Napad NOVJ na Ludbreg oktobra 1943.

Snage NOVJ pod komandom štaba Druge operativne zone Hrvatske napale su i osvojile 2/3. oktobra ustaško-nemačko uporište Ludbreg kod Varaždina. Borbe za Ludbreg okončane su posle 8 časova ujutro 3. oktobra, dok su oštre borbe za odbijanje ustaške intervencije iz Varaždina potrajale do popodnevnih časova istog dana.

Napad NOVJ na Ludbreg oktobra 1943.
Deo Drugog svetskog rata
Vreme 2.-3. oktobar 1943. Mesto Severozapadna Hrvatska Ishod Pobeda Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Sukobljene strane
Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije	Nemački Vermaht Snage NDH
Komandanti i vođe
General Vlado Matetić, komandant Druge operativne zone Hrvatske	General Helge Auleb (nem. Helge Auleb), komandant 69. nemačkog korpusa
Uključene jedinice
28. slavonska divizija NOVJ NOU brigada „Braća Radić“	2. bojna 2] pješačke pukovnije NDH Delovi Pavelićevog tjelesnog zdruga Posadne, policijske i žandarmerijske formacije
Jačina
3.000 boraca
Žrtve i gubici
71 poginuli, 62 ranjenih, 4 nestala	preko 100 poginulih i preko 500 zarobljenih

Ustaško-nemačkim snagama naneti su gubici oko 600 izbačenih iz stroja, a snage NOVJ su u osvojenom uporištu zaplenile znatnu količinu oružja, municije i ratne opreme.

Ova akcija imala je veliki odjek i veliki uticaj na jačanje partizanskih snaga i intenziviranje antifašističke borbe u severozapadnoj Hrvatskoj.

Prethodna situacija

Teritorija Druge operativne zone Hrvatske (severozapadna Hrvatska) bila je od velikog vojnog i političkog značaja za obe strane. Viši štabovi NOV i POJ od početka 1942. izvodile su zajednička borbena dejstva snaga Druge operativne zone i drugih snaga na ovom području u cilju ugrožavanja osovinskih pozicija i razvijanja lokalnih jedinica masovnijim uključivanjem hrvatskog stanovništva u NOP. U drugoj polovini 1943. Štab zone komandovao je 13. proleterskom brigadom, brigadom „Braća Radić“, te Zagrebačkim i Kalničkim NOP odredom. Od septembra do decembra 1943. štabu zone stavljena je na raspolaganje i 28. slavonska divizija.

Prva veća operacija u kojoj je ova divizija upotrebljena bio je napad na Ludbreg 2/3. oktobra.

Prema planu napada i zapovesti štaba 2. operativne zone, za napad na uporišta u samom mestu predviđena je 17. slavonska brigada. Brigada „Braća Radić“ imala je zadatak zatvaranja pravaca od Varaždina, a 21. slavonska brigada zadatak osiguranja od Koprivnice.

Prema podacima kojima je raspolagao štab zone, posadu Ludbrega činio je bataljon (bojna) domobranske 2. pešadijske pukovnije, oko 150 „gestapovaca“, četa od oko 150 pripadnika nemačke feldžandarmerije, i četa (satnija) ustaša. Nemačke policijske i vojne službenike raznih službi po gradovima dokumenti jedinica NOVJ u pravilu nazivaju zbirnim imenom „gestapovci“, mada nisu svi bili službenici Gestapoa. Ove nemačke skupine najčešće su svojom upornošću predstavljale najtvrđe jezgro odbrane prilikom napada partizana.

Ovi podaci pokazali su se pouzdanim, osim što je ustaška satnija prethodno prebačena u Varaždin, što partizanski obaveštajci nisu zapazili. Na garnizon jačine oko 700 ljudi napadala je 17. slavonska brigada koja je tada brojala oko 1.100 boraca.

Borba u Ludbregu

1. bataljon trebalo je da nastupi sa severoistočne strane, sa zadatkom da likvidira uporišta u domobranskoj kasarni (150 vojnika) i školi (200 vojnika). Zadatak 2. bataljona bio je da se bez zadržavanja na spoljašnjoj odbrani uvuče u uporište i jednom četom likvidira ustaški logor, drugom zgradu Gestapoa, a trećom zgradu pošte i rovove oko nje. 3. bataljon napadao je sa jugozapadnoj pravca na rovove do reke Bednje. Nakon likvidacije trebalo je da udarom s leđa pomogne jedinice 2. bataljona koje napadaju ustaške zgrade, te da zauzme žandarmerijske kasarne i likvidira bunker ispred žandarmerije. 4. bataljonu zadat je pravac sa severoistoka prema železničkoj stanici (50 domobrana). Nakon zauzimanja stanice, trebalo je da se uključi u koncentričan napad ustašku, gestapovsku i žandarmerijsku zgradu. Top i oba minobacača priključeni su snagama ovog bataljona u cilju što bržeg izvršenja zadatka.

