Mezolit

Mezolit
	; Rekonstrukcija „privremene“ kuće iz mezolita u Irskoj; lokacije uz vodu su nudila dobre izvore hrane.
Geografija
Kontinent	Evropa
Društvo
Period
Istorijsko doba	Sredinom kamenog doba
Nastanak	20.000 do 8.000 PS (Jugoistočna Azija); 15.000–5.000 PS (Evropa)
Prethodnici i naslednici
Prethodile su:	Nasledile su:
← Gornji paleolit	Neolit →
	Portal Arheologija

Mezolit (grčki mesos - srednje i lithos - kamen) ili srednje kameno doba, je period praistorije koji označava prelaz paleolita (starijeg kamenog doba) u neolit (mlađe kameno doba). Trajao je od kraja ledenog doba (pre 10.000 godina) do pojave zemljoradnje, odnosno neolita.

Na Balkanu, mezolit traje od sredine 9 milenijuma pre nove ere do kraja 6 milenijuma pre nove ere, na teritoriji srednje Evrope do kraja 3 milenijuma a na Bliskom istoku do kraja 7 milenijuma pre nove ere. Tokom mezolita, kao staništa, i dalje se koriste pećine i potkapine, ali se javljaju i prva trajna naselja na obalama reka, jezera i mora. Karakteristična je pojava tzv. mikrolitskih oruđa, veoma malih dimenzija koji su služili kao projektili ili vrhovi kopalja i usađivani su u drvene drške. Pored sakupljanja plodova i lova, mezolitske zajednice su svoj opstanak zasnivale i većim delom i na ribolovu i kao posledica toga, osobeni su i novi tipovi koštanog i kamenog oruđa i oružja (sekire, udice, klopke, mreže, harpuni). Ponekada se mezolit označava i pojmom epipaleolit i protoneolit.

Neki autori govore i o kasnom paleolitu (10 000 - 8000 godina pne). Katkad se kulture donjeg i srednjega paleolita zajednički nazivaju protolit, a one iz gornjeg paleolita i mezolita, miolit. Kada se umesto mezolita koristi naziv srednje kameno doba, treba razlikovati mezolit kao razdoblje između paleolita i neolita od srednjeg kamenog doba u Africi koje vremenski odgovara srednjem paleolitu u Evropi. Neki autori to prelazno razdoblje raščlanjuju na epipaleolit ili produženi paleolit i protoneolit, odnosno razdoblje koje je prethodilo klasičnom neolitu.

Mezolit pripada vremenu geološke sadašnjosti, tj. holocenu, a početak mezolitika uslovljen je završetkom ledenog doba (pleistocena) 10.000 godina pre sadašnjosti, naglo se povećava temperatura i povećava se koncentracija vlažnog vazduha. Temperature beleže osciliranja, kao i značajnija zahlađivanja u pojedinim razdobljima, ali u celosti temperature se približavaju temperaturama iz sadašnjosti. Osnovno obeležje su klimatske promene: otopljenje, povlačenje leda, podizanje nivoa vode (pr. Jadransko more podiglo se za 100 m) i promena obalskih linija. Tako se menja i biljni i životinjski svet, ledenodobne životinje izumiru ili se sele na krajnji sever, a ljudi život prilagođavaju toj izmenjenoj okolini.

Tako se razvija lov na brzu divljač (srne, jeleni, divlja goveda, divlje svinje) i ptice, a glavno oružje postaju luk i strela. Nabujale reke, potoci, jezera nude nove izvore hrane, te se razvijaju ribolov i sakupljanje školjaka, što zahteva i novu vrstu oružja i oruđa, a to su mikroliti izrazito geometrijskih oblika čijim se usađivanjem dobijaju koplja, sulice, strelice, harpuni. Brojne su i koštane izrađevine: šila, igle, udice, bodeži, nakit. Iz mezolitika potiču i najstariji nalazi čamaca izdubljenih u deblu (monoksil), ali i onih načinjenih šivenjem životinjskih koža. Novim načinom života smanjuju se migracije i omogućava se stvaranje stalnijih naseobina.

