Odžibva
Odžibve ili Čipeve su starosedeoci oblasti Velikih jezera u Severnoj Americi. Zajedno sa Otavama, Algonkvinima, Potavatomijima, Nipisinzima i Misisogama čine Anišinabe grupu algonkvinskih naroda. Odžibvejski jezik pripada centraloj grupi algonkvinskih jezika. Žive u Kanadi i SAD i jedan su od najvećih starosedelačkih naroda severno od reke Rio Grande. U Kanadi su drugi po brojnosti među prvim nacijama (starosedeocima), od njih su brojniji samo Kri. Dok su u SAD četvrti po brojnosti među američkim domorocima, brojniji od njih su samo Navahoi, Čiroki i Sijuksi.
 Zastava Odžibva | |
 | |
| Ukupna populacija | |
|---|---|
330.800  SAD 170.742  Kanada oko 160.000 | |
| Regioni sa značajnom populacijom | |
| Kanada (Kvebek, Ontario, Manitoba) SAD (Mičigen, Viskonsin, Minesota, Severna Dakota) | |
| Jezici | |
| engleski, odžibvejski, francuski | |
| Religija | |
| midevivin, katolicizam, metodizam | |
| Srodne etničke grupe | |
| Otava, Potavatomi i ostali algonkvinski narodi |
Većina Odžibva živi u Kanadi, gde ih ima 180.963 (77.940 Odžibva u užem smislu, 76.760 Sulto Odžibva i Odži-Kri (ili Severni Odžibva) 26.263), organizovanih u 125 potplemena (engl. bands), koje žive od zapadnog Kvebeka do istočne Britanske Kolumbije. U SAD prema popisu stanovništva iz 2010. živelo je 170.742 Odžibva.[1]
Odžibve su poznati po svojim kanuima od brezine kore, svicima od brezove kore, proizvodnji i trgovini bakrom i gajenju divljeg pirinča. Njihovo društvo Midevivin je poštovano zbog uloge čuvara svitaka (u kojima su detaljno opisani razni događaji), čuvanja usmenih predanja, pesama, mapa, sećanja, priča, geometrije i matematike.[2]
Ime uredi
Njihov autonim je Odžibve. Anglizovana verzija imena je „Odžibva” ili „Odžibvej”. Ime „Čipeva” je alternativni anglizovani oblik. „Čipeva” je češće u upotrebi u SAD, a „Odžibvej” preovlađuje u Kanadi, ali oba termina se koriste u obe zemlje.
Tačno značenje imena Odžibva nije poznato; Postoji više teorija o poreklu imena:
- Odžibvabve (/o/ + /džibv/ + /abve/), što znači „oni koji kuvaju dok se nabora”, što se odnosi na njihov način pravljenja mokasina, čiji je cilj da mokasine budu vodootporne.[3] Prema nekim izvorima iz 19. veka to ime opisuje metod ritualnog mučenja zarobljenih neprijatelja koji su Odžibve koristile.[4]
- Ožibive (/o/ + /žibi/ + /ive/), što znači „oni koji čuvaju zapise (o vizijama)”, što se odnosi na njihove zapise na brezovim svicima (pisane slikovnim pismom (piktografi)) koji se koriste u svetim obredima Midevivin[5] ili
- Odžibve (/o/ + /džib/ + /ve/), što znači „oni koji govore kruto”\„oni koji mucaju”, to je egzonim, ime koje su im nadenuli Kri, koji opisuje razliku između njihovog i odžibvanskog jezika.[6]
Zbog toga što su Odžibve ranije naseljavale oblast između Gornjeg jezera i jezera Hjuron, gde Gornje jezero ističe u jezero Hjuron (brzaci), koje su francuski kolonisti zvali Sul Sent Mari, prvi kanadski doseljenici su Odžibve nazivali Sulto. Odžibve, koje su se kasnije preselile u prerijske pokrajine Kanade zadržale su ime Sulto.[7] Anišinabe, koje su u prvobitno bile naseljene oko reke Misisoge, a zatim naselile južni Ontario postali su poznati pod imenom Misisoga. Danas se Misisoge koje su u prošlosti smatrane za poseban narod, često predstavljaju kao pleme Odžibva (u Kanadi ih ima 8.770).[8]
Istorija uredi
Pre kontakta sa Evropljanima uredi
Prema usmenim predanjima Odžibva i prema zapisima na brezinim svicima, Odžibve su poreklom sa ušća reke Sen Loren na obali Atlantskog okeana, na teritoriji današnjeg Kvebeka.[9] Oni su trgovali širom kontinenta i znali su puteve kojima je bilo moguće kretati se kanuima ka severu, pravcem zapad-istok i na jug ka unutrašnjosti kontinenta. Do stvaranja svesti o nacionalnom identitetu Odžibva je došlo kao odgovor na kontakt sa Evropljanima. Evropljani su više voleli da sarađuju sa većim grupama (narodima) nego sa manjim grupicama (plemenima ili selima), oni su pokušavali da identifikuju kom su narodu pripadale manje grupe na koje su naišli i koji poglavica predstavlja ceo narod, kako bi sa njim mogli da vode pregovore.[10]
Prema usmenim predanjima Odžibva, sedam velikih migija (duginih bića) su im se prikazala u Vabanakingu (zemlji zore, odnosno istočnoj zemlji) da bi ih naučila Midevivin načinu života. Jedan od sedam velikih migija je bio previše duhovno snažan i u Vabanakingu je ubio ljude koji su bili u njegovom prisustvu. Šest drugih velikih migija ostalo je da ih uči, dok se sedmi vratio u okean. Šest migija je stvorilo toteme (klanove) za ljude na istoku, koje simbolizuje vrsta životinje, ribe ili ptice. Pet prvobitnih totema Anišinabea bili su Vavazisi (Glava Bika), Basvenaži (Ždral), Anaven (Patka lastarka), Nuk (Medved) i Muzunsi (Mali Los), nakon toga i ovih šest migija se vratilo u okean. Da sedmi migi nije prerano otišao on bi uspostavio totem Grom Ptice.
