Lužnica (oblast)

Lužnica je oblast u slivu reke Lužnice po kojoj je i dobila ime. Nalazi se na jugoistoku Srbije i obuhvata delove opštine Babušnica i dva sela opštine Bela Palanka u Pirotskom okrugu.

Reljef je planinski i diseciran dolinama većeg broja manjih tokova. Na više mesta razvijen je proces erozije. Lužnička kotlina ima nadmorsku visinu 470 - 520 m. Ovu oblast okružuje Suva planina na zapadu, planina Ruj na jugu i Vlaška planina na severoistoku. Osnovna delatnost u Lužničkom kraju je zemljoradnja ali ovaj mikroregion spada u nerazvijena područja. Privredna središta su: Babušnica i Ljuberađa.

Zbog teških uslova života i privređivanja zadnjih godina je izrazito iseljavanje stanovništva u druge krajeve Srbije.

Jedan od Lužničkih specijaliteta je Vurda koji se u skorije vreme prodaje industrijski pakovan kao Lužnički „krem sir sa paprikom“.

U Lužničkom kraju je popisom stanovništva iz 2011. godine zabeležen najveći pad broja stanovnika u Srbiji^[1].

Podela uredi

Iako Lužnica nije tačno administrativno obeležena izdvajaju se dva dela "Gornja lužnica" i "Donja Lužnica" a "pripadnost" Lužnici uglavnom postoji po predanju naroda pa se svako ko vodi poreklo iz Lužnice u žargonu izjašnjava: "Ja sam iz Lužni'cu".

Naselja koja pripadaju Lužničkoj kotlini:

Opština Babušnica:

Opština Bela Palanka:

Položaj uredi

Lužnica se nalazi na sredokraći između Pirota i Vlasotinca. Opštinski centar je Babušnica. Ona ima oko 5000 stanovnika, a cela opština nešto više od 15 hiljada stanovnika. Opština Babušnica graniči se sa opštinama: Pirot, Bela Palanka, Gadžin Han, Vlasotince, Crna Trava i Dimitrovgrad, a sa istočne strane, u dužini od 18 km, sa susednom državom Bugarskom. Njena površina je 532 km². Ima 53 naselja. Za pola veka (od 1950. do 2000. godine) broj stanovnika u ovoj opštini se prepolovio. Najviše zbog migracije stanovništva iz lužničkih sela u gradove širom Srbije (Beograd, Obrenovac, Aleksinac, Zaječar, Niš...), ali i zbog “bele kuge", koja je zahvatila i Lužnicu. U lužničkim selima danas su, uglavnom, staračka domaćinstva i - neženje, koji su već zašli u petu deceniju života.^[2]

Istorija uredi

O prošlosti Lužnice skoro da nema zapisa. Zna se da je u Lužnici bilo Turaka i hajdučije. O tome svedoče nazivi mesta (Idrizova česma, Kula, Kržalijsko, Sulejmanovo...), ali i predanja. Zna se da je vojvodu Stepu Stepanovića u Babušnici, pred kafanom “Crni vrh" zatekla vest o objavi rata od strane Austro–Ugarske Kraljevini Srbiji. Zna se da je vojvoda Mišić noćio u kuli od kamena u Gornjem Krnjinu. Zna se da je Aleksandar I Karađorđević boravio u Lužnici. U selima Studena i Veliko Bonjince sačuvani su spomenici podignuti njemu u čast. Babušnica je oslobođena od Turaka 1878. godine. Prva škola u Lužnici je otvorena u selu Dragincu 1840. godine.