Terminologija uredi

U različitim kontekstima termin „mezolitik” može da označava stadijum tehnološkog razvoja (mikroliti, složena oruđa), hronološko razdoblje (rani holocen) ili pak društveno-ekonomski sistem (upotreba širokog spektra resursa, polusedilački način života). Ponekad se kao sinonim upotrebljava naziv epipaleolit, koji ipak češće ima druga značenja. Neki autori ograničavaju primenu naziva mezolit samo na ljudska društva lovaca-sakupljača na severu i zapadu Europe, koja su živela u šumama tokom 6000 godina, pre dolaska neolitskog načina života.

Gordon Čajld je naziv mezolit ili protoneolit ograničavao samo na predneolitske ljudske zajednice jugozapadne Azije, odnosno srednjeg istoka.

Kako bi se ublažila terminološka konfuzija, neki autori predlažu da glavni kriterijum bude hronološki aspekt, to jest da u mezolit budu uključeni svi lovci-sakupljači iz doba holocena, bez obzira na njihovu lokaciju ili tehnološki stupanj razvoja, pod uslovom da su većinu hrane dobijali iz prirodnih izvora, a ne iz uzgoja (agrikulture). Prema ovom stajalištu, razdoblje mezolita bilo bi najduže na severozapadu Evrope, jer je neolitički način života tamo prevladao relativno kasno (pre oko 6000 godina).

Naziv mezolit retko se upotrebljava za afričke lovce-sakupljače holocena. Na američkom kontinentu, holocenski lovci-sakupljači se svrstavaju u „arhaičko” razdoblje, dok se rana poljoprivredna društva bez keramike svrstavaju u „formativno” razdoblje.

Tehnologija uredi

Trapezoidni mikroliti (autor: Hoze-Manuel Benito

Za mezolit su karakteristični mikroliti ili mala kamena sečiva, od kojih su mnoga kraća od 10 mm. Mikroliti su bili delovi složenih lovačkih oružja, npr. vrhova strela ili harpuna. Luk i strela u mezolitu postaju glavno lovačko oružje. Mikroliti su se s vremenom razvijali, pa arheolozi razlikuju različite tipove i podtipove mikrolita, koji mogu pomoći u hronološkom datiranju nalaza.

Poznata su tri glavna tipa mikrolita. Najstariji tip mikrolita sa širokim sečivom, vodi poreklo iz gornjeg paleolita (mikroliti iz tog razdoblja nazivaju se ahrensburški mikroliti), a rasprostranjeni su u Skandinaviji, Britanskim ostrvima i severozapadnoj Evropi. U Skandinaviji se ti mikroliti zovu maglemoški (prema kulturi Maglemose), a na drugim područjima se jednostavno nazivaju „rani mezolitski”.

U južnijim područjima Evrope pojavili su se razrađeniji tipovi mikrolita s užom oštricom i pravilnijih geometrijskih oblika. To su soveterijanski mikroliti (nazvani prema francuskom nalazištu Sovter-la-Lemans). Oni su se od 10000. do 7000. godine p. n. e. proširili iz središnje Francuske širim područjem Evrope.

Treći glavni tip su mikroliti trapezoidnog oblika koji su nastali na severozapadu Evrope nakon 7000. godine p. n. e, a nazivaju se tardenoaški mikroliti (prema nalazištu Fer-an-Tardenua, u Francuskoj).

U mezolitu su upotrebljavana i oruđa od kosti, rogova i drveta. U ribolovu su korištene mreže, zamke, vrše i harpuni. Proširena je bila upotreba čamaca iz izdubljenog debla drveta i vesala. U mezolitu je na nekim mestima prvi put dokumentovana upotreba nativnog, hladno obrađenog bakra, izrada košara i keramičkih posuda (u Japanu već pre 12000 godina; u severnoj Africi pre 9000 godina).

Uslovi života u poznom paleolitu i mezolitu uredi

Vreme između 15 000 i 12 000 godina, je vrame lovaca na sitnu divljač, ribolovaca i skupljača plodova. Stvaraju se stalna naselja u pogodnim dolinama, koristi se vatra i odeća. Menja se dotadašnji odnos prema nekim životinjama. Sa završetkom ledenog doba dolazi do formiranja vodenih tokova, tako da je reljef Evrope formiran pre oko 10 000 godina. Dolazi do naglog porasta stanovništva, čemu doprinose i stalna naselja. Pripitomljene su određene životinjske vrste i kultivisane žitarice, što dovodi i do početka skladištenja hrane.

