Logor Kerestinec
Logor Kerestinec je bio sabirni logor. Osnovan je 31. marta 1941. za vreme Banovine Hrvatske, a nastavile su da ga koriste i ustaše nakon dolaska na vlast u aprilu 1941. godine. U logoru su bili zatočeni mnogi poznati levičari i intelektualci.
| Kerestinec | |
|---|---|
| Koncentracioni logor | |
 | |
  | |
| Koordinate | 45° 46′ 16″ S; 15° 48′ 31″ I / 45.771111° S; 15.808611° I |
| Mesto | blizina Kerestinca, NDH |
| Pod kontrolom |  Nezavisna Država Hrvatska |
| Postojao | 31. mart – 14. jul 1941. |
| Broj zatvorenika | 111 |
| Broj žrtava | 85 |
Logor se nalazio u dvorcu nekadašnjeg bana kraljevine Hrvatske i Slavonije, Antuna Mihalovića, u blizini sela Kerestinec.[1]
Tokom Rata u Hrvatskoj (1991—1995), dvorac je još jednom korišćen kao sabirni logor, ovoga puta od strane Zbora narodne garde Republike Hrvatske (1991—1992) a potom od strane Vojne policije (od 1992).
Osnivanje logora uredi
Prvi komunisti-zatvorenici koje je uhapsila banovinska policija stigli su u Kerestinec krajem marta 1941. godine.[2] Uoči Aprilskog rata i dolaska okupatora i ustaša, tadašnji jugoslovenski visoki čelnici Vlatko Maček i Ivan Šubašić nisu našli potrebnim da ukinu logor i puste zatočenike. Umesto toga, svi zatočenici su samo predani ustašama.[1]
Naredna grupa uhapšenih komunista pristigla je u logor 10. aprila, dolaskom ustaša na vlast. Od druge polovine aprila, u logor su pristigle skupine „nepoćudnih osoba“, osobito Srba i Jevreja. Početkom maja, u logoru se nalazilo oko 300 zatvorenika, koji su zatim preseljeni u druge ustaške logore.[2]
Do napada Nemačke na Sovjetski Savez juna 1941. godine, režim u logoru bio je manje strog nego kasnije. Mnogi rođaci interniranih komunista posedovali su stalne dozvole za posećivanje. Posle napada, režim u logoru bio je znatno pooštren. Stari stražari bili su smenjeni i dovedena je stroža straža.[1]
Odmazda 9. jula uredi
Početkom jula 1941. godine, grupa zagrebačkih komunista ubila je na ulici ustaškog agenta Ljudevita Tiljka. Posle toga su za odmazdu, 8. jula, iz logora izvedeni taoci dr Božidar Adžija, Ognjen Prica, Otokar Keršovani, dr Ivo Kun, Zvonimir Rihtman, Ivan Korski, Viktor Rozencvajg, Sigismund Kraus, Simo Crnogorac i Ivan Krndelj (Krndelj je kasnije vraćen, a umesto njega je odveden Alfred Bergman, jer ustaškim vlastima verovatno nije odgovarao brojčani odnos Hrvata, Srba i Jevreja među desetoricom talaca, pa su ga popravili u korist Hrvata, a na štetu Jevreja). Taoci su 9. jula streljani u Maksimiru. Dana 10. jula, izvršenje streljanja objavljeno je u Oglasu ministarstva unutrašnjih poslova.[1][3]
Dana 9. jula, nakon odvođenja desetorice talaca, u logoru se nalazilo još 111 logoraša.