U pećini između Golemog i Malog Stola pronađena statua rimskog imperatora Konstantina, koja je, međutim, nestala. ^[3]

Stanovništvo uredi

O poreklu Lužničana nema pouzdanih podataka. Na osnovnu narodnih predanja, pored starosedelaca, u Lužnici ima doseljenika iz: Znepolja (Bugarska), sa Kosmeta, iz Severne Makedonije i drugih delova Srbije. Doseljenici su bili, uglavnom, begunci od turskog zuluma. Iako sa raznih strana, vreme je učinilo da Lužničani postoje kao jedinstven narod, pretežno srpske nacionalnosti i pravoslavne veroispovesti. veroispovesti. Između većinskog srpskog stanovništva i manjinskog bugarskog stanovništva nije bilo problema ali samo dok vlada mir. U ratovima, posebno Prvom i Drugom svetskom ratu, bilo je ozbiljnih problema jer su bugarski okupatori uvek bili uporni u dokazivanju da su Lužničani Bugari.

Ekonomija uredi

Glavna ekonomska aktivnost u regionu zasniva se na poljoprivredi. Ovaj mikroregion je, međutim, jedno od nerazvijenijih područja Srbije. Privredni centri su Babušnica i Ljuberađa. Teški uslovi života i ekonomija poslednjih godina doveli su do emigracije u druge delove zemlje.

Kultura uredi

Dijalekt uredi

U Lužnici se govori prizrensko-timočkim dijalektom. Lužnički poddijalekat ima neke osobenosti, kao što je činiti umesto bojiti (istočnoslovenska inovacija).

Poddijalekat se smatra jednim od najstarijih, možda čak i najstarijih sačuvanih, u srpskom jeziku („kulturni prozor u antičko doba“). Govornicima srpskog jezika koji nisu iz Lužničkog kraja, to je gotovo nerazumljivo. Sa ostalim regionalnim dijalektima istraživao ga je Aleksandar Belić, koji je 1905. godine objavio “Dijalekti istočne i južne Srbije”, što je označilo početak naučne dijalektologije u Srbiji. Rečnik lužničkog govora, koji sadrži 40.000 reči, objavio je 2019. godine Ljubisav Ćirić. Mnoge reči pripadaju različitim, lokalno specifičnim i značajnim leksičkim grupama (govor pastira, govor vodeničara i dr.). U fonetskoj biblioteci Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu čuvaju se snimci narodnih govora koji su sakupljeni za 10 godina prilikom sastavljanja rečnika.

Dijalekat je zadržao arhaične oblike, iz perioda kada staroslovenski prelazi u savremeni srpski jezik. Većina glasovnih promena danas karakterističnih za srpski jezik, u to vreme još uvek nije nastupila (kao palatalizacija ili jotovanje). Neki glasovi nemaju odgovarajuća slova u savremenom srpskom pismu, koje je Vuk Karadžić u 19. veku u potpunosti prilagodio savremenom jeziku. Neke od karakteristika koje se u velikoj meri razlikuju od savremenog jezika uključuju vokal L (standard dozvoljava samo prave vokale A, E, I, O i U, a ponekad i R), zvuk DZ i čestu upotrebu poluglasnika, koji u ostatku jezika zamenjeni su glasom A tokom procesa vokalizacije poluglasnika od 14. veka. Standardni srpski jezik ima 7 gramatičkih padeža, dok lužnički dijalekt ima samo 3: prvi - nominativ, četvrti - akuzativ, peti - vokativ. Za ostale slučajeve umesto njih se koriste prilozi.

Sa brzim opadanjem stanovništva i školovanjem u kojem se ljudi uče zvaničnim standardom jezika, nestaje i dijalekat. Do kasnih 2010-ih, samo najstariji stanovnici u regionu i dalje su govorili.

Tradicije uredi

Na svadbama u lužničkom i nišavskom kraju, kada svatovi odu po mladu, čauš (majstor, zabavljač) „počinje da viče i maše sabljom“.

Zabeleženo je 1958. godine da u lužničkom i nišavskom kraju, dan posle crkvenih praznika Svetog Dimitrija, Arhangela Mihaila i Svetog Nikole, praznici, se stoka ostavlja da se odmori, a rad se obustavlja, od straha da se stoka ne razboleti (zvano žabica).

Muzika uredi

Tradicionalna muzika u regionu su gusle i epska poezija. Godine 1910. primećeno je da je upotreba gusala smanjena u odnosu na trideset godina ranije kada je „bila omiljena u narodu“.