da mogu pohapšenima da pruže pomoć. Voda, koju su im seljaci iz Jarka na kolima donosili od 28. septembra, spasila je od smrti mnoge Šapačane. Grad Šabac je tih dana bio sablasano pust. Nemci su pohapšene stanovnike vratili 30. septembra 1941. godine u Šabac, u novopostavljeni koncentracioni logor, koji je po naređenju Vrhovnog zapovednika Srbije, generala Franca Bemea uspostavljen u šabačkoj južnoj kasarni, da bi početkom oktobra 1941. godine streljali u Šapcu oko 2.100 talaca - Srba, Jevreja i Roma.

Memorijal

Glavni članak: Spomen česma u Jarku

Spomen česma u Jarku

Zahvalni Šapčani su meštanima Jarka na ulazu u selo podigli česmu sa natpisom:

za vodu
za ljubav
za bratstvo
1941
Zahvalni šapčani

U znak sećanja od 1982. godine tradicionalni međunarodni plivački maraton Šabac-Jarak se pliva kao memorijalna trka pod nazivom „Trka mira“. Plivački maraton rekom Savom dužine 18 kilometara i 800 metara organizuje se svake godine i manifestacija je prijateljstva između žitelja Šapca i Jarka.