Википедија

Omega spidmaster

Omega spidmaster (engl. Omega Speedmaster) je linija ručnih satova – hronografa, koju proizvodi poznata švajcarska kompanija Omega SA. Mada su hronografi bili prisutni još s kraja 19. veka, kompanija je uvela svoju liniju hronografa 1957. godine. Od tada su mnogi mehanizmi na bazi hronografa izbacivani na tržište pod imenom Speedmaster. Speedmaster Professional na ručno navijanje, poznat i pod nazivom Moonwatch, najpoznatiji je iz ove linije i sat koji se kontinualno najduže proizvodi. Ovaj sat nosili su astronauti prilikom prvog američkog izlaska u otvoreni svemir (tokom misije Džemini 4, 1965. godine), a nosili su ga i astronauti prilikom prvog sletanja na Mesec – misije Apolo 11, 1969. godine.[1][2] Speedmaster Professional i danas je jedan od samo nekoliko ručnih satova koji su ispunili sve uslove agencije NASA da ih astronauti mogu nositi tokom svog boravka u svemiru, i jedini je sat koji astronauti koriste prilikom izlaska u otvoreni svemir (svemirske šetnje).[3] Speedmaster linija satova uključuje i mnoge druge modele, kao što su analogno-digitalni i automatski satovi.[4][5]

Omega spidmaster
(Omega Speedmaster)
Omega Speedmaster Professional
ProizvođačOmega SA
Drugi nazivMoonwatch
U upotrebiod 1957. godine
MehanizamOmega caliber 321, 861, 1861, i drugi

Rani razvoj uredi

 
Mehanizam Omega cal. 321.

Speedmaster nije razvijen sa ciljem da bude korišćen u istraživanju svemira. Umesto toga, sat je na tržište plasiran 1957. godine kao hronograf za sportiste i vozače automobilskih trka, i služio je da upotpuni ponudu kompanije Omega koja je bila zvanični merilac vremena na Olimpijskim igrama.[6][7] Prvi model Spidmastera, pod oznakom CK 2915, pokretan je mehanizmom Omega Calibre 321. Ovaj mehanizam razvio je 1946. godine Albert Pige (Albert Piguet) iz kompanije „Lemanija“, a koju je 1932. godine kupila kompanija koja je bila vlasnik Omege. Naziv Speedmaster skovan je na osnovu inovativne maske na kojoj se nalazila skala tahimetra ovog modela (napravljenog od nerđajućeg čelika) i kao nastavak prethodne konvencije po kojoj su imenovane linije satova Seamaster i Railmaster.[6] Ovaj model uveo je prepoznatljivi dvanaestočasovni raspored hronografa, kupolasti kristal od pleksiglasa, i jednostavne kazaljke sa visokim kontrastom koje pružaju odličnu vidljivost, ali, za razliku od modela iz linije Speedmaster koji su sledili, na ovom modelu je korišćena narukvica Broadarrow. Godine 1959. plasirana je nova verzija, sa mehanizmom CK 2998, sa crnom maskom 1000 na bazi aluminijuma, a kasnije u verziji 2998-2, sa maskom 500 tahimetra i „alfa“ kazaljkama. Ovo je ponovljeno u verziji iz 1963. godine sa referencama ST 105.002, koja je zadržala „alfa“ kazaljke, a zatim samo godinu dana kasnije u modelu ST 105.003 sa ravnim kazaljkama i modelu ST 105.012 sa asimetričnim kućištem kako bi se zaštitila dugmad hronometra i kruna. Sve prve verzije Speedmaster satova koristile su isti Caliber 321 mehanizam, koji je zamenjen tek 1968/1969. godine mehanizmom Calibre 861, koji je korišćen u satovima koji su leteli na Mesec. Samo satovi korišćeni u misiji Apolo 11 imali su stari Calibre 321 mehanizam, dok su astronauti u kasnijim misijama koristili satove sa novim „861“ mehanizmom.

