Ontario
Ontario ili Onterio (engl/fr: Ontario)[1] jedna je od deset kanadskih pokrajina (provincija). To je najmnogoljudnija, i posle Kvebeka, druga najprostranija pokrajina Kanade (Nunavut i Severozapadne teritorije su veće, ali nemaju status pokrajine).[2][3] Ontario se na zapadu graniči sa pokrajinom Manitoba, sa Kvebekom na istoku, kao i sa pet američkih saveznih država na jugu.
| Ontario | |
|---|---|
 | |
| Država |  Kanada |
| Admin. centar | Toronto |
| Najveći grad | Toronto |
| Službeni jezik | engleski |
| Predsednik vlade | Dag Ford |
| Površina | 1.076.395 km2 |
| Stanovništvo | 2006. |
| — broj st. | 12.160.282 |
| — gustina st. | 11,3 st./km2 |
| Zvanični veb-sajt | |
Glavni grad Ontarija je Toronto, koji je ujedno i najveći grad Kanade.[4] Otava, glavni grad Kanade, nalazi se na istoku Ontarija uz granicu sa Kvebekom. Na popisu stanovništva 2006. utvrđeno je da je u Ontariju živelo 12.160.282 stanovnika, što predstavlja 38,5% stanovništva Kanade.[5]
Geografija uredi
Provincija na severu izlazi na Hadsonov i Džejmsov zaliv, na istoku se graniči sa provincijom Kvebek, na jugu sa američkim državama Minesota, Mičigen, Ohajo, Pensilvanija i Njujork, dok je na zapadu provincija Manitoba. Južna granica Ontarija sa SAD se gotovo isključivo sastoji iz jezera i reka, a počinje sa Šumskim jezerom. Ona prolazi kroz četiri od pet Velikih jezera (Gornje jezero, Hjuron, Iri i Ontario) i završava se na reci Sen Loren u blizini grada Kornvol. Reka Otava čini jedan deo granice sa Kvebekom.
Ontario se deli u tri glavna regiona:
- Kanadski štit na severozapadu i centru provincije pokriva oko polovine ukupne površine. Ovaj region je većim delom neplodan, bogat mineralima, i ispresecan rekama i jezerima.
- Močvarna i šumovita ravnica oko Hadsonovog zaliva na severoistoku je gotovo nenaseljena.
- Područje umerene klime i plodnih dolina na jugu uz Velika jezera i reku Sent Lorens, gde je koncentrisana poljoprivreda, industrija i naselja. Oko 75% stanovništva Ontarija i 25% stanovništva Kanade živi u oblasti takozvane Zlatne potkovice (Golden Horseshoe).
Iako u Ontariju nema visokih planina, veliki deo provincije je ispresecan lancima brda, posebno morenama u Kanadskom štitu. Najviša tačka provincije je 693 metra u blizini mesta Temagami. Ontario je poznat po svome vodnom bogatstvu. U provinciji postoji oko 250.000 jezera i brojne reke ukupne dužine od preko 100.000 km. Ova jezera i reke sadrže oko trećine svetskih rezervi slatke vode. [traži se izvor] Najpoznatija geografska lokacija su Nijagarini vodopadi. Plovni put Sent Lorenc omogućava plovidbu od Atlantskog okeana do grada Tander Bej u severozapadnom Ontariju.
U Ontariju ima 5 nacionalnih parkova: Nacionalni park poluostrvo Brus, Nacionalni park ostrva u zalivu Džordžijan, Nacionalni park Point Pili, Nacionalni park Pukaskva i Nacionalni park ostrva u reci Sent Lorens.
Klima uredi
Ontario se deli na tri glavna klimatska regiona. Najveći deo jugoistoka, kao i južni deo Zlatne potkovice spada u vlažnu umerenu i kontinentalnu klimu. U ovom području leta su vruća i vlažna, a zime hladne. Posebno u jesen i zimu su temperature blage usled uticaja Velikih jezera. Period u kome se temperature smanjuju je duži nego što je to slučaj za mesta na istoj geografskoj širini u unutrašnjosti kontinenta. Godišnja prosečna količina padavina iznosi od 750 do 1.000 milimetara i ravnomerno je raspoređena, sa maksimumom u leto. Region Ontarija se nalazi u zavetrini Velikih jezera, tako da tu pada manje snega nego u drugim delovima Kanade.
