Logor Slavonska Požega
Sabirni ustaški logor u Slavonskoj Požegi je bio sabirni i logor smrti, koji je postojao u NDH, od 9. jula 1941. do 22. oktobra iste godine, a sasvim je likvidirn 18. novembra.[1]
Istorija uredi
Službeni naziv je bio Sabirni iseljenički i useljenički logor Slavonska Požega. Nalazio se na mjestu Glis, u 36 baraka, u topovskim šupama i konjušnicama između kasarne i poljoprivredne škole (Ratarnice). Barake u momentu osnivanja logora nisu omogućavale smještajni kapacitete za predviđenih 10.000 osoba, pa su građeni i improvizovani objekti, u čijoj su gradnji učestvovali i zatočenici. Zapovjednik logora je bio satnik (kapetan) Ivan Štir, zapovjednik ustaške vojnice u Osijeku, a njegov pobočnik (zamjenik) ustaški natporučnik Emil Klaić.[1] Formiran je od ustaških vlasti u sklopu protusrpske genocidne politike. Bio je namjenjen privremenom smeštaju Slovenaca, prognanih iz Slovenije od vlasti Trećeg rajha, kao i za Srbe, uhapšene zbog deportovanja u Srbiju, na njemačko okupaciono područje. Postupcima ustaške komande prema Srbima, on je postao i logor smrti. Ni drugi ustaški logori nisu imali službene nazive koji bi ukazivali na to da su u njima ubijani ljudi.[2]
Politika nacista i ustaša je bila protuslovenska. Adolf Hitler je, po proglasu CK KP Hrvatske od 5. septembra 1941., u knjizi Majn Kampf napisao da su Sloveni narodi niže vrste i da ih treba iskorijeniti.[3] On je rekao Učinite mi donju Štajersku njemačkom, pa je odlučeno da se iz NDH iseli u Srbiju 200.000 Srba, a da se iz Donje Štajerske iz Slovenije, u Hrvatsku useli 200.000 Slovenaca. Tome je prvenstveno služio ovaj logor.[4] Ante Pavelić je negirao slovensko porijeklo Hrvata i smatrao je da su oni gotskog, germanskog porijekla. Govorio je: Ovi slojevi (hrvatskog naroda) ne osjećaju se nikada kao pripadnici slavenstva, te su otklonili, po svome osjećaju, kao nešto tuđe i opasnu slavensku i jugoslavensku promidžbu koju su u ranijim stoljećima vršili Prag, Moskva i Beograd. Ova neodrživa činjenica pruža nam daljne dokaze, da Hrvati uopće nisu Slaveni nego gotskog podrijetla, tvrdnja je već ozbiljno rasvjetljena.[3]
Slovenci su u logor dovoženi u 19 transporta iz Maribora i Rajhenburga (danas Brestanica), od 1. jula do 27. septembra 1941., ukupno njih 9.028.[5] U njihova domaćinstva u Sloveniji je naseljavano njemačko stanovništvo iz Južnog Tirola, Besarabije, Dobrudže i kočevski Nijemci sa italijanskog okupacionog područja u Sloveniji. Srbi su dovoženi u logor iz Slavonije, Podravine, Bosne i Banije.[6] Još prije stvaranja logora u Požegi, iz kotara-sreza Virovitica i Podravska Slatina, 27. juna 1941. su u Srbiju prognana 842 srpska domaćinstva.[7]
U govoru koji je 5. maja 1941. održao u Slavonskom Brodu, ministar unutrašnjih poslova NDH Andrija Artuković je izjavio: Iselit ćemo i istrijebit ćemo srpski narod u Hrvatskoj, i bit ću sretan kada budem mogao dijeliti srpsku zemlju Hrvatima. Ustaše će se nemilosrdno boriti i istrebiti sve one koji ne budu vjerni NDH i njenom Poglavniku i stvaraocu Anti Paveliću. Pogledaj narode onih 16 hrabrih ustaša, koji imaju 16.000 metaka i koji će pobiti 16.000 Srba, poslije čega ćemo dijeliti Mutilačko i Krbavsko polje.[8]
Iz Doboja je 35 srpskih porodica, zajedno sa mnogobrojnim porodicama iz sela dobojskog sreza 3. avgusta 1941. godine, poslato teretnim vozom u logor u Slavonsku Požegu, odakle su oni koji su ostali u životu kasnije prebačeni u Srbiju.[9]
Na mostu na Savi u Brodu, 26. avgusta 1941., ustaše su strijeljale 51 od 265 Srba, uhapšenih iz kotara Derventa i Bosanski Brod, koje su prvo sabrali u selo Žeravac. Njih su sprovodili u Sabirni ustaški logor u Slavonskoj Požegi. Pri prelasku preko drvenog mosta na njih je, sa začelja kolone, otvorena puščana vatra. Jedni su bili pogođenu hicima, neki su bježeli, dok su neki skakali u Savu. Nijemci su zaustavili ustašku paljbu, da bi zaštitili svoje vojnike i ta okolnost je pomogla da svi Srbi na mostu ne budu tada poubijani. [10]