Kasnije, jedan od ovih migija se pojavio u viziji da bi objavio proročanstvo. On je predskazao da ako Anišinabe ne krenu dalje na zapad, neće moći da sačuvaju svoj tradicionalni način života, zbog dolaska velikog broja bledolikih doseljenika koji će doći sa istoka. Nakon dobijanja garancija od svoje „savezničke braće” (Mikmaka) i „oca” (Abenakija) da mogu bezbedno da krenu ka unutrašnjosti kontinenta, Anišinabe su krenule na zapad postepeno se krećući rekom Sen Loren do reke Otava, zatim do jezera Nipising i na kraju do Velikih jezera. Mesta na kojima su se zaustavljali u toku seobe simbolizuje niz ostrva kornjača.
Prvo od malih ostrva kornjača bilo je Munija, gde je stvoren grad Munijang (današnji Montreal). „Drugo mestu zaustavljanja” bilo je u oblasti Vajanag-gakabika (Nijagarini vodopadi). Na svojom „trećem mestu zaustavljanja”, nedaleko od današnjeg grada Detroita Anišinabe su se podelili na šest grupa, jedna od njih su Odžibve.
Prvi značajni novi centar kulture Odžibva bio je njihovo „četvrto mesto zaustavljanja” na Manidu Minisingu (ostrvo Manitulin). Prvi novi politički centar bio je njihovo „peto mesto zaustavljanja”, na njihovoj sadašnjoj teritoriji u Bavitingu (Sul Sant Mari).
Nastavljajući svoje širenje na zapad, Odžibve su se podelile na „Severni ogranak”, koji je naselio severnu obalu Gornjeg jezera, i „Južni ogranak” koji je naselio južnu obalu Gornjeg jezera.
Sa daljim širenjem na zapad, „Severni ogranak” je podeljen na „Zapadnu grupu” i „Južnu grupu”. „Južni ogranak” i „Južna grupa” „Severnog ogranka” su se ujedinili na svom „šestom mesto zaustavljanja” na ostrvu Spirit, koje se nalazi na ušću reke Sent Luis u Gornje jezero (tu se nalaze današnji gradovi Dalut i Supirior). Odžibve je ka mestu gde ima hrane iznad vode (divlji pirinač) usmerio migi koji se javio u viziji. Njihovo drugo veliko naselje, koje se zove „sedmo mesto zaustavljanja” je bio Šogavomikong na južnoj obali Gornjeg jezera, nedaleko od današnjeg La Pointa.
„Zapadna grupa” „Severnog ogranka” selila se duž reke Rejni River, Crvene reke Severa, i preko severnih Velikih ravnica sve do Pacifičkog severozapada. Tokom njihove seobe na zapad, oni su nailazili na mnoge migije, kao što je predviđeno u proročanstvu.
Nakon kontakta sa Evropljanima uredi
Prvi istorijski pomen Odžibva je u francuskom isusovskom spisu iz 1640, u izveštaju misionara sveštenika koji je poslao svojim nadređenima u Francuskoj. Zahvaljujući svom prijateljstvu sa francuskim trgovcima, Odžibve su došle do oružja, počeli su da upotrebljavaju evropske proizvode i počeli su da nadvladavaju svoje tradicionalne neprijatelje, Lakota Sijukse i Fokse koji su se nalazili zapadno i južno od njih. Oni su potisnuli Sijukse sa gornjeg toka reke Misisipi ka oblasti današnjih država Južne i Severne Dakote i potisnuli Fokse ka jugu iz severnog Viskonsina. Foksi su zatim ušli u savez sa Saucima zbog zaštite.