Piloti uredi

 
Satovi Speedmaster koje su nosili astronauti Volter Šira (misija Sigma 7, 1962), Rodžard Gordon (Apolo 12, 1969) i Tomas Staford (Džemini 6, 1965)

Hronografi su prvobitno razvijeni za upotrebu artiljerije tokom borbe, ali su veoma brzo našli primenu kod najmodernijih mašina tog doba, naročito pilota aviona, a kasnije i kod vozača trkačkih automobila.[8][9][10][11] Podmorničari su takođe našli primenu ovim uređajima, jer je njima život zavisio od merenja vremena do najsitnijih delova sekunde, pošto su se praktično kretali „na slepo“, i prilikom ispaljivanja torpeda morali su na osnovu udaljenosti od mete veoma precizno da izračunaju nakon koliko vremena torpedo treba detonirati. Mogućnost da precizno izmere vreme, a samim tim i da izvrše kalibraciju, pilotima i vozačima trkačkih automobila omogućila je da smanje potrošnju goriva, pronađu najbolju putanju i podese druge parametre kako bi dostigli što veću efikasnost. Kada je predsednik Ajzenhauer potpisao dekret da će samo piloti vojnih aviona moći da se kandiduju za mesto astronauta u projektu Merkjuri, bilo je skoro potpuno sigurno da će im biti potreban i hronograf za precizno merenje vremena.[12]

Upotreba u svemiru uredi

Kvalifikacioni testovi uredi

Tri godine pre nego što je Speedmaster kvalifikovan od strane agencije NASA za upotrebu pri letovima u svemir, astronaut Voli Šira nosio je svoj CK 2998 model tokom misije Merkjuri-Atlas 8 (Sigma 7), 3. oktobra 1962. godine.[13] Te iste godine, po anegdoti koja se uvek ponavlja u izjavama kompanije Omega, kao i od strane agencije NASA, nasumično je kupljeno više ručnih satova na bazi hronografa u radnji Corrigan's u Hjustonu, kako bi se ispitala njihova izdržljivost i pouzdanost i izabrao model koji će se koristiti pri letovima u svemir projekata Džemini i Apolo.[6][13][14] Džejms Regan, bivši inženjer u agenciji NASA odgovoran za ispitivanje opreme misija projekta Apolo, opovrgao je ovu tvrdnju i nazvao je „potpuna izmišljotina“. Umesto toga, poslati su zahtevi za dostavljanje ponuda proizvođačima satova koji su već bili poznati među pilotima koji su u sve većem broju činili astronautski korpus agencije NASA. Brendovi koji su zvanično dostavljeni na ispitivanje bili su Brajtling, Roleks i Omega, kao i drugi koji su proizvodili mehaničke hronografe.[15][16] Kompanija „Hamilton“ dostavila je džepni sat i zbog toga je diskvalifikovana, tako da su u igri ostale samo tri kompanije – Roleks, Lonžin-Vitnojer i Omega. Satovi ovih kompanija prošli su testove na ekstremne uslove, koji su podrazumevali:

 
Ed Vajt nosi Speedmaster na levoj ruci tokom EVA misije Džemini 4.
  • Visoku temperaturu: 48 sati na 71 °C, a odmah zatim 30 minuta na 93 °C
  • Nisku temperaturu: 4 sata na −18 °C
  • Cikluse promene temperature u okruženju bliskom vakuumu: petnaest ciklusa zagrevanja do 71 °C na 45 minuta, praćenog hlađenjem do −18 °C isto na 45 minuta, a sve pri pritisku od 10−6 atmosfera
  • Vlažnost: 250 sati na temperaturi između 20 i 71 °C pri relativnoj vlažnosti od 95%
  • Okruženje ispunjeno kiseonikom: 100% kiseonika na 0,35 atmosfera i 71 °C tokom 48 sati
  • Udarci: šest udaraca jačine 40 g u trajanju od 11 ms iz različitih pravaca
  • Linearno ubrzanje: od 1 do 7,25 g tokom 333 sekunde
  • Nizak pritisak: 90 minuta na 10−6 atmosfera pri 71 °C, praćenih sa 30 minuta na 93 °C
  • Visok pritisak: 1,6 atmosfera tokom 60 minuta
  • Vibracije: tri ciklusa vibracija u trajanju od 30 minuta frekvencije 5 do 2.000 Hz, uz min. impuls od 8,8 g
  • Akustična energija (buka): 30 minuta na 130 dB od 40 do 10.000 Hz [6][14]