Severniji delovi južnog Ontarija, kao i istočni i centralni Ontario, imaju oštriju vlažnu kontinentalnu klimu. Leta su kratka i topla, a zime hladne i duge. Prelazni periodi su kratki. Južni deo ovog područja je u privetrini Velikih jezera, posebno jezera Hjuron. Hladni vetrovi koji nailaze na toplu površinu jezera izazivaju jake snežne vejavice. U nekim područjima godišnje padne do 3 metra snega.
U najsevernijim delovima Ontarija, uglavnom iznad 50. paralele, vlada subpolarna klima, sa dugim i veoma hladnim zimama i kratkim toplim letima. U leto je moguće da bude veoma toplo na severu, dok je količina padavina znatno manja nego na jugu. Pošto nema planinskih lanaca koji bi zaustavili arktičke vazdušne mase, temperature zimi mogu da padnu ispod -40 °C. Tlo je često prekriveno snegom od oktobra do maja.
Istorija uredi
Današnja teritorija Ontarija je pre dolaska Evropljana bila naseljena indijanskim plemenima Algonkvin i Irokezi. Ove dve jezički različite grupe su se granale u više plemena različitih imena.
U 17. veku francuski istraživači (Etjen Brile i Samjuel de Šamplen) i engleski moreplovac Henri Hadson su istražili veći deo Ontarija za interese Francuske i Engleske. Područja Ontarija i Kvebeka su najpre (16. i veći deo 17. veka) bili pod francuskom upravom do britanske pobede u bici na Abrahamovoj zaravni 1759. godine.
Britanci su 1774. godine ujedinili Ontario sa Kvebekom radi lakše uprave slabo naseljenom zemljom. Talas useljenika (lojalista) koji je potkraj 18. veka zapljusnuo Kanadu iz Sjedinjenih država doveo je 1791. godine do podele područja Kvebeka i Ontarija na dve zasebne teritorije Gornju i Donju Kanadu. Razlog tome je bila jezička i kulturna podeljenost stanovništva Kanade. Gornjom Kanadom (danas Ontario) su dominirali stanovnici britanskog porekla i anglikanske ili protestantske verske opredeljenosti dok su u Donjoj Kanadi (danas Kvebek) najbrojniji bili frankofoni katolici, doseljenici iz zapadnih krajeva Francuske.
Grad Toronto je zapalila američka vojska 1813. u ratu s Britancima. Godine 1841, Velika Britanija je opet ujedinila upravu Gornje i Donje Kanade, ali ih i dalje naziva odvojenim imenima Istočna Kanada i Zapadna Kanada. Razlog ponovnom administrativnom ujedinjenju je bio pobuna Francuza u Donjoj Kanadi (iz etničkih razloga), kao i pobune britanskog stanovništva u Gornjoj Kanadi (iz ekonomskih razloga). Nakon osnivanja konfederacije (1867), Ontario i Kvebek su utemeljeni kao dve odvojene pokrajine. Tada je utvrđena i sadašnja administrativna granica između Ontarija i Kvebeka.
Područje Ontarija je nakon toga utemeljeno kao područje kojim dominira engleski jezik i kultura, pa je francusko stanovništvo ove provincije bilo postavljeno u zaseban školski sistem. Od tada sledi povest odvojenog školstva u Ontariju. Utemeljene su javne škole i katoličke škole. Opšte škole su bile namenjene većini stanovništva, a katoličke Englezima i Francuzima. Francuski jezik je bio stavljen van upotrebe (van zakona) tako da je do ponovne uspostave zakonite upotrebe francuskog jezika u dvadesetom veku veći deo francuskog stanovništva bio angliciziran. Podeljenost školstva na katoličke i opšte škole je na snazi i danas u provinciji Ontario.
