Kumanovski ustanak

Kumanovski ustanak
	Deo Srpsko-turskih ratova
Vreme	Od kasnog januara do maja 1878. godine
Mesto	Jugoistočni Kosovski vilajet (Kumanovska, Kratovska i Krivopalanačka kaza)
Ishod	Poraz ustanika
Sukobljene strane
Srpski ustanici	Osmansko carstvo
Komandanti i vođe
Veljan Cvetković,; Pop Dimitrije	Hafus-paša
Jačina
1.000 vojnika	Nepoznato
Žrtve i gubici
Nepoznato, 150 zarobljenih vojnika	Nepoznato

Kumanovski ustanak je bio ustanak srpskog naroda početkom 1878. godine u severnoj Makedoniji, kojim je pokušao da oslobodi oblast iz ruku Osmanskog carstva i da se ujedini sa Kneževinom Srbijom, koja je bila u ratu sa Turcima u to vreme. Sa oslobođenjem Niša (decembra 1877) i Vranja (januara 1878), pobuna je bila aktivirana sa gerilskim borbama.

Pobunjenici su dobijali tajnu pomoć od Vlade Srbije, iako je ustanak trajao samo 4 meseca, sve do njenog suzbijanja od strane Turaka.

Događaji uredi

Micko Krstić

U iščekivanju srpske vojske, početkom 1878. narod kumanovskog i pčinjskog kraja se, težeći za oslobođenjem, odmetao na planine Kozjak i Đerman. Međutim, Arnauti su, čuvši takođe srpske topove, počeli da pljačkaju srpska sela i terorišu srpsko stanovništvo. Tako je grupa od 17 Arnauta upala u kuću Srbina Arse Stojkovića iz sela Oslara. Arsa je poginuo ubijajući vođu bande, a celo selo se ubrzo uzbunilo, tako da ni jedan Arbanas nije izašao iz njega. Istovremeno, druga arnautska banda je napala kuću bujanovačkog kmeta Taška. 40 Arnauta je silovalo Taškove snaje i ćerke, dok je on sa sinovima vezan gledao sramotu. Kada su se oslobodili, Taško i njegovi sinovi su uzbunili Bujanovac i obrazovali poteru. Kod Čelopeka, Arnauti su presrenuti i ubijeni.

Na zboru u Kumanovu, narod je za vođe izabrao popa Dimitrija iz Starog Nagoričana i Veljana Cvetkovića iz Strnovca. Istog dana, ustanici-četnici su se spojili sa srpskom vojskom pod komandom generala Belimarkovića. Čitava Pčinja je ustala u nadi da će se spojiti sa Srbijom, ali usled potpisivanja primirja između Rusije i Turske, srpska vojska je bila prinuđena da stane kod Ristovca. Usled uspostavljanja granice, turski begovi, hodže i vojnici su počeli da se vraćaju, zajedno sa askerima koji su uspostavili tursku vlast. Muslimanski prvaci su se sastali na kumanovskom groblju i odlučili da ubiju sve što je srpsko u celom gradu. Srbi su, saznavši ovo, odlučili da organizuju otpor, na sastanku u kući prote Dimitrija. Na sastanku je napisana molba knezu Milanu da se ovaj kraj pripoji Srbiji i da im se pošalje oružije za dalju borbu. Molba je preneta generalu Belimarkoviću koji je obećao dve hiljade pušaka za ustanike.

Preplašeni, askeri nisu ni smeli da izađu iz tvrđave. Ali, od pošiljke oružija nije bilo ništa, a kako su Srbi na zboru u Kumanovu odbili ponuđenu amnestiju, Porta je uspela da, preko velikih sila spreči Srbiju da pomogne ustanak. Paralelno sa Turcima, i Bugari su radili na slamanju ustanka. Bugari, dobivši od Rusa obećanje da će imati državu od Crnog do Jadranskog mora, slali su svoje agente kako bi obeshrabrili četnike, ali i pokolebali njihovu nacionalnu svest. Rad im je bio olakšan putem autonomne crkve, Egzarhije, čiji su sveštenici i monasi govorili stanovništvu da oni nisu Srbi nego Bugari, da će svi njihovi krajevi ući u sastav Velike Bugarske itd. Srbi, nepokolebani, šalju molbe knezu Milanu. Molbe su slali Srbi iz Ohrida, Gnjilana, Skoplja, pa i sami četnici sa Đermana.

Turska ipak odlučuje, da uguši ustanak u krvi. Hafus-paša kreće iz Prištine ka Kumanovu sa pet tabora nizama i sa topovima. Kako su ustanici bili tipični gerilci, tj. četnici, dosta ih je izginulo na Čelopeku, a preostali su prebegli u Srbiju. Turci su sproveli nezapamćenu odmazdu, muškarce su nabijali na kolje, žene silovali, a sela palili. Veliki broj Srpkinja je prodat kao roblje, kobnog 20. maja 1878.

Iako je ustanak propao, organizovane su ustaničke čete za dalji otpor. Posebno su se istakli svojim junaštvom nove četovođe: Ilija Čerkez iz Crvenog grada, Spiro Crnević iz okoline Prilepa, Mladen Stojković sa Kozjaka (zvani Čakr-paša), kao i Micko Krstić iz Latova kod Poreča. Uz Veljana kapetana i Jaćima Čelopečkog, svi su, osim mladog Micka Krstića, stradali pre 1882, zadajući u međuvremenu velike muke turskim vlastima.

Nakon smrti popa Dimitrija u ozlgolašenoj Kanli kuli u Solunu, prestaje organizovani otpor ustanika Osmanskoj vlasti.

Vidi još uredi

Literatura uredi

Ustanak Srba u Kumanovskoj i Palanačkoj Kazi u 1878. godini od D-ra Jov. Hadži-Vasiljevića
Popov, Čedomir (1981). „Srbija 1868—1878. godine”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 303—421.