Papa

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Papa (višeznačna odrednica).

Papa (lat. Papa, grč. πάπας — papas, dečji naziv za oca, tata) je rimski episkop i vrhovni poglavar Katoličke crkve na celom svetu. Katolici smatraju rimskog papu za naslednika Svetog Petra, apostola. Sadašnji papa je papa Franja, koji je izabran na poslednjoj konklavi, 13. marta 2013, nasledivši papu Benedikta XVI.

Papa
Grb Svete stolice
Na funkciji Papa Franja od 13. marta 2013.
Oslovljavanje	Njegova svetost
Tip	vrhovni poglavar Katoličke crkve i vladar Vatikana
Skraćenica	Papa
Rezidencija	Vatikan
Sedište	Apostolska palata
Dužina mandata	doživotni
Funkcija	Patrijarh Rimski lat. Pontifex maximus Papa
Prethodnik	Papa Benedikt XVI
Osnovano	1. vek
Osnivač	Sveti Petar
Veb-sajt	www.vatican.va

Do 1870, papska vlast se prostirala na veliki deo centralne Italije, poznatu pod imenom Papska država. Položaj pape se nezvanično naziva papstvo, a zvanično pontifikat (lat. Pontificatus); njegova crkvena jurisdikcija se zove Sveta stolica (lat. Sancta Sedes). Katolici širom sveta smatraju rimskog papu za naslednika Svetog Petra i Hristovim predstavnikom na Zemlji.

Titule

Zvanična titula pape je episkop Rima, namesnik Isusa Hrista, knez apostola, namesnik Svetoga Petra, vrhovni sveštenik sveopšte Crkve, primus Italije, arhiepiskop i mitropolit Rimske pokrajine, suveren države Grada Vatikana i sluga slugu Božjih (lat. Servus Servorum Dei — ovako u rukopisima papa sam sebe imenuje). Pre titule primus Italije je stajala i patrijarh Zapada, ali je Vatikan objavio da se od 1. marta 2006. godine ova dezignacija neće više biti deo titule pape.

Regalije i insignije

Najpoznatiji simbol papstva je papska tijara (lat. Triregnum), koja predstavlja stilizovanu biskupsku kapu (mitru) okrunjenu sa tri krune. Poslednja trojica papa su odbila da budu krunisana, već su na svečanoj inauguraciji nosili običnu biskupsku mitru. Za razliku od redovnih biskupa, papa nema pastirski štap, već koristi palicu koja se završava Raspećem, što je ustanovljeno u 13. veku.

Grb Vatikana

Uz tijaru, još jedan od najpoznatijih simbola papstva je slika dva ukrštena ključa, jednog zlatnog i jednog srebrnog, povezanih crvenim kanapom. Oni predstavljaju `Ključeve Carstva Nebeskog` (prema Mat. 16:19 i Is. 22:22).

Hristova izjava o Petrovom autoritetu:

I daću ti ključeve od carstva nebeskoga: i što svežeš na zemlji biće svezano na nebesima; i što razdriješiš na zemlji biće razdriješeno na nebesima. ^{prevod Vuka Karadžića}

Ova izjava zasnovala je dve nadležnosti Crkve, nad Zemljom i Nebom; srebrni i zlatni ključ predstavljaju ovu nadležnost. Srebrni ključ simbolizuje moć da se vezuje i razvezuje na Zemlji, a zlatni istu moć nad Nebom.

Drugi poznati deo papskih regalija je i ribolovčev prsten, zlatni prsten ukrašen slikom Svetog Petra u čamcu kako baca mrežu, sa imenom pape koji ga nosi oko nje. Ovakav prsten se prvi put spominje u pismu pape Klimenta IV svom nećaku iz 1265, gde spominje da su pape uobičajile da pečate javne dokumente sa okačenom papskom bulom, a privatna pisma sa „... pečatom Ribolovca”. Ovakav prsten na ruku novoizabranog pape stavlja kardinal-kancelar (najčešće se označava italijanskom titulom kamerlengo (lat. Camerlengo)) , a po papinoj smrti, kamerlengo ga skida i razbija čekićem, time simbolično okončavajući autoritet pokojnog pape.

Umbracullum je baldahin koji je ukrašen crvenim i zlatnim prugama je počeo da koristi papa Aleksandar VI prema običaju kraljeva da prikaže zemaljsku moć papstva. Nosio ga je čovek koji je stajao iza pape i uvek je bio označen grbom kamerlenga (koji vodi Crkvu tokom Sede Vacante, papskog interegnuma.) i starim grbom Papske države. Ovaj običaj je prestao da se upražnjava, iako je i dalje deo heraldike papstva i stoji unutar bazilike, desno od oltara.