Istog dana, 26. avgusta 1941., u logoru je ubijeno 438 Srba, civila, Srba iz Bosne, iz sreza Derventa. Jedan od glavnih organizatora tog zločna bio je ustaša Milivoj Ašner.[11] Dok su ih ustaše u baraci ubijale pucanjem iz mašinskih pušakaka, svi su vikali: Živila Velika Srbija. k Kad su se sutradan ustaše hvalile kako su pobili Srbe u baraci, jedan od njih je rekao Zamislite majku im njihovu, mitraljez puca, a oni viču Živila Velika Srbija.[12]
U svom bezumlju Hrvati i muslimani ustaše nisu imali obzira ni prema maloj djeci. Kao što su internirali ljude i žene, tako su od kuća odvodili i nejaku djecu. Najčešće bi roditelje zajedno sa djecom vodili do mjesta odakle su transportovani u logore i tu ih razdvajali: roditenje u jedne vagone i kamione, a djecu u druge. Mnogo je djece bez znanja roditelja prevedeno u katoličku vjeru i upućeno u razne katoličke zavode za vaspitavanje, ili podjeljeno pojedinim revnosnim katolicima, da se o njima staraju. U cijeloj ovoj akciji aktivno učestvuju i sarađuju katolički sveštenici sa znanjem odobrenjem viskokog katoličkog klira. Veliki broj srpske djece, nasilno je vaspitavano u ustaškom duhu i uzdizan u nove janjičare dvadesetog vijeka. Za vrijeme putovanja jednog transporta Srba, od Jasenovca do Slavonske Požege ustaše su ih sa nekakvim bolničarkama dočekivali na pojedinim željezničkim stanicama i oduzimali od majki djecu i nekuda ih odvodili. Navodno su ih odvodili u neke ustaške institute u Jastrebarsko, Sisak, Đakovo.[13] Iz logora su neki Hrvati uzimali srpsku djecu i odgajali ih u katoličkom duhu.
Miodrag Bjelić je pokušao objaviti publikaciju o tri ustaška logora, u Požegi, Bjelovaru i Capragu. Kada je trebalo pristupiti pisanju te publikacije, na sugestije politički uticajnih osoba, od toga se odustalo, bez opravdanih razloga. Kada se odlučio da napiše publikaciju o Logoru Slavonska Požega, 1967., veći dio arhivske i memoarske građe koju je istražio, kao i tri magnetofonske vrpce autentičnih svjedočanstava, postale su mu nedostupne. Sa dr Nadom Lazić je obilazio sela okoline Dervente i Bosanskog Broda, prikupljajući svjedočanstva preživjelih logoraša iz Logora u Požegi, kao i svjedočenja i njihovih potomaka.[14]
Donja Barica je mjesto u Opštini Brod u Republici Srpskoj, iz kojeg je strado najveći broj pobijenih na mostu kod Broda i u Logoru Požega. U mjestu Senjak kod Slavonske Požege je postojao spomenik žrtvama ustaškog pokolja u tom ustaškom logoru, a srušen je krajem 1991. od pripadnika Zbora narodne garde. U Donjoj Barici danas postoji spomen obilježje, kod kojeg se služi pomen svake godine. Uklesana su imena 124 stanovnika Donje Barice, ubijena 1941. od ustaša, kao i 5 imena poginulih vojnika Republike Srpske i tri civilne žrtve. Raniji sličan spomenik u Donjoj Barici su 1992. srušile oružane snage Hrvatske, ali je kasnije napravljen novi.[15] U Brodu postoji Ulica 26. avgusta u naselju Mahala, pored Save. U ulici je i spomen obilježje, kod kojeg se svake godine održava pomen i polaganje cvijeća uz prigodan govor, u znak sjećanja na srpske žrtve ustaškog terora koji se desio na mostu na Savi, tog dana 1941. godine, kao i u Logoru Slavonska Požega, u kojem su stradali nevini civili iz ovog kraja.
Izvori uredi
- ^ a b Bjelić 2008, str. 25.
- ^ Bjelić 2008, str. 7.
- ^ a b Bjelić 2008, str. 15.
- ^ Bjelić 2008, str. 21.
- ^ Bjelić 2008, str. 28.
- ^ Bjelić 2008, str. 29.
- ^ Bjelić 2008, str. 23.
- ^ Bjelić 2008, str. 14, 54.
- ^ Stranjaković 1991, str. 119.
- ^ Bjelić 2008, str. 10, 53.
- ^ Bjelić 2008, str. 9.
- ^ Stranjaković 1991, str. 272.
- ^ Jovanka Marčetić iz Prijedora, Milan Matavulj, sveštenik Turija , septembar 1947. god. (P)
- ^ Bjelić 2008, str. 10, 11.
- ^ Pomen žrtvama ustaškog pokolja u Brodu.
Literatura uredi
- Bjelić, Miodrag (2008). Sabirni ustaški logor u Slavonskoj Požegi 1941. godine. Beograd: Muzej žrtava genocida. ISBN 978-86-906329-6-1.