Do kraja 18. veka, Odžibve su kontrolisale skoro celu teritoriju savremene američke države Mičigen, severni Viskonsin i Minesotu, uključujući i veliki deo oblasti oko Crvene reke. Oni su takođe kontrolisali celu severnu obalu jezera Hjuron i Gornjeg jezera sa kanadske strane i zemlju dalje na zapadu sve do planina T`rt`l maunt`ns u Severnoj Dakoti. U ovoj oblasti, kanadski Francuzi su ih nazivali Odžibve ili Sulto.
Odžibve (Čipeve) su dugo bili u savezu sa dva druga anišinabska naroda Otava i Potavatomi. Savez je bio poznat po imenu Savet tri vatre. Oni su se borili protiv Irokeza, koji su većim delom bili naseljeni jugoistočno od velikih jezera na teritoriji današnje američke države Njujork i protiv Sijuksa koji su se nalazili zapadno od Odžibva. Odžibve su se proširile ka istoku, osvajanjem zemlje duž istočne obale jezera Hjuron i zaliva Džordžija.
Delimično zbog svog dugotrajnog trgovinskog saveza sa Francuzima, Odžibve su stale na stranu Francuske u Sedmogodišnjem ratu (Francuski i indijski rat) protiv Velike Britanije i njenih kolonista.[11] Nakon poraza u ratu 1763. godine Francuska je bila primorana da ustupi Velikoj Britaniji svoje kolonijalne posede u Kanadi i istočno od reke Misisipi u SAD. Nakon Pontijakovog rata i prilagođavanja britanskoj kolonijalnoj upravi, Odžibve su u savezu sa Velikom Britanijom ratovale protiv Sjedinjenih Američkih Država u Ratu iz 1812. Oni su se nadali da će britanskom pobedom biti sprečeno masovno doseljavanje američkih doseljenika.
Nakon rata, vlada Sjedinjenih Američkih Država je pokušala da nasilno protera sve Odžibve u Minesotu, zapadno od reke Misisipi. Odžibve su pružile otpor i došlo je do nasilja. U Sendi Lejk masakru Amerikanci su ubili nekoliko stotina Odžibva. Zahvaljujući naporima poglavice Bizona i jačanja javnog mnjenja u SAD protiv proterivanja Odžibva, manje grupe („bands”) Odžibva koje su živele istočno od Misisipija su dobile dozvolu da se vrate na rezervate na ustupljenoj teritoriji. Nekoliko porodica je proterano u Kanzas u okviru proterivanja Potavatomija.
Odžibve su 1807. zajedno sa još tri naroda, Otava, Potavatomi i Vajandot, potpisali sporazum iz Detroita. Sporazumom između ovih naroda i teritorije Mičigen, predat je SAD deo jugoistočnog Mičigena i Ohaja u blizini reke Momi. Ova tri naroda su zadržala male džepove zemlje u okviru teritorije Mičigen.[12]
U Kanadi, mnogi sporazumi o ustupanju zemlje između Velike Britanije i Odžibva su predviđali da Odžibve zadrže pravo na lov, ribolov i sakupljanje prirodnih resursa nakon prodaje zemlje. Vlada je potpisala mnoge sporazume u severozapadnom Ontariu, Manitobi, Saskačevanu i Alberti. Britanska Kolumbija nije imala potpisane sporazume do kraja 20. veka.
Izvori uredi
- ^ „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 02. 12. 2012. g. Pristupljeno 13. 09. 2016.
- ^ "Anishinabe" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. april 2010). eMuseum @ Minnesota State University.
- ^ "Microsoft Word - dictionary best for printing 2004 ever finalpdf.doc" (PDF).
- ^ Warren, William W. (1885; reprint: 1984) History of the Ojibway People.
- ^ Louise Erdrich, Books and Islands in Ojibwe Country (2003) Archived September 26, 2007, at the Wayback Machine.
- ^ Johnston, Basil (2007). Anishinaubae Thesaurus. ISBN 978-0-87013-753-2.
- ^ Three Fires Unity: The Anishnaabeg of the Lake Huron Borderlands.
- ^ "First Nations Culture Areas Index". the Canadian Museum of Civilization.
- ^ Roy, Loriene.
- ^ Anthony, David.
- ^ Gevinson, Alan.
- ^ "Treaty Between the Ottawa, Chippewa, Wyandot, and Potawatomi Indians".
Literatura uredi
- F. Densmore, Chippewa Customs (1929, repr. 1970)
- H. Hickerson, The Chippewa and Their Neighbors (1970)
- Ruth Landes, Ojibwa Sociology (1937, repr. 1969)
- R. Landes, Ojibwa Woman (1938, repr. 1971)
- F. Symington, The Canadian Indian (1969)
