Manastir Središte
Manastir Središte je srpski pravoslavni manastir kod Vršca, pripada Eparhiji banatskoj Srpske pravoslavne crkve[1]
| Manastir Središte | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Jurisdikcija | Eparhija banatska, Srpska pravoslavna crkva |
| Osnivanje | 15. vek |
| Osnivač | despot Jovan Branković |
| Mesto | Malo Središte |
| Država |  Srbija |
Istorija uredi
Manastir je osnovao despot Jovan Branković krajem 15. veka, u isto vreme kada su nastali manastiri Sv. Đurađ i Mesić. Despot ga je posvetio Sv. arhanđelu Gavrilu.[2]
Manastir se nalazi u mestu Malo Središte nedaleko od Vršca. Manastir Središte, ili kako je u davnini nazivan, manastir Svetih Arhangela Mihaila i Gavrila, najverovatnije je obnovio Despot Jovan Branković na temeljima starog manastira koji se nalazio na mestu današnjeg sela Prnjavora – Malog Središta. Kaluđeri srpskog manastira Pećka patrijaršija svratili su u manastir 1666. godine. Zapisali su samo jednog priložnika jeromonaha Gavrila.[3] Manastir vek kasnije pominje u svom izveštaju austrijski carski revizor Erler 1774. godine.[4] Ugašen je 1777. godine zbog zakona o crkvenim reformama Marije Terezija, desetak godina kasnije uništili su ga Turci.
Manastir je postradao 1716. godine, kada su ga Turci popalili. Nestalo je sve; crkva, zgrade, knjižno blago i stari spisi. Međutim selo Veliko Središte je opstalo sa svojim 72 doma, koliko je registrovano 1717. godine. Pretpostavlja se da je središtanski živopis i ikonostas obnovljen sredinom osamnaestog veka, kada je i mesićki. Konak, trpezarija i podrumi su bili sazidani od čvrstog materijala. Manastir je posedovao i vodenicu na potoku koja je mlela samo u vreme kišnih dana. Godine 1771. manastir je još uvek postojao, ali je preživljavao poslednje godine. U njemu su tada još samo dva kaluđera. Zamenik igumana J. Dimitrijević koji je 1747. godine došao iz manastira Vraćevšnice u Srbiji, i Mihail Vujanović koji je došao 1766. godine iz manastira Drače u Srbiji. Namesnik Dimitrijević je 1769. godine poslanik na crkveno-narodnom saboru. Tu je povremeno boravio Nikodim Bogičević nastojatelj manastira Sv. Trojice u Hercegovine, sa đakonom Aleksijem Savićem.[2]
Molitveno je sabirao Srbe do 1777. godine, kada je ugašen zakonom o crkvenim reformama, koji je sprovela Marija Terezija. Imanje je prisvojio erar. Prinudnim odlaskom monaha, manastirski hram su koristili stanovnici Manastirskog Prnjavora kao parohijski do 1788. godine, kada je upadom Turaka opljačkan i zapaljen. Premeštanjem sela na lokaciju starog manastira, razgrađivano je manastirište i zametao se njegov trag. Na mestu manastirskog hrama 1887. godine podignuta je rumunska bogomolja od materijala opustelog manastira. Od inventara starog manastira sačuvano je: ikone Hrista i Bogorodice sa ikonostasa, sada u vlasništvu hrama u Malom Središtu; ruski Psaltir iz 18. veka i Četvorojevanđelje (iluminirano) iz sredine 16. veka, sada u hramu Velikog Središta, nekoliko bogoslužbenih knjiga, sada u hramu u Malom Žamu, jedna bogoslužbena knjiga, sada u Crkvenoj opštini vršačkoj, rukopisano „Vatinsko Jevanđelje“, sada u biblioteci vladičanskog dvora u Vršcu.
Sadašnjost uredi
Počeo je da ga obnavlja 1995. godine Episkop banatski Hrizostom Stolić. Za podizanje manastira, izabrano je mesto udaljeno 500 m od lokacije starog manastira, na padini kraj puta koji vodi na Gudurički vrh, najveću planinu u Vojvodini (641 mnv.) Nad starim manastirskim izvorom, podignuta je prva građevina – paraklis koji je posvećen Premudrosti Božijoj – Prepolovljenju Pedesetnice po projektu arhitekte Predraga Ristića. Portalnu ikonu u mozaiku Hrista Emanuila (deteta), kao i mozaik Angela koji talasa vodu na izvoru, izveo je vajar Milan Rakočević.
Unutrašnjost crkve ukrašena je živopisom zografa žičke škole koju je predvodio đakon Miodrag Tomić. Gradnja manastirskog konaka započela je 1998. godine po projektu arhitekte Dimitrija Marinkovića. Paraklis posvećen Sv. Arhangelu Mihailu – Čudu u Honi, podignut je na poslednjem spratu konaka i neodoljivo podseća na svetogorski raspored svetilišta u manastirskim konacima. Svetinju ukrašava jednostavan ikonostas sa nenametljivim duborezom. Paraklis je delimično oslikao Nenad Grastić 2003. godine. To je njegovo prvo likovno delo u domenu fresko slikarstva. Potom je u gornjoj zoni opričana bojom svetinja kojoj je ovaj manastir posvećen – Čudotvorna Ikona Presvete Bogorodice Trojeručice.
Sledeći objekat podignut 2001. godine je zvonik i to po uzoru na hilandarski pirg (kulu) Svetoga Save. Kraj zvonika su 2002. godine postavljeni temelji za hram, koji će biti posvećen Ikoni Presvete Bogorodice Trojeručice. Poslednji značajniji neimarski poduhvat u manastiru je podizanje ulazne kapije sa pratećim objektima portarnicom i pirgom, kao i velika gostoprimnica u manastirskoj porti.
Manastir je danas muški manastir sa tri sveštenomonaha, dva monaha i dva iskušenika, a nastojatelj je Arhimandrit Nektarije (Tatarin).