Papski grb predstavlja već spomenute ukrštene ključeve od srebra i zlata povezane crvenim kanapom nad kojima je srebrna tijara sa tri zlatne krune i crvenim infulama, trakama koje vise sa zadnje strane Tijare i padaju preko ramena dok se nosi. Papska zastava je belo-žuta zastava Vatikana sa grbom Svete Stolice sa desne strane, na belom polju. Ova zastava je usvojena 1808, dok je prethodna bila zlatno-crvena, tradicionalnih boja pontifikata.

Još jedan deo papskog krunisanja (koji se danas više ne upražnjava, već je zamenjen papskom inauguracijom) je sedia gestatoria, tron na nosiljci koji su nosili dvanaest muškaraca u crvenim uniformama. Tradicionalno, korišten je samo u posebnim situacijama, posebno u procesiji nakon izbora pape od Sikstinske kapele do Bazilike Svetog Petra gde se održavalo krunisanje pape. Ovu tradiciju je prekinuo papa Jovan Pavle II.

Status i autoritet

Status i autoritet pape u Katoličkoj crkvi je dogmatski određen na Prvom vatikanskom saboru u Dogmatskom Ustavu Hristove Crkve od 18. jula 1870. godine. Prvo poglavlje ovog dokumenta nosi naslov O instituciji apostolskog primata i blagoslovenom Petru, i u njemu se kaže da „prema Jevanđeljskom dokazu, primat nadležnosti nad celom crkvom Gospodnjom je neposredno i direktno obećana blagoslovenom apostolu Petru i poverena njemu od strane Hrista Gospoda” i da „ako neko kaže da blagoslovenog Petra apostola nije imenovao Hrist Gospod kao kneza apostola i vidljivom glavom cele Crkve; ili da je taj primat samo počast, a ne prava i istinska nadležnost koju je on primio neposredno i direktno od samog našeg Gospoda Isusa Hrista: neka je anatema na njega.”

U drugom poglavlju Dogmatskog ustava, pod nazivom O stalnosti primata blagoslovenog Petra u rimskim pontifima, kaže se da „ono što je naš Gospod Isus Hrist [...] zasnovao u blagoslovenom apostolu Petru [...] mora ostati zauvek, samim Hristovim autoritetom, u Crkvi koja, osnovana kao takva na steni, mora opstati do kraja vremena”, i da „ko god nasledi Petrov presto prima kroz instituciju samoga Hrista primat Petra nad celom Crkvom”, i „ako ko kaže da nije kroz instituciju samoga Hrista Gospoda (to jest, kroz božansko pravo) da blagosloveni Petar ima stalne naslednike primata nad celom Crkvom; ili da rimski pontif nije naslednik blagoslovenog Petra u njegovom primatu: neka je anatema na njega.”

U trećem poglavlju Dogmatskog ustava, pod naslovom O moći i odlikama primata rimskog pontifa, kaže se da prema „definiciji ekumenskog sabora u Firenci, u koju moraju verovati svi verni hrišćani, kaže se da apostolska stolica i rimski pontif imaju svetski primat, i da je rimski pontif naslednik blagoslovenog Petra, kneza apostola, istinski vikar Hrista, glava cele crkve i otac i učitelj svog hrišćanskog naroda“, kao i da „prema božanskoj promisli, rimska Crkva drži prednost u moći nad svim ostalim crkvama i da je nadležna moć rimskog pontifa i episkopska i neposredna” i da su „klir i verni, bilo kojeg obreda i položaja, pojedinačno i ukupno, dužni podvrgnuti se ovoj moći i obavezom hijerarhijskog položaja i istinskom poslušnošću, i to ne samo u stvarima vere i morala, veći u onima koji se odnose na disciplinu i vlast crkve širom sveta.”

