Manastir Kutlumuš

Manastir Kutlumuš (grč. Μονη Κουτλουμουσιου) — pravoslavni grčki manastir na Svetoj gori. Šesti je u hijerarhiji svetogorskih manastira. Posvećen je Hristu Spasitelju - njegovom Preobraženju.

Opis uredi

Smešten u je središtu severoistočne padine Svete gore, u blizini mesta Kareja. Pored Kutlumuša je najpoznatija luka na Svetoj gori, poznat pod nazivom Kamegra, nalazi se istočno od pristaništa Iverskog manastira. U Kamegri pristaju brodovi koji dolaze na Svetu goru.

Manastir je izgrađen u obliku četvorougla, okružen zidinama sa kelijama, na tri sprata. U zapadnom zidu u gornjem delu nalazi se trpezarija, kao i dve kapije na severnom zidu. Saborni hram posvećen je Preobraženju Gospodnjem i bogato je oslikan. Biblioteka čuva brojne gramate vlaških vojvoda slovenskim igumanima i grčkom patrijarhu (1397-1640). Lobanja svetog Alimpija Stolpnika se nalazi u riznici.

Manastir se od 1988. godine, zajedno sa ostalih devetnaest svetogorskih manastira, nalazi na UNESKO-voj listi svetske baštine u sklopu spomenika srednjeg veka objedinjenih pod zaštićenom celinom Planina Atos.

Istorija uredi

Manastir se prvi put pominje 1169. godine. Izgradio ga je vizantijski car Aleksije Komnin u XII veku. Ime asocira na Turkmenistan i jednog od istoimenog potomaka vladara Kutlumuša I (umro 1063) iz maloazijske grane Turaka Seldžuka, koji je prihvatio hrišćanstvo. Periodi prosperiteta smenjivali su se periodima opadanja manastira. Kutlumuš je često tokom svoje istorije bio rušen i obnavljan.

Jedan od perioda prosperiteta manastira vezuje se za upravu igumana Haritona Iverskoga (umro 1381) u drugoj polovini XIV veka. Iguman Hariton je avgusta 1372. godine postao za Vlahe ugro-vlaški mitropolit. Veliki doprinos njegovom oporavku dale su vlaške vojvode. Vojvoda Aleksandar Basaraba (1352-1364) obdario je manastir i podigao odbrambeni pirg. Njegov naslednik, Jovan Vladislav (1364-1374) za vreme monaha Haritona podigao je manastirska zdanja i pristanište. To je vreme kada su rumunski kaluđeri iz Vlaške dobili slobodu da se tu na Svetoj Gori u tom grčkom manastiru podvizavaju. Manastir se u to vreme zvao "Haritonov" ili "Vojvodin manastir". Patrijarh Antonije ga 1393. godine proglašava patrijaršijskim. Mirča Stari vlaški vladar (1386-1418) darovao je takođe Kutleuš, pa se njegovo ime nalazi među imenima osnivača, na natpisu na narteksu glavne crkve. Tada se manastir naziva "Lavrom rumunskih zemalja". Vojvoda Neagul Basaraba (1514), Radul i Vlad su takođe dali svoj doprinos.^[1]

U drugoj polovini 14. veka do tada skromni manastir je doživeo procvat, kada je stekao naklonost i osetio milost srpskih vladara i plemstva. U više dokumenata pominju se izdašni darodavci: srpski car Dušan, carica Jelena (monahinja Jelisaveta), despot Jovan Uglješa i njegov tast kesar Vojihna, Vuk Branković i njegov brat Nikola Radohna (Radonja) i drugi. Nakon smrti igumana Haritona 1381. godine, manastir je stekao naklonost srpskog velmože Konstantina Dragaša. Ovaj je bogato darovao manastirsko bratstvo tako da ga patrijarh u sigilionu od juna 1383. godine naziva zaštitnikom i osnivačem manastira. Kasnije je u manastiru boravio arhimandrit Gerasim Zelić.

Bratstvo manastira je usled velike nemaštine kola je zavladala u 15. veku tražilo 1428. godine da se ujedine sa manastirom Alipijem. Taj manastir je bio posvećen Sv. Apostolima Petru i Pavlu. Monasi iz Kutleuša trebalo je da se presele u Alipiju, a Kutleuš da postane njegov metoh. Po povelji carigradskog patrijarha Jeremije, 1541. godine manastir je ponovo bio grčki. Manastirski hram posvećen Preobraženiju Gospodnjem, podignut je 1540. godine. U manastiru je bilo sedam paraklisa od kojih je jedan posvećen Bogorodici Strašnoj.^[2] Dozidan je on 1773. godine uz severnu stranu velike crkve, u ime Akatisne Majke Božije, i tu je postavljena ikona "Bogorodica Akatisna" (ili Bogorodica Strašna - zaštitnica).^[3] Manastiru pripada i skit Sv. Pantalejmona, na putu za manastir Iviron. Osnovao ga je 1785. godine jeromonah Haralampije, kada je izgradio malu crkvu sa zvonikom. U jednoj od kelija koje pripadaju Kutlumušu u Kareji živeo je jeromonah Dionizije iz Furne, slikar i autor slikarskog priručnika. On je tu oslikao u kelijskoj maloj crkvi Sv. Jovana Preteče.

U XIX veku Kutlumuš je razoren od Turaka za vreme grčkog ustanka. Postradao je manastir i u velikom požaru 1497. godine ali i u sledeća tri.