Okupacija Leskovca u Drugom cvetskom ratu
Okupacija Leskovca u Drugom svetskom ratu trajala je od 12. aprila 1941.[1] do 11. oktobra 1944. godine.
Početak okupacije
urediU popodnevnim časovima 6. aprila 1941. godine pojavili su se prvi nemački lovački avioni koji su mitraljirali prostor oko Železničke stanice. Dva dana kasnije, Leskovac su nadletali nemački avioni JU-87 i bombardovali grad na potezu od Železničke stanice do Žitne pijace. Kasno popodne 11. aprila nemački vojnici su prvi put pokušali da uđu u grad, ali su ih sprečile jedinice 61. pešadijskog puka Jugoslovenske vojske koje su se povlačile ka Leskovcu sa svojih položaja na Vlasini. No, one su uveče dobile naredbu da se povuku, te je grad nadalje ostao nebranjen i 12. aprila su Nemci slobodno ušli u grad i okupirali ga.[1]
U Nišu je u to vreme nastala Feldkomandantura 809 koja je bila potčinjena vojno-upravnom komandantu Srbije, a njen komandant je bio baron Karl Frajher fon Botmer. Dana 14. aprila u Leskovcu je uspostavljena Krajskomandatura kao njen ogranak.[1]
Period okupacije
urediNakon nekih manjih akcija 10. avgusta 1941. godine u blizini sela Vučja formiran je prvi partizanski odred leskovačkog kraja. U septembru i oktobru nastali su Babički i Jablanički partizanski odred, te Vranjski odred i Grdelički pododred.[2] Zbog akcije boraca Babičkog odreda početkom decembra usledilo je grupno hapšenje građana Leskovca, naročito Roma, koji su stradali u streljanju u Arapovoj dolini.
Od decembra 1941. Krajskomandatura 867 omogućila je niškoj Feldkomandaturi 809 neposrednu upravu nad područjem Leskovca, Vlasotinca, Lebana, Kuršumlije, Prokuplja i Dobriča,[3] a težište borbi protiv okupatora, ali i između četnika i partizana, preneto je u Jablanicu i Pustu Reku. Planina Radan postala je središte akcija protiv okupatorske vlasti.[2]
Ugovorom između Nemačke i Bugarske, Bugarima je dozvoljeno da pošalju jedan korpus vojske za borbu u južnoj Srbiji i taj korpus je došao januara 1942. godine. Štab se smestio u Niškoj Banji, a neke od jedinica u Leskovcu. Sporazumom između dve države, Bugarskoj je pripao deo jugoistočne Srbije koji je obuhvatao deo leskovačkog i zaječarskog, vranjski i pirotski okrug.[4]
Teror i zločini okupatora u leskovačkom kraju su po mnogo čemu specifični. Po žestini bugarske odmazde izdvaja se prva polovina 1942. godine: pljačkane su žetve, nametana je rekvizicija za izdržavanje nemačkih i bugarskih trupa koje su učestvovale u kaznenim ekspedicijama, ograničavana je sloboda kretanja, hapšene su sve kategorije stanovništva, paljene su kuće civila, vršena su masovna streljanja, stanovništvo odvođeno u logore, prisilno terano na rad u rudnicima, omladina je nasilno angažovana u nacionalnoj službi i oružanim odredima okupatora. U toj godini Leskovac je kažnjen sa 700 000 dinara zato što nije na vreme poslao radnike na prinudni rad u Borski rudnik[5] Jedne zimske noći u februaru 1942. godine bugarski okupatori su zapalili Bojnik, a veći deo stanovništva ubili na zverski način. Borbe su nastavljene, a najznačajnije dogodile su se na Biljanici, kod Barja i u Kosančiću.[6] Od četničkih jedinica, na teritoriji leskovačkog okruga 1942. godine delovali su Jablanički četnički korpus, Toplički, Prvi kosovski, Prvi leteći, Južnomoravski i Vlasinski četnički korpus. Naredne, 1943. godine, partizani su reorganizovali svoje snage i formirali Prvi i Drugi južnomoravski NOP odred. Prva saveznička misija stigla je 19. aprila 1943. godine u zaseok Misić sela Stuble kod Lebana među četničke jedinice. No, od jeseni 1943. godine podrška Britanaca i Amerikanaca se usmerava ka partizanskim odredima. Sredinom 1944. Nemci su preduzeli operacije Trumpf i Keraus u kojima su angažovali i bugarske, nedićevske, ljotićevske i neke četničke snage. Bugarska vojska je za sobom ostavljala pustoš, a ljude je maltretirala i internirala, te je život u opljačkanom Leskovcu u poslednjoj godini okupacije bio posebno težak.[7]
Uoči oslobođenja, Leskovac je 6. septembra doživeo savezničko bombardovanje. Početkom oktobra vodile su se borbe za konačno oslobođenje grada. Poslednji otpor ostaci nemačkih jedinica u povlačenju iz Vlasotinca pružili su u noći između 10. i 11. oktobra, a jedinice NOVJ oslobodile su grad 11. oktobra 1944. godine bez borbe.[8]
Reference
uredi- ^ a b v Dimitrijević, Nebojša (2015). Leskovac 101: 6000 p.n.e.-1945. god. Leskovac. str. 76—77. ISBN 978-86-919265-0-2.
- ^ a b Mladenović, Atanasije. Vodič kroz Leskovac i okolinu. Leskovac: Turističko društvo "Skobaljića grad". str. 20—21.
- ^ Stojković, Živan; Stojičić, Slobodanka; Rakić, Hranislav (1992). Istorija Leskovca. Beograd: Institut za savremenu istoriju. str. 279.
- ^ Stojković, Živan; Stojičić, Slobodanka; Rakić, Hranislav (1992). Istorija Leskovca. Beograd: Institut za savremenu istoriju. str. 283—284.
- ^ Stojković, Živan; Stojičić, Slobodanka; Rakić, Hranislav (1992). Istorija Leskovca. Beograd: Institut za savremenu istoriju. str. 312—313, 345.
- ^ Mladenović, Atanasije. Vodič kroz Leskovac i okolinu. Leskovac: Turističko društvo "Skobaljića grad". str. 21—22.
- ^ Stojković, Živan; Stojičić, Slobodanka; Rakić, Hranislav (1992). Istorija Leskovca. Beograd: Institut za savremenu istoriju. str. 298—315.
- ^ Dimitrijević, Nebojša (2015). Leskovac 101: 6000 p.n.e.-1945. god. Leskovac. str. 81. ISBN 978-86-919265-0-2.