Ustav Crne Gore iz 1905.
Ustav za Knjaževinu Crnu Goru (poznat i kao Nikoljdanski ustav) prvi je istorijski ustav koji je djelovao na području Knjaževine Crne Gore, a kasnije i Kraljevine Crne Gore, u periodu od 1905. do 1918. godine. Ustav je na Nikoljdan (19. decembar) oktroisao knjaz Nikolom Petrovićem-Njegošem. Ustav je formalno prestao da važi nakon što je Velika narodna skupština 26. novembra 1918. godine donijela odluku o zbacivanju dinastije Petrović-Njegoši i ujedinjenju Crne Gore sa Srbijom.
Crna Gora je dočekala 20. vijek s apsolutnim vladarem, knjazom Nikolom. S obzirom na to da je Rusija donijela ustav u oktobru 1905. godine, Crna Gora ostaje jedina država u Evropi, osim Osmanskog carstva, koja nije imala ustav. Slijedivši primer ruskog cara, na čiju podršku je bio veoma upućen, knjaz Nikola je u decembru 1905. godine podario Crnoj Gori ustav.[1]
Majski prevrat i uspostavljanje stabilnog parlamentarnog poretka u Srbiji je dovelo do rasta političkog prestiža Srbije. U tim okolnostima opozicija je tražila uspostavljanje ustavne vladavine i ujedinjenje Srbije i Crne Gore. U takvim okolnostima knjaz Nikola se odlučio za prelaz na ustavnu vladavinu i sazove ustavotvornu skupštinu.[2]
Ustavotvorna skupština, izabrana u novembru 1905. god., koja se sastala na Nikoljdan iste godine, bila je samo po imenu ustavotvorna. Knjaz je izradio ustavni nacrt i njegov tekst, konačno uobličen, saopštio skupštini na njenoj prvoj sednici. Ustav je tako bio oktroisan. Radnja ustavotvorne skupštine svela se na primanje ustava aklamacijom.[2] Ustav je sadržao 222 člana koji su se odnosili na oblik vladavine, državne simbole, organizaciju državne vlasti, vjeroispovijest, izbor činovnika, vojnu službu i građanska prava. Centralni organi vlasti bili su knjaz, Narodna skupština, Ministarski savjet (vlada), Državni savjet, sudovi. Vlada nije zavisila od Skupštine nego od knjaza. Ustav od 1905. god. bio je izrađen po ugledu na Ustav Srbije iz 1869. godine (Namesnički ustav).[2]
U pretposljednjem, XIV poglavlju ustava su propisana lična i politička prava građana. Lična prava su bila uglavnom garantovana na osnovu onovremenih liberalnih standarda. Na taj način su garantovani: jednakost pred zakonom, lična sloboda, pravo na suđenje kod nadležnog suda, princip nullum crimen nulla poena sine lege, nepovrijedivost stana, nepovredivost svojine, sloboda savesti. Protiv nezakonitih postupaka vlasti, propisano je pravo na molbu i žalbu, pravo na odbranu pred sudom i sloboda misli. Ovim ustavom su propisana tri osnovna politička prava: biračko pravo, sloboda zbora i udruživanja i sloboda štampe. Aktivno biračko pravo jednako se odnosilo prema pripadnicima muškog pola, dok pripadnice ženskog pola (približno polovina populacije) nisu mogle da biraju ni da budu birane. Aktivni oficiri, podoficiri i vojnici stajaće vojske, lišeni su i aktivnog i pasivnog biračkog prava. Pasivno biračko pravo je pripadalo samo crnogorskom državljaninu koji ima punih 30 godina, stalno živi u Crnoj Gori i plaća najmanje 15 kruna poreza godišnje.[3]
Ustavom je predviđena podjela vlasti. Knjaz i Narodna skupština su vršili zakonodavnu vlast, dok je izvršnu vlast vršio knjaz preko Ministarskog saveta i drugih državnih i organa državne uprave. Sudska vlast je povjerena sudovima, proglašena je sudska nezavisnost i utvrđena obaveza sudova da sude po zakonu. Narodna skupština prvi put postaje zakonodavni organ u pravom smislu reči, uz mnogo veoma značajnih ograničenja. Pravo zakonodavne inicijative su imali samo knjaz odnosno Vlada, Narodna skupština je imala samo pravo indirektne zakonodavne inicijative ( Mogla je da prijedloži Vladi da se donese neki zakon ili postojeći izmeni). Bilo je propisano budžetsko pravo - Narodna skupština je svake godine odobravala budžet koji je vrijedio godinu dana. Ministri nisu imali ni budžetsko pravo, ni političku odgovornost, što govori da nije bio uveden parlamentarni sistem . Na osnovu odredbi Ustava i Zakona o ministarskoj odgovornosti iz avgusta 1906. godine, proizilazi: ministri su snosili isključivo krivičnu odgovornost (za izdaju, povredu ustava, primanje mita i tako dalje), dakle nije bilo političke odgovornosti ministara.[4]
Iako je sud kao institucija bio nezavisan, prvi crnogorski Ustav knjazu je ostavio neograničenu vlast. Njegov značaj bio je u tome što je započeo ustavni život u Crnoj Gori jer su parlament i građanske slobode ubrzali liberalni pokret. Za prvog predsjednika Ustavne vlade izabran je Lazar Mijušković koji je odmah raspustio Ustavotvornu i obrazovao Narodnu skupštinu.
Ustavu Crne Gore od 1905. godine poslužili su za primjer ustavi Srbije, pre svega Ustav iz 1869. godine (Namesnički ustav), koji je pravljen prema modelu ustava nemačkih državica (koji su predviđali ustavnu monarhiju sa ograničenom ulogom narodnog predstavništva).[5]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Zoran S. Mirković (Beograd 2017). Srpska pravna istorija. Beograd: Univerzitet u Beogradu - Pravni fakultet. str. 204. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|date=(pomoć) - ^ a b v Jevtić & Popović 2003, str. 180.
- ^ Mirković, Zoran S. (2017). Srpska pravna istorija. Beograd: Univerzitet u Beogradu - Pravni fakultet. str. 204.
- ^ Mirković, Zoran S. (2017). Srpska pravna istorija. Beograd: Univerzitet u Beogradu - Pravni fakultet. str. 205.
- ^ Mirković, Zoran S. (2017). Srpska pravna istorija. Beograd: Univerzitet u Beogradu - Pravni fakultet. str. 206.
Literatura uredi
- Jevtić, Dragoš; Popović, Dragoljub (2003). Narodna pravna istorija. Beograd: Savremena administracija.
- Ljušić, Radoš (2001). Istorija srpske državnosti. 2. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2013). Istorija Srba u Crnoj Gori 1496-1918. Novi Sad: Prometej.
- Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2017). Srbi u Crnoj Gori 1496-1918. Nikšić: Institut za srpsku kulturu.
- Rakočević, Novica (1983). „Lična vlast knjaza i ustavne borbe”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 208—231.
- Rakočević, Novica (1983). „U predvečerje svetskog rata”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 232—259.