U vreme Prvog i Drugog svetskog rata s područja Ontarija je regrutovan veliki broj vojnika u kanadske regimente Britanske vojske koji su se borili na ratištima u Evropi. Nakon Drugog svetskog rata Ontario beleži ogroman ekonomski rast veliko doseljenje stanovnika iz svih krajeva sveta. Danas je Ontario prvi po naseljenosti, a drugi po ukupnoj površini i među provincijama Kanade važi za ekonomski najdinamičniju provinciju.
Stanovništvo uredi
| 1996. | 2001. | 2006. | 2011. | 2016. |
|---|---|---|---|---|
| 10.753.573 | 11.410.046 | 12.160.282 | 12.851.821 | 13.448.494 |
| Rast stanovništva [6] | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| godina | stanovnika | godina | stanovnika | ||
| 1851. | 952.004 | 1931. | 3.431.683 | ||
| 1861. | 1.396.091 | 1941. | 3.787.655 | ||
| 1871. | 1.620.851 | 1951. | 4.597.542 | ||
| 1881. | 1.926.922 | 1961. | 6.236.092 | ||
| 1891. | 2.114.321 | 1971. | 7.703.105 | ||
| 1901. | 2.182.947 | 1981. | 8.625.107 | ||
| 1911. | 2.527.292 | 1991. | 10.084.885 | ||
| 1921. | 2.933.662 | 2001. | 11.410.046 | ||
U popisu stanovništva 2006. zabeleženo je 12.160.282 stanovnika, što je u odnosu na 2001. povećanje od 6,6%. Po tome je Ontario ispred državnog proseka od 5,4%. Udeo stanovnika Ontarija u ukupnom stanovništvu Kanade je 38,5%. [5]
Kod popisa iz 2001, 29,7% stanovništva izjasnilo se kao „Kanađani“. Od ostalih, kao naciju porekla naveli su: 24,0% Englezi, 16,3% Škoti, 15,6% Irci, 10,9% Francuzi, 8,6% Nemci, 6,9% Italijani i 4,6% Han Kinezi (bilo je moguće dati više odgovora). Udeo domorodačkih naroda je bio nizak (2,2% Indijanci, 0,5% Metisi). [7]
Najvažniji jezik je engleski; oko 5% stanovništva pripada manjini Franko-ontarijanaca, najvećoj frankofonskoj zajednici Kanade izvan Kvebeka. [8] Francuski jezik nije zvanični, ali provincijska vlada je obavezna da ponudi javne usluge na francuskom jeziku u nekim okruzima.
Po religijskoj opredeljenosti: 34,9% stanovništva su protestanti, 34,7% katolici, 2,3% pravoslavni i 2,7% drugi hrišćani. Kao islamski vernici opredelilo se 3,1%, 1,9% kao hinduisti, a 4,1% kao pripadnici ostalih religija. Odgovor nije dalo 16,3% stanovništva. [9]
Najveći gradovi uredi
|
|
Politika uredi
Otprilike svake četiri godine u provinciji Ontario održavaju se slobodni demokratski izbori za provincijski parlament. Službeni naziv ovog zakonodavnog tela je Zakonodavna skupština Ontarija. Međutim, u svakodnevnoj upotrebi uobičajen je naziv Provincijski parlament Ontarija.
Karakteristično za parlament Ontarija u odnosu na Parlament Kanade je to da je parlament Ontarija jednodoman parlament.
Ovaj parlament ima 124 poslanička mesta. Poslanici se biraju na izborima po većinskom sistemu. Svaki od 124 poslanika predstavlja jedan od 124 poslanička okruga. Zbog velikog broja stanovnika najveću „težinu“ u provincijskom parlamentu, tj. najveći broj poslanika, ima šire područje grada Toronta. Sličnu težinu imaju glasovi iz provincije Ontario u federalnom Parlamentu Kanade, pa je stoga pobeda na provincijskim ili federalnim izborima u Ontariju od izuzetnog značaja za sve stranke koje učestvuju na izborima.