Beg zatočenika iz logora 13./14. jula uredi
Nakon likvidacije prve grupe talaca, ostali logoraši shvatili su da i njih čeka likvidacija pre ili kasnije. Zatočenici su se ilegalnim kanalima ubrzo sporazumeli sa svojim partijskim rukovodiocima u Zagrebu o organizovanju proboja iz logora. Logoraši su isplanirali razoružanje logorske straže, što je bio njihov zadatak. Morali su to da urade goloruki, pošto nisu imali nikakvog oružja. Partijsko rukovodstvo je trebalo da organizuje punkt izvan logora na kojem je trebalo da se odbegli logoraši nađu sa drugovima, koji je zatim trebalo da ih odvedu na sigurno.[2]
Akcija je pokrenuta u noći 13. i 14. jula, kada su logoraši izvršili grupni prepad na stražare, razoružali ih i pobegli iz logora. Probojem su rukovodili Divko Budak i Andrija Žaja. U begu je učestvovalo preko 80 logoraša. Na dogovorenom mestu begunce nisu dočekale grupe komunista iz Zagreba, jer njihov prihvat Mesni komitet KPH nije dobro organizovao. Begunci su predugo čekali u obližnjoj šumi Obrež i tako je većina njih pala kao žrtve masovne ustaško-oružničke potere. U okršajima s poterom, ubijen je 31 begunac, a 44 su zarobljena. Oni su dan kasnije odvedeni pred Pokretni preki sud, osuđeni na smrt i streljani na Dotršćini. Ustaškoj poteri izmaklo je samo 14 begunaca, koji su se zatim pridružili partizanima.[3]
Posledice uredi
Za neuspeh akcije odgovoran je bio Josip Kopinič, tadašnji sovjetski agent u Zagrebu. On je uverio Mesni komitet KPH u Zagrebu da ima mandat Kominterne da potiče akcije i samostalno rukovodi. On je posle odlaska Josipa Broza Tita iz Zagreba u Beograd počeo da deluje sve samostalnije i nastojao da se iskaže pred Kominternom.[2][3]
Od svih kerestinečkih zatočenika, kraj rata su dočekala samo sedmorica. Većina njih poginula je prilikom bega ili su tada bili uhvaćeni i kasnije streljani. Neki koji su se ipak spasili, kasnije su poginuli kao borci Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije tokom rata.[1][3]
Dvorac Kerestinec, nakon bega logoraša i streljanja zarobljenika, do kraja Drugog svetskog rata više nije korišten kao logor.
Rat u Hrvatskoj 1991-1995 uredi
U periodu 1991-1992, Zbor narodne garde Republike Hrvatske koristio je dvorac Kerestinec kao sabirni logor. Prema svedočanstvima preživelih zatočenika, u njemu su seksualno zlostavljani, mučeni i ubijani građani srpske nacionalnosti, kao i oficiri JNA hrvatske nacionalnosti. Komandant logora bio je Stjepan Klarić, po predratnoj profesiji mesar. Nakon intervencije Međunarodnog Crvenog krsta, Kerestinac krajem 1992. godine prelazi u nadležnost hrvatske Vojne policije, čime izveštaji o zločinima prestaju.[4] 2010. godine, uhapšeni su Stjepan Klarić, Željko Živec i Dražen Pavlović pod optužbama za mučenje i silovanje zarobljenika.[5]
Reference uredi
- ^ a b v g d Portal Zagreb se bori Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. januar 2012), Pristupljeno 9. 4. 2013.
- ^ a b v g Jelić, str. 94–98, 122–128
- ^ a b v g Goldštajn 2011, str. 115–116
- ^ http://www.politika.rs/scc/clanak/38823/Strava-u-logoru-Kerestinec Politika Online 08.04.2008
- ^ http://www.jutarnji.hr/vijesti/hrvatska/foto-uhiceni-mucitelji-iz-kerestinca-zarobljenike-tukli-gumenim-penisima-silovali.../1893363/ Jutarnji.hr 23.11.2010.
Литература uredi
- Иво Голдштајн. Загреб 1941-1945. „Нови Либер“, Загреб 2011. година.
- Ivan Jelić (1986). TRAGEDIJA U KERESTINCU (Zagrebačko ljeto 1941). Zagreb: Globus. ISBN 9788634300031.
- Portal Zagreb se bori: Kerestinec Архивирано на сајту Wayback Machine (28. januar 2012)