Moć pape je definisana u Dogmatskom ustavu u njegovom trećem poglavlju, prema kojem je on „vrhovni sudija vernih i u svim slučajevima koji potpadaju pod crkveno sudstvo slučaj može biti podnet njegovom sudu” i da „presuda apostolske stolice (od koje nema višeg autoriteta) nije podložna ničijoj reviziji, niti iko može pravno doneti drugu presudu” (kanon 331 definiše moć pape kao „vrhovnu, potpunu, neposrednu i opštu moć u Crkvi, koju može slobodno ispoljavati”). Takođe je dogmatski definisana (pogl. 4, stav 9) i doktrina papske nepogrešivosti:

„Kad rimski pontif govori ex cathedra¹, to jest, kada u funkciji svoje službe kao pastira i učitelja svih hrišćana, u smislu njegovog vrhovnog apostolskog autoriteta, on definiše doktrinu po pitanju vere ili morala kojih treba da se drži cela Crkva, on poseduje, božanskom pomoći obećanom njemu kroz blagoslovenog Petra, tu nepogrešivost koju je božanski Iskupitelj želeo da Njegova Crkva poseduje u definisanju doktrine vere ili morala. Stoga, takve definicije rimskog pontifa su same po sebi, a ne po volji Crkve, nepromenljive.”

¹ – lat. sa prestola (u ovom slučaju prestola Svetoga Petra)

Politička uloga

Iako progresivno širenje hrišćanstva Rimskog carstva u 4. veku nije dalo biskupima civilnu moć nad državom, postepeno povlačenje carske nadležnosti je tokom 5. veka ostavilo papu kao višeg carskog zvaničnika u Rimu, a biskupi su sve više upravljali javnim životom u drugim gradovima zapadnog Carstva. Status sekularnog i profanog vođe je očigledno pokazan u sukobu svetog pape Lava I i hunskog vođe Atile 452. godine. Ovakav uticaj je postajao sve veći do 754, kada je franački vladar Pipin Mali dao papi deo teritorije koja je činila srce Papske države. Godine 800, papa Lav III je krunisao franačkog vladara Karla Velikog za rimskog cara, što je bio osnovni i veliki korak ka budućem Svetom rimskom carstvu; od tada je postala papska dužnost da kruniše potčinjene mu careve, tradicija koja je važila do izbora cara Karla V, poslednjeg Svetog rimskog cara kojeg je krunisao papa, i koju je donekle oživeo Napoleon Bonaparta. Papski suverenitet je nestao aneksijom Papske države od strane Italije 1870. godine.

Uz papin položaj kao teritorijalnog vladara i najvišeg kneza biskupa hrišćanstva (što se posebno ogledalo u renesansnim papama kao što su papa Aleksandar VI, ambiciozan, iako spektakularno koruptabilan političar i papa Julije II, sjajan general i državnik) i duhovnog poglavara Svetog rimskog carstva (posebno istaknuto u periodima sukoba sa carevima, kao što su pontifikati pape Grgura VII i pape Aleksandra III), papa poseduje i izvesni stepen političke i privremene vlasti kao vrhovni pontif (lat. Pontifex Maximuss). Najpoznatiji primeri papskog političkog uticaja su bula Laudabiliter iz 1155. (koja daje blagoslov Henriju II od Engleske da napadne Irsku), bula Inter Caeteras iz 1493. (koja je dovela do sporazuma iz Tordesiljasa 1494, koji je podelio svet na teritorije pod španskom i portugalskom vlašću), bula Regnans in Excelsis iz 1570. (kojom je ekskomunicirana Elizabeta I od Engleske), kao i bula Inter Gravissimas iz 1582. (kojom je uveden Gregorijanski kalendar).

Smrt i izbor novog pape

Trenutne regule papskog interegnuma (Sede Vacante) je doneo papa Jovan Pavle II 1996. godine u dokumentu Universi Dominici Gregis (Sveopštemu božjem stadu). Tokom Sede Vacante, Kolegijum kardinala, koji se sastoji od papinih glavnih savetnika i pomoćnika je združeno odgovoran za vođenje Crkve i samog Vatikana pod predsedništvom kamerlenga; ipak, kanonski zakoni izričito zabranjuju kardinalima da uvode novine u vlast Crkve tokom ovog perioda. Svaka odluka koja mora imati blagoslov pape mora čekati izbor i postavljenje novog pontifa.

Papinu smrt zvanično utvrđuje kamerlengo udarajući nežno glavu pokojnog pape tri puta zlatnim čekićem i zovući ga po krštenom imenu. Lekar može i ne mora prethodno utvrditi smrt. Kamerlengo tada skida papin Ribolovački prsten (uglavnom na desnoj ruci, mada je papa Pavle VI prestao da ga nosi tokom poslednje godine pontifikata i držao ga je na stolu; prsten može biti skinut i iz medicinskih razloga) i lomi ga nadvoje u prisustvu kardinalâ. Pečat pokojnog pape se uništava, čime se sprečava moguća zloupotreba, i papske odaje se zapečaćuju.