Svi satovi na ispitivanjima bili su mehanički ručni satovi sa ručnim navijanjem (bez baterije). Prvi automatski hronograf, kao i prvi kvarcni sat postali su dostupni tek od 1969. godine, dugo nakon početka svemirskog programa SAD. Ispitivanja su završena u martu 1965. godine, a izabran je model Speedmaster kompanije Omega, koji je izdržao sve testove i pritom njegovo odstupanje nije iznosilo više od 5 sekundi u toku jednog dana.[6][13][15][17]

Projekat Džemini uredi

 
Speedmaster ref. 145.012 iz 1967. g.

Astronauti Gas Grisom i Džon Jang prvi su nosili zvanično sertifikovani Speedmaster tokom misije Džemini 3, 23. marta 1965. godine. Nekoliko meseci kasnije, Ed Vajt je sproveo prvi američki izlazak u otvoreni svemir tokom misije Džemini 4, a tom prilikom nosio je Speedmaster 105.003 na spoljašnjosti levog rukava svog svemirskog odela.[13] Kako bi mogao da stane na rukav svemirskog odela, koji se prilikom izlaska u vakuum dodatno naduva, sat je pričvršćen pomoću najlonskog pojasa osiguranog čičak trakom. U slučaju kada se nosio bliže zglobu ruke, ovaj najlonski pojas mogao se obaviti više puta oko ruke kako bi se što bolje osigurao a njegova dužina prilagodila obimu rukava na tom delu odela.[13] Kompanija Omega je prvo izjavila da je bila potpuno iznenađena kada je videla fotografiju Eda Vajta kako pluta u vakuumu svemira sa satom Speedmaster oko ruke. Međutim, iz papira koje je agencija NASA 1964. poslala zvaničnom predstavniku kompanije Omega za SAD, a veznih za misiju kapsule Džemini 4, vidi se da je ova izjava bila blago preuveličana.[6] Ova fotografija, i druge koje su snimljene prilikom prve američke svemirske šetnje na kojima se vidi njihov sat, kompanija Omega je vešto iskoristila u marketinške svrhe i reklamirala ga u periodu 1965–1969. godina, i time se ostvarila jaka veza između sata Speedmaster i istraživanja svemira, koja traje do danas.[6][18] Ovi satovi dodeljeni su svim astronautima koji su leteli na misijama projekta Džemini, sve do njegovog okončanja 1966. godine.

Projekat Apolo uredi

 
Baz Oldrin nosi Omega Speedmaster tokom misije Apolo 11.

Kako bi ojačala vezu koja je uspostavljena sa astronautima, kompanija Omega je počela da koristi naziv Speedmaster i za ostale satove nakon misije Džemini 4. Godine 1966. Speedmaster model je sa oznake 105.012 unapređen u novu verziju 145.012. Ove dve verzije satova Speedmaster ostaće upamćene kao satovi koje su astronauti projekta Apolo nosili na površini Meseca, „mesečevi satovi“ (engl. "moonwatches").[13] Ovi satovi korišćeni su od samog početka projekta Apolo, kroz sve misije počevši od onih koje su putovale u Zemljinu orbitu, preko onih koje su ušle u orbitu oko Meseca, a na kraju su dospeli i na površinu od misije Apolo 11 na dalje. Ironija je da su ove dve verzije sata, kao i verzije koje su se pojavile pre njih, poznate kao „predmesečevi“ (engl. "Pre-moon") jer su proizvedeni pre prvog sletanja na površinu Meseca i na njihovoj poleđini nije ugraviran natpis koji poseduju sve verzije koje su usledile: „Prvi sat nošen na Mesecu“ (engl. "The First Watch Worn on the Moon").

