Nikolas Spikmen
Nikolas Džon Spikmen (engl. Nicholas John Spykman; Amsterdam, 13. oktobar 1893 — Nju Hejven, 26. jun 1943) bio je američki geopolitičar holandskog porekla.
Nikolas Spikmen | |
|---|---|
 | |
| Datum rođenja | 13. oktobar 1893. |
| Mesto rođenja | Amsterdam, Holandija |
| Datum smrti | 26. jun 1943. (49 god.) |
| Mesto smrti | Nju Hejven, SAD |
| Supružnik | E. C. Spykman |
Biografija uredi
Spikmen je rođen 1893. godine u Amsterdamu.[1] Karijeru je započeo kao novinar dopisnik, najpre na Bliskom istoku (1913–1919), zatim nastavio na Srednjem istoku (1916–1919) a potom i na Dalekom istoku (1919–1920). U SAD je došao 1920. godine, dobio američko državljanstvo i već 1923. godine na Univerzitetu Kalifornija dobio doktorsku tezu o sociološkim shavatanjima Georga Zimela, koju je publikovao 1925. godine. Na pomenutom univerzitetu predavao je sociologiju i politikologiju (1923–1925) a onda prešao na prestižni Jejl, na kojem je bio šef Katedre za međunarodne odnose i od 1935. godine direktor Odeljenja za međunarodne odnose. Mada je njegova naučna karijera trajala relativno kratko i dugo nije bila vrednovana na pravi način, ostavio je dubok trag prvenstveno na američku geopolitičku misao koja se naročito razvila posle završetka Drugog svetskog rata.
Pre Drugog svetskog rata objavio je članke Geografija i spoljna politika (1938) i Geografski ciljevi u spoljnoj politici (1939), a uz podršku Fondacije Rokfeler započeo je istraživanja koja su rezultirala kapitalnim delima: Američka strategija u svetskoj politici: Sjedinjene Države i ravnoteža snaga (1942) i Geografija mira (1943), koja je objavljena godinu dana posle njegove smrti u Njujorku 1944. godine.
Nikolas Spikmen prevashodno se bavio uticajem geografskih činilaca u međunarodnim odnosima, zatim fenomenom globalnog geostrateškog položaja Amerike i teorijskom osnovom svetskog geopolitičkog ustrojstva koja se može označiti kao marginalistička. Nesumnjivo da je najvažniji Spikmen naučni legat onaj o geopolitičkoj važnosti „Rimlanda” – Obodne zemlje, Kontinentalnog oboda, Rubnog pojasa, čija kontrola omogućava svetsku dominaciju. U Spikmenovoj percepciji pojam „Rimlanda” znatno se razlikuje od područja tzv. litoralne zone – užeg priobalnog pojasa, jer se prostire mnogo dublje u unutrašnjost evroazijskog kopna i obuhvata neke izrazito kontinentalne oblasti (hinterland).
Spikmenova doktrina pre svega počiva na kritičkom sagledavanju dela osnivača geopolitike Halforda Mekindera.[2] Mada nije osporavao istorijsko utemeljenje Mekinderove teorije o „Hartlandu” i osvajačkim misijama koje su se iz „unutrašnjeg kopna” odvijale ka priobalnom pojasu, on je uočavao promene u novijoj svetskoj istoriji koje su se odvijale u obrnutom smeru – od evroazijskog oboda ka unutrašnjosti.[3]
Svoje stavove zasnivao je i na događajima s početka Drugog svetskog rata, ukazujući na nemački prodor ka Sovjetskom Savezu, ali i na japanski prodor ka Kini i Indokini. Upravo zbog toga Spikmen detaljno opisuje geopolitički položaj „Rimlanda” kao prvenstveno posrednički i kontaktni, ali i kao položaj koji često ima ulogu tampon-zone, kako između sukobljenih sila unutar samog „Hartlanda” tako i između sukobljenih pomorskih sila (Velike Britanije i Japana). Iz jedne takve delikatne pozicije proističu i različite istorijske orijentacije (savezi) zemalja „Rimlanda”. Dok su neke od njih u savezništvu s Britanijom i protiv Rusije, druge su u savezu s Rusijom protiv Britanije, a ponekad se dešavalo i da su Rusija i Britanija saveznici zbog određene zajedničke pretnje koja se pojavljivala u pojasu „Rimlanda”.
Delo Nikolasa Spikmen, verovatno zbog njegove prerane smrti (1943), dugo nije vrednovano na odgovarajući način čak ni u SAD. Delimično objašnjenje treba tražiti i u posebnim okolnostima pod kojima se razvijala američka geopolitička škola mišljenja. Situacija se drastično promenila nakon završetka Drugog svetskog rata kada je Amerika stekla status supersile. Od tada do danas mnoge Spikmenove teze – posebno one o sprečavanju dominacije u Evroaziji, zatim o „Rimlandu” kao zoni izazova, ili o koncepciji „integrisane moći”, ugrađene su u postulate savremene američke geopolitike. Spikmen je dobio ozbiljnu verifikaciju svog stvaralaštva tek posthumno.
Reference uredi
- ^ „Dr. N. J. Spykman of Yale Dies at 49”. The New York Times. 27. 6. 1943. str. 33.
- ^ „Dve stotine godina povezanosti”. e-nacija.com. Pristupljeno 22. 12. 2019.
- ^ „Nikolas Spajkman: logičar imperije”. Milorad Vukašinović, kcns.org.rs. Pristupljeno 22. 12. 2019.
Literatura uredi
- Antero Holmila (2019) "Re-thinking Nicholas J. Spykman: from historical sociology to balance of power." The International History Review.
- Kaplan, Robert D.. The Revenge of Geography: What the Maps Tell Us About the Coming Conflicts and the Battle Against Fate New York: Random House. 2012. ISBN 978-1-4000-6983-5.
