Novatijani

Novatijani ili Novatijanci (grč. ναυατιανοι), ili kafari ili čisti (grč. καθαροι — „čist”) — raskolnički pokret III—VII veka, koji je dobio ime po Novatijanu, koji se pobunio protiv prihvatanja u Crkvu onih koji su prethodno otpali od nje, što je dozvolio episkop rimski Kornilije.

8. kanon Nikejskog sabora

Istorija

Pristalice montanističkih pogleda pridružili su se Novatijanu, a potom i Novatu, koji je stigao iz Kartagine. Iako su u Novatovskom raskolu bila suprotna mišljenja, ona su bila povezana željom prezvitera da se izvuku iz vlasti episkopa. Uz aktivno učešće Novata, ubrzo je došlo do formalnog odvajanja raskola od Rimske crkve, postavili su Novatijana za episkopa.

Po Novatijanovom učenju, pošto je Crkva zajednica svetih, a svi koji su pali i počinili smrtne grehe posle krštenja moraju biti izbačeni iz nje i ni u kom slučaju ne mogu biti vraćeni. Crkva ne može da oprosti teškim grešnicima; ako im oprosti i primi ih nazad, onda i sama postaje nečista, prestaje da bude sveta. Novatijani nisu primali grešnike u svoje društvo, a oni koji su otpali od pravoslavne crkve primani su samo ponovnim krštenjem.

Suprotstavljene strane pravoslavnih i novatijanaca u Rimu obratile su se za posredovanje crkvama Kartagine, Aleksandrije i Antiohije. Sveti Kiprijan Kartaginski i Dionisije Aleksandrijski oštro su se protivili Novatijanu, ali je Fabije Antiohijski priklonio njemu, ponesen strogošću njegovog života i njegovim strogim zahtevima.

Prvi nikejski sabor, poznat i kao Prvi vaseljenski sabor, 325. godine usvojio je 8. kanon posvećen katarima, prema ovom kanonu, novatijanski klirici je trebalo da se primaju polaganjem ruku pravoslavnih episkopa ili blagoslovom. U isto vreme, episkopi i prezviteri katarski, uz saglasnost pravoslavnog episkopa, kada su na njih položene ruke, postali su pravoslavni episkopi i prezviteri. Ako se, međutim, episkop-prijemnik nije složio da primljeni katarski episkop postane pravoslavni episkop, onda je u ovom slučaju katarski episkop postao ili horepiskop ili prezviter. Laodikijski sabor iz 364. godine u svom sedmom kanonu pominje novatijane kao jeretike i određuje njihovo prihvatanje u Crkvu kroz miropomazanje. Vasilije Veliki je, svrstavajući jeretike u svoju prvu vladavinu, pripisao katare broju raskolnika. Prvi carigradski sabor 381. godine u svom sedmom kanonu ponovio je sedmi kanon Laodikijskog sabora o primanju novatijana kroz miropomazanje. Trulski sabor će 692. godine ponoviti isto pravilo o prijemu novatijana u svom 95. kanonu.

Episkopi vaseljenske crkve, uz podršku vizantijskih careva, vodili su represivnu politiku protiv katara. Na primer, oko 400. godine Jovan Zlatousti, vraćajući se iz Efesa u Carigrad, oduzeo je novatijancima mnoge crkve i četrnaestodnevice na putu

30. maja 428. godine car Teodosije II izdaje ukaz kojim se arijancima, makedonijevcima i apolinarcima zabranjuje da imaju crkve u gradovima, a novatijancima i savatijancima da obnavljaju ili popravljaju svoje postojeće crkve; zabranjeni su bilo kakvi molitveni skupovi u svim zemljama Rimskog carstva eunomijancima, valentinijancima, hidroparastatima, montanistima i drugima; i na kraju manihejcima, „koji su dospeli do poslednje krajnosti zla, moraju biti odasvud proterani i podvrgnuti okrutnim pogubljenjima”.

Novatijanska društva su se širila u Kartagini, Aleksandriji, Siriji, Maloj Aziji, Galiji, Španiji i postojala su do 7. veka. Razlog za širenje i relativnu istrajnost novatijanskog raskola leži u strogosti njegovih pravila i u montanističkoj privrženosti nekih članova Crkve spoljašnjim podvizima pobožnosti.