Telo pape se nakon određenog vremena (prema kanonu između četvrtog i šestog dana po smrti, osim, kako se propisuje, „... u posebnim slučajevima...”) polaže u kriptu glavne crkve ili katedrale; pape 20. veka, uključujući i Jovana Pavla II, su sve sahranjene u Bazilici Svetog Petra. Nakon pogreba otpočinje devetodnevna žalost (novem dialis).

Papu je ranije birao viši klir nastanjen u i oko Rima. Godine 1059, elektorat je ograničen samo na kardinale Rimske crkve, i pojedinačni glasovi kardinala-elektora su bili izjednačeni do 1179. godine. Papa je uglavnom član Kolegijuma kardinala, ali teorijski, svaki muški katolik (uključujući i laika) može biti izabran; ipak, papa Urban VI je bio poslednji izabrani koji nije bio kardinal u vreme izbora. Kanonski zakon nalaže da ako izabranik nije biskup ili je laik, prima biskupsko rukopoloženje od dekana Kolegijuma kardinala pre nego što primi pontifikat. Prema važećem kanonskom zakonu, papu biraju kardinali-elektori, odnosno, svi kardinali koji su u trenutku početka Konklave mlađi od 80 godina.

Drugi lionski sabor je sazvan 7. maja 1274. godine između ostalog da bi regulisao izbor pape. Sabor je odlučio da se Kolegijum kardinala mora sastati u roku od deset dana od papine smrti, i da kardinali ne smeju da napuste konklavu dok papa ne bude izabran; ovo je bilo uslovljeno trogodišnjim Sede Vacante nakon smrti pape Klimenta IV 1268. godine. do sredine 16. veka, izborni proces se razvio do manje-više današnjeg oblika, menjajući vreme od smrti pape do sazivanja Kolegijuma kardinala.

Tradicionalno se glasa aklamacijom, izborom određenog komiteta ili plenarnim glasanjem. Aklamacija je najjednostavnija procedura, koja se sastoji samo od glasanja govorom, ali je poslednji put korišćena 1621. godine. Papa Jovan Pavle II je izbacio iz kanona glasanje aklamacijom i preko komiteta, tako da će nadalje pape biti birane isključivo redovnim glasanjem Kolegijuma kardinala putem glasačkih listića.

Izbor pape se skoro uvek održava u Sikstinskoj kapeli u Vatikanu na zasedanju koje se naziva Konklava (od lat. cum clavi – pod ključem, jer se dvadeset dana nakon papine smrti, Kolegijum kardinala u zasedanju zaključava dok ne izaberu novog papu). Tri kardinala se biraju da sakupe glasove odsutnih kardinala (zbog bolesti), tri se biraju da broje glasove i tri da ponovo prebroje glasove. Listići se dele i svaki kardinal zapisuje ime po svom izboru i zaklinje se glasno da glasa za onog kojeg pod Bogom smatra da treba biti izabran pre nego preda listić. Glasanje se traje dok papa ne bude izabran dvotrećinskom većinom (Universi Dominici Gregis dozvoljava prostu većinu nakon neizbora posle 12 dana).

Jedan od najpoznatijih događaja Konklave je način kojim se rezultati glasanja objavljuju svetu. Nakon što se listići prebroje, spaljuju se i dim odaje rezultat: crni (koji se dobija stavljanjem slame na vatru, danas pomoću hemikalija) oglašava da papa nije izabran, a beli da jeste. Zbog nesigurnosti ovakvog metoda, kao i grešaka pri izboru njega i njegovog prethodnika, papa Jovan Pavle II je odredio da se izbor pape objavljuje i zvonjavom zvona Bazilike Svetog Petra. Kada je izabran, dekan Kolegijuma kardinala traži od izabranog kardinala da prihvati položaj, što on čini rečju „Accepto” (ili, u suprotnom slučaju, Non accepto), i da kaže koje će ime koristiti kao papa (što se ustalilo od 535). Tada viši kardinal đakon izlazi na balkon nad Trgom svetog Petra i objavljuje:

Annuntio vobis gaudium magnum; habemus Papam:

Eminentissimum ac Reverendissimum Dominum, Dominum [ime izabranog kardinala] Sanctae Romanae Ecclesiae Cardinalem [prezime kardinala] qui sibi nomen imposuit [papsko ime koje je sebi izabrao].