Napad na svim sektorima počeo je prema planu, 2. oktobra u 24:00. Najveće probleme imao je 1. bataljon na svom sektoru. Njegov napad je odbijen uz gubitke. Ostali bataljoni uspešno su razvijali napad. Presudni uspeh koji je pokolebao odbranu, bio je prodor 3. bataljona u svitanje u blok zgrada u samom centru mesta. Oko 8 časova ujutro odbrana se raspala i grupe nemačkih i domobranskih vojnika krenule su u neorganizovano probijanje prema okolnim garnizonima, ili preko Drave na mađarsku teritoriju.

Borba na Varaždinskom pravcu

U garnizonima oko Ludbrega (Varaždin, Koprivnica i Križevci) bilo je oko 3.000 Nemaca, ustaša i domobrana. Stoga je u organizaciji akcije velika pažnja posvećena blokiranju pravaca koji iz ovih mesta vode u Ludbreg.

Na sektoru 21. slavonske brigade, prema Koprivnici, nije bilo značajnijih dejstava osim povremenih čarki. Brigada je nakon pada uporišta u Ludbregu uspela da pohvata oko 100 domobrana koji su bežali iz Ludbrega.

Na pravce koji iz Varaždina vode prema Ludbregu postavljena je brigada „Braća Radić“. Drugi bataljon ove brigade vodio je u zahvatu sela Šemovca najdramatičniju borbu u celoj ovoj operaciji.

Drugi bataljon predstavljao je iskusnu borbenu celinu. Kao Moslavački udarni bataljon kao celina je ušao u brigadu „Braća Radić“ prilikom njenog formiranja. Poslednjih dana septembra podneo je glavni teret u borbi za Varaždinske Toplice. Pred borbu za Ludbreg brojao je 234 borca.

Ovaj bataljon je izašao na položaj sa zakašnjenjem koje autori monografije o 28. diviziji pripisuju grešci štaba brigade „Braća Radić“. Bataljon je, umesto u 23:30, kako je bilo predviđeno planom, izašao na Varaždinsku cestu tek oko 2 časa posle ponoći, naišavši pritom u selu Šemovcu na čelo ustaške kolone koja je žurila prema Ludbregu.

Bila je to ustaška bojna (bataljon) pod komandom bojnika (majora) Oreškovića, brojčano više nego dvostruko jača od bataljona brigade „Braća Radić“, uz to ojačana tanketama, artiljerijom i motorizacijom. U Šemovcu se odmah razvila dramatična susretna borba u kojoj su partizani krajnjim naporom uz obostrane žrtve uspeli da zaustave i suzbiju ustaše.

Ustaška grupacija je, nakon sređivanja i artiljerijske pripreme, još u toku noći krenula u odlučan napad. Međutim, partizanski bataljon održao je položaj krajnjom upornošću, odlučnošću i umešnošću. Značajnu ulogu odigrao je protivtenkovski vod 17. slavonske brigade, koji je raspolagao britanskim protivtenkovskim mitraljezom 12,7mm i protivtenkovskom puškom. U napadu su onseposobljene dve tankete, a a i sam bojnik Orešković je ranjen, pa je prebačen u Varaždin u bolnicu.

Nakon svitanja borba je postala još dramatičnija. Kao pojačanje iz Varaždina stigao je „potjerni odjel“ iz sastava Pavelićevog tjelesnog zdruga pod komandom bojnika Devčića, koji je preuzeo komandu nad celom skupinom.

Artiljerijske kanonade smenjivali su juriši. Ustaše su krenule na juriš oko 9 časova ujutro, koncentriušući udar na sektor uz Dravu, pokušavajući da se probiju na uskom sektoru, međutim bili su ponovo odbijeni.

Za sledeći odlučni napad obe strane pripremile su taktičko iznenađenje. Predviđajući napad, komandant 2. bataljona, koristeći konfiguraciju rečne obale, krišom je isturio mitraljesko odeljenje sa komandirom 2. čete Matom Škrljanom daleko napred, u visinu ustaških pripremnih položaja za juriš. Očekivani juriš počeo je oko 11 časova. Međutim, ustaše su sa svoje strane pripremile prepad desantom sa reke. Tako se sa početkom napada Škrljanovo mitraljesko odeljenje našlo u sredini, između dve nastupajuće grupe ustaša. To ih međutim nije pokolebalo, i njihova precizna bočna vatra znatno je doprinela da i ovaj napad bude odbijen.

Oko 13 časova ustaše su obezbedile i podršku iz vazduha. Prema sećanju komandanta bataljona Miloša Koraća, u naletu je bilo 9 „štuka“ koje su iz poniranja bombardovale položaje bataljona, nanoseći im gubitke. Nakon vazdušnog udara, usledio je još jedan uzaludan juriš.