Mada je komandant misije Apolo 11 Nil Armstrong postao prvi čovek koji je kročio na površinu Meseca, on je svoj 105.012 Speedmaster ostavio u lunarnom modulu kao rezervu, jer je elektronski tajmer u ovom modulu imao poteškoća sa radom.[19] Baz Oldrin je odlučio da svoj Speedmaster ipak ponese pri izlasku iz modula, tako da je njegov sat postao prvi sat nošen na Mesecu. Kasnije, o svojoj odluci je napisao:

"Postojao je izbor da li nositi sat pri šetnji po površini Meseca...mali broj stvari je manje neophodan pri šetnji po tlu Meseca od toga da se zna koliko je tačno sati u Hjustonu, u Teksasu. Pa ipak, kako sam ja lik koji voli satove, odlučio sam da stavim Speedmaster oko desnog zgloba svog kabastog svemirskog odela." [19]

 
Džek Svajgert nosi Speedmaster pred lansiranje Apola 13 (8. april 1970)

Oldrinov Speedmaster je izgubljen u putu kada ga je on poštom poslao Smitsonijan instituciji. Njegova oznaka bila je ST105.012,[20] mada se ponekad pogrešno navodi da je oznaka bila 145.012.

Godine 1970. prilikom eksplozije koja je zadesila misiju Apolo 13 (eksplodirao je rezervoar sa kiseonikom), astronaut Džek Svajgert je upotrebio svoj Speedmaster kako bi precizno izmerio 14 sekundi, koliko je tačno trebalo da traje manevar reaktivnim pogonskim sistemom lunarnog modula kako bi se njihova letelica vratila na sigurnu putanju ka Zemlji.[21][22] U znak zahvalnosti, kompaniji Omega je dodeljena „Snupi nagrada“ od strane posade misije Apolo 13 „za posvećenost, profesionalizam, i izuzetan doprinos i podršku kompanije kod prvih sletanja na Mesec astronauta Sjedinjenih Američkih Država.“[23][24]

Speedmaster komandanta misije Apolo 15, astronauta Dejvida Skota, imao je defekt jer mu je spao poklopac brojčanika tokom druge svemirske šetnje. Za treću šetnju, poslednju na površini Meseca tokom ove misije, Skot je koristio Bulova Hronograf (br. modela 88510/01; serijski broj SEB12100030-202) koji nije bio deo standardne opreme misije i koji je Skot pristao da testira za ovu kompaniju na molbu prijatelja.[25][26] Zbog toga što se radilo o interesima privatnih kompanija i dešavanja sa poštanskim markama koja su usledila nakon misije (astronauti su bez dozvole na Mesec poneli 398 poštanskih marki, od kojih bi po povratku na Zemlju 100 uručili nemačkom filatelisti za prodaju, a ostatak zadržali kao suvenire), agencija NASA je godinama u tajnosti držala da se sat ove kompanije nosio na Mesecu. Postoje dokazi da su i satovi Roleks GMT nošeni kao rezerve tokom misija Apolo 13 i Apolo 14.[27] Tako da mada je Speedmaster bio prvi sat nošen na Mesecu, nije i jedini koji je tamo stigao, kao što se navodi u pojedinim reklamama kompanije Omega.[28] U oktobru 2015. godine Bulova hronograf koji je Skot nosio na Mesecu je stavljen na aukciju, sa početnom cenom od 55.000 američkih dolara.[28] Prodat je 22. oktobra uveče za 1,625 miliona dolara.[29][30]

Pored satova koji su podeljeni članovima posade svih misija, Apolo 17 poneo je jedan dodatni Speedmaster u lunarnu orbitu kao deo eksperimenta Heat Flow and Convection, koji je sproveo pilot komandnog modula misije Ronald Evans.[31][32] Ovaj sat prodat je za 23.000 dolara na aukciji 2009. godine.[33]

Nakon projekta Apolo uredi

 
Speedmaster na levom rukavu svemirskog odela Jurija Lončahova.