Period mezolita na prostoru današnje Srbije uredi

Hronološki opseg kulture na našim prostorima je bio od 8.000 godina p. n. e. do 5.500 godine p. n. e. i ona je, za razliku od prethodne kulture bila ravnomerno rasprostranjena i sa leve i sa desne obale Dunava. Ova kultura se smatra direktnim naslednikom lokalne pozno - paleolitske kulture ima veoma izražene lokalne specifičnosti i regionalni interni razvoj koji je bitno izdvajaju od ostalih poznatih epipaleolitsko - mezolitskih kultura Evrope. U ovom periodu se, na osnovu nađenih alatki za obradu zemlje pojavljuju prvi pokušaji zemljoradnje na našim prostorima.

Literatura uredi

Srejović, Dragoslav (1981). „Kulture starijeg i srednjeg kamenog doba”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 3—14.
Medović, Predrag (2003). Od pićine do palate - praistorija Evrope. Novi Sad: Platoneum. ISBN 86-83639-17-7.
Preistorija jugoslovenskih zemalja, 1-5, Sarajevo, 1979-1986
Gavela, Branko (1982). Praistorijska arheologija. Beograd: Naučna knjiga.
Lepenski Vir - vodič kroz kulturu. Beograd: Narodni muzej u Beogradu. ISBN 978-86-7269-134-4.
Alciati, G., L. Cattani, F. Fontana, et al. “Mondeval de Sora: A High Altitude Mesolithic Campsite in the Italian Dolomites.” Preistoria Alpina 28, no. 1(1994) 28: 351–366.
Andersen, Soren H. “Kokkenmoddinger (Shell Middens) in Denmark: A Survey.” Proceedings of the Prehistoric Society 66 (2000): 361–384.
Andersen, Soren H. “A Submerged Ertebolle Settlement in Denmark.” In European Wetlands in Prehistory. Edited by John M. Coles and Andrew J. Lawson, pp. 253–280.Oxford: Clarendon Press, 1987.
Bonsall, Clive, ed. The Mesolithic in Europe: Papers Presented at the Third International Symposium Edinburgh, 1985. Edinburgh: John Donald, 1989.
Bonsall, Clive, Vasile Boroneant, and Ivana Radovanović: The Iron Gates in Prehistory. Oxford: Archaeopress,2004.
Clarke, D. L. “Mesolithic Europe: The Economic Basis.” In Problems in Economic and Social Archaeology. Edited by G. Sieveking, I. H. Longworth, and K. E. Wilson, pp. 449–481. London: Duckworth, 1976.
Dolukhanov, Pavel M. “Evolution of Lakes and Prehistoric Settlement in Northwestern Russia.” In The Wetland Revolution in Prehistory. Edited by Bryony Coles. Exeter,U.K.: Prehistoric Society, 1992.
Farrand, William R. Depositional History of Franchthi Cave, Fascicle 12: "Sediments, stratigraphy, and chronology". Bloomington, Indiana: Indiana University Press, 1999.
Fischer, Anders, ed. Man and Sea in the Mesolithic: Coastal Settlement above and below Present Sea Level. Oxbow Monograph, no. 53. Oxford: Oxbow Books, 1995.
Jacobs, Ken. “Return to Olenii’ostrov: Social, Economic,and Skeletal Dimensions of a Boreal Forest Mesolithic Cemetery.” Journal of Anthropological Archaeology 14, no. 4 (1995): 359–403.
Kotsakis, Kostas. “Mesolithic to Neolithic in Greece: Continuity,Discontinuity or Change of Course?” Documenta Praehistorica 28 (2001): 63–74.
Larsson, Lars: “The Mesolithic of Southern Scandinavia.” Journal of World Prehistory 4, no. 4 (1990): 257–309.
Mellars, Peter, and Petra Dark. Star Carr in Context: New Archaeological and Palaeoecological Investigations at the Early Mesolithic Site of Star Carr, North Yorkshire. Cambridge, U.K.: McDonald Institute for Archaeological Research, 1998.
Popova, Tatiana. “New Discoveries on the Sculptures of Oleni Island, Lake Onega.” Folklore 18/19 (2001):127–136.[1]^{[mrtva veza]}