Nakon 15 časova, situacija se izmenila. Ustašama je postalo jasno da je Ludbreg izgubljen, a brigadi „Braća Radić“ stigli su u pomoć iz Ludbrega bataljoni 17. slavonske brigade. Ustaše su se povukle u Varaždin, pretrpevši gubitke od 6 onesposobljenih tanketa i većeg broja mrtvih i ranjenih, ali se ovaj broj u izveštajima ne navodi.

Rezultati i posledice napada

Snage 2. operativne zone Hrvatske u borbama za Ludbreg imale su ukupno 71 poginulog, 62 ranjena i 4 nestaih boraca. Od toga je 17. slavonska brigada imala 17 poginulih: 12 ih je poginulo u borbama u Ludbregu, a 5 u Šemovcu. Od osam boraca protivtenkovskog voda koji je dat na ispomoć brigadi „Braća Radić“, 5 ih je poginulo, a dvoje ranjeno.

Brigada „Braća Radić“ imala je 54 poginula, 24 ranjena i 4 nestala borca. Od tog broja sam 2. bataljon imao je 42 mrtva i 15 ranjenih.

Prema izveštaju štaba 17. brigade štabu 28. divizije, na njenom sektoru bilo je oko 60 poginulih protivničkih vojnika, a 15 ranjenih je pronađeno i zarobljeno. Ukupno je u Ludbregu zarobljeno preko 400 domobrana sa 10 do 12 oficira, 15 žandarma i 30 gestapovaca. Zaplenjeno je 18 mitraljeza, od toga 3 teška, 2 laka minobacača i velika količina drugog naoružanja i opreme.

Osim ovih, 21. brigada i brigada „Braća Radić“ zarobile su preko 100 domobrana u bekstvu. Broj poginulih ustaša u napadima na položaje brigade „Braća Radić“ nije poznat.

Od zarobljenih domobrana, 3 oficira, 4 zastavnika i oko 100 vojnika je izrazilo želju da ostane u partizanima, pa su odmah raspoređeni po jedinicama.

Pored poginulih u borbi, jedan broj zarobljenih je streljan: jedan nemački poručnik i jedan podoficir, ustaški logornik, domobranski zastavnik Rebić i 4—5 vojnika iz njegove grupe, tabornik i načelnik opštine Ludbreg, — „sve dokazani i poznati krvnici i ubice antifašističkih boraca i naroda".

Prema izveštajima formacija NDH, u Koprivnicu se probilo 89 domobrana sa jednim zastavnikom, a od gestapovaca, deo se navodno spasio prebacivanjem preko Drave u Mađarsku, a deo prema Varaždinu.

Borci Druge moslavačke brigade u oslobođenoj Čazmi 29. novembra 1943.

Ovaj uspeh NOVJ imao je širokog odjeka. Osetivši prisustvo jakih snaga NOVJ, nemačko-ustaške snage koncentrisale su se na učvršćivanje odbrane Varaždina radi prevencije eventualnog napada. Izveli su dva jača ispada prema Ludbregu, 8. i 12. oktobra, koji su odbijeni.

Grupacija pod komandom štaba 2. operativne zone nastavila je svoja ofanzivna dejstva. Nakon više manjih uporišta, 7. novembra oslobođena je Koprivnica, čime je stvorena kompaktna slobodna teritorija poznata kao „Podravska republika“ koja se održala do prvih dana februara 1944. U borbama od 28. do 30. novembra oslobođena je Čazma, a od novih dobrovoljaca formiran je Krapinski NOP odred, dok su Kalnički i Zagrebački znatno omasovljeni. Od učvršćenih bataljona sa borbenim iskustvom formirane su Druga moslavačka brigada i brigada „Matija Gubec“ 12. decembra 1943. Nemački štab 69. armijskog korpusa u Zagrebu bio je prinuđen da koncentriše krupne kombinovane nemačko-ustaške snage za suzbijanje ustanka na ovom graničnom području Trećeg rajha.

Literatura

• Radojica Nenezić, Krsto Bosanac, Stevo Pravdić, Vladimir Kadić, Žarko Svilokos: DVADESET OSMA SLAVONSKA NO UDARNA DIVIZIJA U SJEVEROZAPADNOJ HRVATSKOJ I U DVIJE BORBE ZA OSLOBOĐENjE LUDBREGA, 1989.
• Cvetković, Z. (1978). 17. slavonska brigada. Beograd: Vojnoizdavački zavod. 
• Roksandić, Rade; Cvetković, B. Zdravko (1974). 18. SLAVONSKA BRIGADA. Beograd: Vojnoizdavački zavod. 
• Bosiočić, B. (1981). 21. slavonska udarna brigada. Beograd: Vojnoizdavački zavod. 
• Emil Ivanec: Krugovi oko Kalnika, NIO „Narodna armija“, Beograd 1969.