Projekat Apolo okončan je nakon samo 17 misija, od kojih je šest spustilo ljude na površinu Meseca. Tokom svih ovih misija astronauti su nosili satove Speedmaster. Po okončanju ovog projekta, agencija NASA se fokusirala na svemirsku stanicu Skajlab u niskoj Zemljinoj orbiti, do koje su astronauti leteli unutar komandnog modula projekta Apolo (kapsule). I tokom ovih misija korišćen je sat Speedmaster, kao i pri nekoliko izlazaka u otvoreni svemir, među kojima su i oni za popravku same stanice koja je bila oštećena pri lansiranju. Zatim je i projekat Skajlab okončan, i počelo se sa razvojem spejs-šatla, koji je u upotrebu ušao u prvoj polovini 1980-ih. Zajedno sa razvojem šatla, razvijano je i novo zaštitno odelo kosmonauta koje će se koristiti pri svemirskim šetnjama. Na ranijim svemirskim odelima (projekta Džemini i Apolo) astronauti su satove nosili na podlaktici, pričvršćene dugim trakama oko kabastog rukava odela. Inženjeri koji su radili na razvoju novog odela želeli su da zadrže satove na odelima, ali su hteli da nađu bolje mesto za njih, i tako su došli do rešenja da ga postave iznad same šake (u sklopu rukavice) na odelo, gde se sat inače nosi. Kaiš je sastavni deo rukavice, tako da se ugrađuje samo „telo“ sata. Preko ovog segmenta odela dolaze posebne termoizolacione navlake, tako da se sat ne vidi kada astronauti nose odelo, ali ako im je potreban mogu jednostavno zavrnuti tu navlaku i koristiti ga. Interesantno je da je sat lociran na desnoj rukavici svakog svemirskog odela.[34] Od uvođenja u upotrebu spejs-šatla, Speedmaster se koristio samo kod svemirskih šetnji, dok astronauti tokom boravka u šatlu ili na stanici imaju posebne satove koje takođe proizvodi Omega.

Prema dostupnim dokumentima i fotografijama, i sovjetski (kasnije ruski) kosmonauti su tokom svojih misija u svemir koristili satove Speedmaster. Prvi put na fotografijama se vide tokom misije Apolo-Sojuz, prve zajedničke misije SAD i SSSR, i ujedno prve međunarodne svemirske misije, oko ruke Alekseja Leonova i Valerija Kubasova. Nakon toga, tek sa početkom izgradnje Međunarodne svemirske stanice na ruskim svemirskim odelima se mogu videti modeli Speedmaster, pričvršćeni oko rukava svemirskog odela kao kod misija projekta Apolo.

Kasniji modeli uredi

 
Omega cal. 1861 mehanizam.

Američki prodavac osiguranja Ralf Plejsted je 1968. godine zajedno sa još trojicom muškaraca bio član prve ekspedicije za koju je potvrđeno da je do severnog pola stigla preko kopna i zaleđenog okeana vozeći motorne sanke. Članovi ove ekspedicije takođe su koristili sat Speedmaster oznake 145.012 kao i astronauti misija Apolo, a uz to njega su koristili i sekstant za navigaciju.[35]