Zgrada provincijskog parlamenta nalazi se u Kvins parku u Torontu. Glavne političke stranke u Ontariju su: Progresivna konzervativna stranka Ontarija, Liberalna stranka Ontarija i Nova demokratska stranka Ontarija. Kroz povest od Drugog svetskog rata do danas Konzervativna stranka je najviše puta pobeđivala na provincijskim izborima i formirala provincijsku vladu. Vođa stranke pobednika na provincijskim izborima se namerno naziva premijer (Premier) da se izbegne dualizam naziva. Premijer Ontarija je od juna 2018. Dag Ford, vođa Progresivne konzervativne stranke u Ontariju.
Privreda uredi
Ontario je vodeća kanadska provincija po industrijskoj proizvodnji, odgovorna za 52% ukupnog nacionalnog izvoza industrijskih proizvoda 2004. godine. [10] Najznačajniji trgovinski partner Ontarija je američka država Mičigen.
Nekad dominantna privredna grana, poljoprivreda, danas ima malo učešće u ukupnom društvenom proizvodu. Značajno je stočarstvo, proizvodnja žita i mleka. Na poluostrvu Nijagara i duž obale jezera Iri značajni su voćnjaci, vinogradi i povrtnjaci. Firma Mesi Ferguson, nekada najveći svetski proizvođač poljoprivrednih mašina, osnovana je u Ontariju.
Reke Ontarija imaju ogroman potencijal za proizvodnju električne energije. Od privatizacije državnog preduzeća „Ontario Hajdro“ 1999, nova firma ima udeo od 85% u proizvodnji električne energije u provinciji. Od ukupne količine, 41% energije potiče iz nuklearnih centrala, 30% iz hidrocentrala i 29% iz fosilnih izvora.
Bogatstvo prirodnih resursa, odlične transportne veze sa SAD i pristup kontejnerskim brodovima preko Velikih jezera do Atlantskog okeana, dovele su do izuzetnog značaja industrijske proizvodnje u Ontariju. To se posebno odnosi na regiju Zlatne potkovice, najindustrijalizovaniju regiju Kanade. Najznačajnije industrijske grane su automobilska, industrija obrade metala i čelika, prehrambena industrija, elektroindustrija, hemijska industrija, mašinska industrija i proizvodnja papira. Godine 2004. Ontario je proizveo 2,696 miliona automobila, po čemu je prestigao susedni Mičigen.
Toronto je centar kanadskog bankarstva i finansijskih usluga, dok u gradovima Markam, Voterlu i Otava važnu ulogu igra informatička industrija. Hamilton je kanadski centar proizvodnje čelika, Sarnija je centar petrohemije. Privreda na severu provincije oslanja se na rudarstvo i šumarstvo. U područjima oko jezera, turizam ima veliki značaj.
Reference uredi
- ^ Pešikan, Mitar; Jerković, Jovan; Pižurica, Mato (2010). Pravopis srpskoga jezika. Novi Sad: Matica srpska. str. 399. ISBN 978-86-7946-079-0.
- ^ Stanovništvo provincija i teritorija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. jun 2008) - Statistics Canada
- ^ Površina provincija i teritorija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. februar 2007) - Statistics Canada
- ^ Broj stanovnika gradskih područja Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. jul 2005) - Statistics Canada
- ^ a b Popis stanovništva 2006. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. septembar 2009) - Statistics Canada
- ^ Rast stanovništva Ontarija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. novembar 2006) - Statistics Canada
- ^ Etnički sastav po popisu iz 2001 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (31. decembar 2006) - Statistics Canada
- ^ La communauté francophone Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. oktobar 2007) - Office des affaires francofones
- ^ Udeo konfesija i religija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. decembar 2007) - Statistics Canada
- ^ Government of Ontario. „Ontario Facts: Overview”. Arhivirano iz originala 29. 1. 2007. g. Pristupljeno 5. 1. 2007.