Price, T. Douglas. “The Mesolithic of Western Europe.” Journal of World Prehistory 1, no. 3 (1987): 225–332.
Smith, Christopher. Late Stone Age Hunters of the British Isles. London: Routledge, 1997.
Zvelebil, Marek. “Indo-European Dispersals and the Agricultural Transition in Northern Europe: Culture, Genes and Language.” In The Roots of Peoples and Languages of Northern Eurasia IV. Edited by Kyösti Julku, pp. 318–343. Turku, Finland: Finno-Ugric Historical Society,2002.
Achilli, Alessandro; Rengo, Chaira; Magri, Chiara; Battaglia, Vincenza; Olivieri, Anna; Scozari, Rosaria; Cruciani, Fulvio; Zeviani, Massimo; Briem, Egill; Carelli, Valerio; Moral, Pedro; Dugoujon, Jean-Michel; Roostalu, Urmas; Loogväli, Eva-Liss; Kivisild, Toomas; Bandelt, Hans-Jürgen; Richards, Martin; Villems, Richard; Santachiara-Benerecetti, A. Silvana; Semino, Ornella; Torroni, Antonio (2004). „The Molecular Dissection of mtDNA Haplogroup H Confirms that the Franco-Cantabrian Glacial Refuge was a Major Source for the European Gene Pool”. American Journal of Human Genetics. 75 (5): 910—918. PMC 1182122  . PMID 15382008. doi:10.1086/425590.
Adams, Jonathan; Otte, Marcel (1999). „Did Indo-European Languages Spread Before Farming?”. Current Anthropology. 40 (1): 73—77. doi:10.1086/515804.
Childe, V. Gordon. 1925. The Dawn of European Civilization. New York: Knopf.
Childe V.Gordon. 1950. Prehistoric Migrations in Europe. Oslo: Aschehoug.
Cavalli-Sforza L.L., Paolo Menozzi, Alberto Piazza. 1994. The History and Geography of Human Genes. Princeton: Princeton University Press.
Finnilä, Saara; Lehtonen, Mervi S.; Majamaa, Kari (2001). „Phylogenetic Network for European mtDNA”. American Journal of Human Genetics. 68 (6): 1475—1484. PMC 1226134  . PMID 11349229. doi:10.1086/320591.
Gimbutas, M (1980). „The Kurgan wave migration (c. 3400–3200 B.C.) into Europe and the following transformation of culture”. Journal of Near Eastern Studies. 8: 273—315.
Macaulay, Vincent; Richards, Martin; Hickey, Eileen; Vega, Emilce; Cruciani, Fulvio; Guida, Valentina; Scozzari, Rosaria; Bonné-Tamir, Batsheva; Sykes, Bryan; Torroni, Antonio (1999). „The Emerging Tree of West Eurasian mtDNAs: A Synthesis of Control-Region Sequences and RFLPs”. American Journal of Human Genetics. 64 (1): 232—249. PMC 1377722  . PMID 9915963. doi:10.1086/302204.
Metspalu, Mait, Toomas Kivisild, Ene Metspalu, Jüri Parik, Georgi Hudjashov, Katrin Kaldma, Piia Serk, Monika Karmin, Doron M Behar, M Thomas P Gilbert, Phillip Endicott, Sarabjit Mastana, Surinder S Papiha, Karl Skorecki, Antonio Torroni and Richard Villems. 2004. "Most of the extant mtDNA boundaries in South and Southwest Asia were likely shaped during the initial settlement of Eurasia by anatomically modern humans." BMC Genetics 5
Piccolo, Salvatore. 2013. Ancient Stones: The Prehistoric Dolmens of Sicily. Abingdon (GB): Brazen Head Publishing.
Renfrew, Colin. 2001. "The Anatolian origins of Proto-Indo-European and the autochthony of the Hittites." In Greater Anatolia and the Indo-Hittite Language Family, R. Drews ed., pp. 36–63. Washington, DC: Institute for the Study of Man.
Venemann, Theo. 2003. Europa Vasconica, Europa Semitica. Trends in Linguistic Studies and Monographs No. 138. New York and Berlin: Mouton de Gruyter.
Wiik, Kalevi. 2002. Europpalaisten Juuret. Athens: Juvaskylä
Hans Slomp (2011). Europe, a Political Profile: An American Companion to European Politics. ABC-CLIO. pp. 50–. ISBN 978-0-313-39181-1. Europe, a Political Profile