 
Moderni Omega Speedmaster Professional ref. 3570.50.00

Takođe 1968. godine, Omega je prešla sa mehanizma 321 na novi mehanizam sa oznakom 861. I ovaj satni mehanizam konstruisao je Albert Pige, a prvi put se pojavio u verziji 145.022. Mehanizam 861 bio je veoma sličan starom mehanizmu 321, ali su neki delovi promenjeni i broj otkucaja je povećan sa 18.000 na 21.600 na sat (6 otkucaja u sekundi). Većina satova Speedmaster Professional od 1968. do danas koristi ovaj ili mehanizam koji predstavlja njegovu manju modifikaciju, uključujući i savremeni rodijumski mehanizam 1861, kao i ukrasne mehanizme za izložbe 863 i 1863. Standardan Speedmaster Professional se od tada do danas proizvodi u istoj verziji, a glavne odlike su mu: kristalno zaštitno staklo od pleksiglasa, zadnji poklopac izrađen iz jednog dela metala i otporan na vibracije, magnetske smetnje i prašinu, tahimetarska skala, na pozadini nema kazaljki za datum ili dan u nedelji zbog preglednosti, i mehanizam koji je ili potpuno isti ili u velikoj meri baziran na mehanizmu 861.

 
Limitirana serija modela Speedmaster sa providnim zadnjim poklopcem, kroz koji se vidi ukrašeni hronometarski mehanizam cal. 864.

Fluorescentni premaz na kazaljkama i oznakama za časove bio je na bazi tricijuma, a zatim je 1990-ih zamenjen premazom koji nije bio radioaktivnog porekla, ali pored ovih modifikacija, satovi su u suštini ostali isti po dizajnu, dimenzijama i mehanizmu koji predstavlja „dušu“ sata. U ovoj formi, linija Speedmaster održala se u upotrebi u agenciji NASA za letove u svemir i šetnje svemirom, i uspešno je prošla naknadne testove sprovedene 1972. i 1978. godine.[36] Oznaka najnovije verzije iz linije Speedmaster je 3570.50.

Kompanija Omega je napravila veliki broj komemorativnih i ograničenih varijanti osnovnog modela koji je nošen na Mesecu. Svaka od njih bila je namenjena godišnjici ili nekom posebnom događaju, i imala je unikatne oznake ili gravure svemirskih misija za koje je bila namenjena, ili je imala ugravirane trkačke linije koje su podsećale na duboku vezu satova ove firme sa moto-sportom. Omega je takođe napravila više verzija sa plemenitim metalima, dragim kamenjem, ili sa posebnim bojama pozadine brojčanika za luksuzniju klijentelu.[37]

Tokom godina, Omega se takođe trudila da unapredi funkcionalnost osnovne verzije Speedmaster Professional. Već 1969. godine plasirala je Speedmaster Professional Mk II sa dodatnom zaštitom i ravnim, anti-reflektivnim kristalom od mineralnog stakla, koji je bio značajno otporniji na ogrebotine. Omega je 1970. godine započela Projekat Aljaska pod rukovodstvom Pjera Čoparda, u okviru kojeg se klasična crna pozadina sata zamenila belom i konstruisalo dodatno aluminijumsko kućište koje je sat štitilo od još nižih temperatura.[38] Omega se 1971. i 1973. godine okrenula automatskim mehanizmima u verzijama Speedmaster Automatic MkIII i MkIV. Međutim, nijedan od ovih modela nije bio popularan ili dugotrajan kao originalni Speedmaster Professional koji je nošen na Mesecu. Analogno-digitalna kombinacija Speedmaster X-33 je proizvedena 1998. godine; ova verzija prošla je kvalifikacione testove agencije NASA i astronauti su je nosili u svemir tokom misija na svemirsku stanicu Mir i na misiji orbitera Kolumbija STS-90 kasnije iste godine.

Galerija uredi

  •  
    Speedmaster na odelu projekta Džemini.
  •  
    Voli Šira nosi Speedmaster na svom odelu pred misiju Apolo 7
  •  
    Baz Oldrin nosi Speedmaster na desnoj ruci tokom misije Apolo 11
  •  
    Alan Bin sa satom Omega Speedmaster (Apolo 12)
  •  
    Posada Apola 14 sa satovima Speedmaster pred lansiranje
  •  
    Omega Speedmaster sa danom i mesecom.
  •  
    Speedmaster iz 1959. godine
  •  
    Speedmaster na ruskom svemirskom odelu
  •  
    Speedmaster na ruskom svemirskom odelu
  •  
    Staford nosi Speedmaster, desno je Aleksej Leonov

Reference uredi

  1. ^ NELSON, A. A. (1993). „The moon watch: a history of the Omega Speedmaster Professional”. Bulletin of the National Association of Watch and Clock Collectors. 35 (282): 33—38. 
  2. ^ Aldrin, Buzz (2010). Magnificent Desolation. str. 260–261. ISBN 978-0-307-46346-3. 
  3. ^ „Omega Watches: Speedmaster History”. Omega S.A. Pristupljeno 9. 2. 2011. 
  4. ^ „Omega Watches: Speedmaster”. Omega S.A. Pristupljeno 9. 2. 2011. 
  5. ^ Richon, Marco (2007). A Journey Through Time. Omega Ltd. str. 616,638—639. ISBN 978-2-9700562-2-5. 
  6. ^ a b v g d đ e Richon, Marco (2007). A Journey Through Time. Omega Ltd. str. 596—602. ISBN 978-2-9700562-2-5. 
  7. ^ Kessler, Ken (2009). „Space Age”. Omega Lifetime. 4: 30—36. 
  8. ^ Doggett, Rachel, Susan Jaskot, Robert Rand, Silvio A. Bedini, and Ricardo J. Quinones. Time: the Greatest Innovator: Timekeeping and Time Consciousness in Early Modern Europe. Washington, D.C.: Folger Shakespeare Library, 1986.
  9. ^ Hood, Peter. How Time Is Measured. London: Oxford U.P., 1969. Print.
  10. ^ Cowan, Harrison J. Time and Its Measurement; from the Stone Age to the Nuclear Age. Cleveland: World Pub., 1958. Print.
  11. ^ Chronographs Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. mart 2012) Spencer Emergency Solutions. Pristupljeno 25 March 2012
  12. ^ Shapira, J.A. „The Chronograph – Watch Complications Explained”. Gentlemans Gazette. Pristupljeno 2. 9. 2014. 
  13. ^ a b v g d đ „Apollo Lunar Surface Journal: Omega Speedmaster Professional Chronographs”. NASA. Pristupljeno 9. 2. 2011. 
  14. ^ a b „How the OMEGA Speedmaster became the Moonwatch”. Press Release. OMEGA SA. 6. 4. 2009. Arhivirano iz originala 25. 07. 2015. g. Pristupljeno 9. 5. 2010. 
  15. ^ a b „James H. Ragan: NASA's man behind the MoonWatch”. Press Release. OMEGA SA. 21. 7. 2009. Arhivirano iz originala 06. 06. 2011. g. Pristupljeno 9. 4. 2011. 
  16. ^ Linz, Alexander; Ragan, James H. (jun 2009). „How Omega Got to the Moon”. Watch Time: 124—125. „"Once and for all: it never happened that way. That story s a complete invention."” 
  17. ^ Linz, Alexander; Ragan, James H. (jun 2009). „How Omega Got to the Moon”. Watch Time: 124—125. „"We conducted a number of rigorous tests and at the end of them all only Omega was left standing. Rolex failed primarily on account of the humidity test. Its watch’s hands became bent at high temperatures and got stuck. The crystal of the Longines watch got loose several times and the movement stopped working, too. The Speedmaster passed all the laboratory tests and exhibited the best reliability."” 
  18. ^ „Omega Watches: Advertisement”. Omega S.A. Arhivirano iz originala 1. 1. 2011. g. Pristupljeno 9. 2. 2011. 
  19. ^ a b Aldrin, Buzz (1973). Return To Earth. Random House. ISBN 978-0-394-48832-5. 
  20. ^ According to Omega Museum, as reported in: http://monochrome-watches.com/exclusive-truth-real-armstrong-aldrin-speedmaster-references-how-omega-speedmaster-became-moonwatch/
  21. ^ „NASA-MSC Internal Report” (PDF)|format= zahteva |url= (pomoć). NASA. 28. 4. 1970: 10—2.  |contribution= ignorisan (pomoć)
  22. ^ Woodfill, Jerry (16. 4. 2010). „13 Things That Saved Apollo 13, Part 6: Navigating By the Earth's Terminator”. Universe Today. Pristupljeno 9. 2. 2011. 
  23. ^ „Omega and Snoopy: Two Great Names in the History of Space Exploration”. Omega S.A. 3. 4. 2003. Arhivirano iz originala 15. 7. 2011. g. Pristupljeno 9. 2. 2011. 
  24. ^ Richon, Marco (2007). A Journey Through Time. Omega Ltd. str. 607. ISBN 978-2-9700562-2-5. 
  25. ^ „Apollo 15 Lunar Surface Journal: Preparations for EVA-2”. NASA. 22. 11. 2008. Arhivirano iz originala 11. 10. 2008. g. Pristupljeno 10. 2. 2011. 
  26. ^ „NASA News Release 72-189”. 15. 9. 1972.  |contribution= ignorisan (pomoć)
  27. ^ „Apollo 14 Rolex GMT”. rolexblog.blogspot.co.uk. Pristupljeno 16. 12. 2014. 
  28. ^ a b Pearlman, Robert (30. 9. 2015). „The Only Privately-Owned Astronaut Watch Worn on the Moon Is Up for Auction”. Space.com. Pristupljeno 2. 10. 2015. 
  29. ^ „Astronaut's watch worn on the moon sells for record $1.6 million”. Collectspace.com. 23. 10. 2015. Pristupljeno 28. 10. 2015. 
  30. ^ ENG, JAMES (23. 10. 2015). „Astronaut Watch That Went to Moon and Back Sells for $1.6 Million”. nbcnews.com. Pristupljeno 28. 10. 2015. 
  31. ^ „Experiment: Heat Flow and Convection”. NASA. Arhivirano iz originala 1. 5. 2011. g. Pristupljeno 10. 2. 2011. 
  32. ^ „NASA Technical Memorandum TM-X 64772” (PDF)|format= zahteva |url= (pomoć). NASA. 16. 7. 1973.  |contribution= ignorisan (pomoć)
  33. ^ „Apollo 17 Flown Omega Stainless Steel Speedmaster Professional Watch”. Heritage Auctions. Pristupljeno 9. 2. 2011. 
  34. ^ „EMU WATCH” (PDF) (na jeziku: (jezik: engleski)). NASA. novembar 1993. Pristupljeno 23. 2. 2015. „Opis sata nalazi se na 143. strani dokumenta, sa oznakom E-5.” 
  35. ^ Richon, Marco (2007). A Journey Through Time. Omega Ltd. str. 603. ISBN 978-2-9700562-2-5. 
  36. ^ Richon, Marco (2007). A Journey Through Time. Omega Ltd. str. 607,614. ISBN 978-2-9700562-2-5. 
  37. ^ Richon, Marco (2007). A Journey Through Time. Omega Ltd. str. 598—670. ISBN 978-2-9700562-2-5. 
  38. ^ „An Interview with Pierre Chopard, Leader of the Omega Speedmaster Alaska Project”. Hodnikee. 27. 1. 2011. Arhivirano iz originala 31. 1. 2011. g. Pristupljeno 9. 2. 2011. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Omega spidmaster na Vikimedijinoj ostavi.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Омега_спидмастер&oldid=26960256”