Objavljujem Vam veliku radost; imamo papu:

Najuzvišenijeg i najpredanijeg Gospodina, Gospodina [ime] Svete Rimske Crkve kardinala [prezime] koji sebi uze ime [papsko ime].

Do 1978, nakon izbora je sledila procesija uz veliku pompu od Sikstinske kapele do Bazilike Svetog Petra sa papom nošenim na počasnom tronu sedia gestatoria. Tamo bi papa bio krunisan tijarom i objavljivao svoj prvi blagoslov, poznati Urbi et Orbi (lat. Gradu [tj. Rimu] i Svetu). Nakon toga je sledilo paljenje baklje koja bi zasjala i naglo se ugasila uz proklamaciju Sic transit gloria mundi (Tako prođe slava sveta). Nakon toga bi papa trebalo da položi papsku zakletvu (ponekad pogrdno zvana Zakletva protiv modernizma), što su pape nakon Jovana Pavla I odbili.

Kritike papstva

Papski položaj kao vrhovnog pontifa ekumenske Crkve je dogmatski i stoga nije otvoren za kritiku i opovrgavanje unutar Katoličke crkve. Prvi vatikanski sabor je anatemisao sve koji su opovrgavali papin primat po časti i nadležnosti (moguće je raspravljati o tačnoj prirodi primata dok se to ne kosi sa Dogmatskim ustavom). Ipak, papin autoritet je često opovrgavan van katolicizma, u oblicima koji se razlikuju od denominacije do denominacije, ali se uopšteno mogu podeliti na kritike na račun širine primata pape i kritike same institucije papstva.

Neke ne-katoličke hrišćanske denominacije, kao što su Pravoslavna crkva, Anglikanska zajednica, Asirijska crkva Istoka i Drevnoistočne crkve prihvataju dogmu apostolskog nasleđivanja i stoga prihvataju (u različitim oblicima) pravo pape kao naslednika Svetog Petra i naslednika Petrovog primata po časti, što je i potvrđeno Rimokatoličko-pravoslavnim sporazumom iz 1965. godine. Međutim, one opovrgavaju naslednost Petrovog primata po nadležnosti. Pošto ni jedna od navedenih crkava ne priznaje Prvi vatikanski sabor kao ekumenski, ne smatraju definicije papine nadležnosti i nepogrešivosti (kao i anatemizacije onih koji ih ne poštuju) kao obavezujuće.

Ostale ne-katoličke hrišćanske denominacije ne prihvataju ni dogmu apostolskog nasleđivanja, ili je ne prepoznaju u hijerarhijskom smislu, te stoga ne prihvataju papin primat ni po jednom osnovu. Kompleksni odnosi između Rimskog i Vizantijskog carstva i ostalih sekularnih država, kao i papske teritorije u Italiji su bile još jedna osnova za osporavanje, kao što je to i monarhijski karakter papske funkcije. U zapadnom hrišćanstvu su ovi prigovori papstvu — kao i oštra retorika upućena sa obe strane u to vreme – doveli do protestantske reformacije Martina Lutera. Ove crkve, danas heterogene i raznolike, uz mnoge sekte koje su u XIX i 20. veku iz reformacije nastale, značajno se razlikuju u stepenu kritika papstva, od prostog neprihvatanja papskog autoriteta kao legitimnog i istinskog (starije crkve kao Luterova evangelistička crkva, Kalvinistička, Husitska i druge, odnosno, pretežno protestantske crkve Starog kontinenta), do verovanja da je papa Antihrist ili jedna od Zveri navedenih u Knjizi Otkrovenja Svetog Jovana (neke savremenije para-hrišćanske sekte Amerike).

Neki prigovarači papstvu navode čisto empirijske argumente, navodeći pape kao što su Aleksandar VI i Kalist III iz poznate porodice Bordžija, koji svojim ponašanjem nisu bili podobni za moć da „vezuju i razvezuju na Zemlji i Nebu”. Neki govore da sveznajući i milosrdni Bog ne bi dopustio da ovakvi ljudi imaju moć koju im pripisuje Rimokatolička crkva. Branioci papstva navode primere iz Biblije u kojima Bog daje privilegije čak i osvedočenim grešnicima (kao što su kraljevi Izraela, Apostol Juda Iskariotski, i čak i Sveti Petar nakon što se odrekao Hrista), i tvrde da čak ni najgrešnije pape nisu koristile moć da otrgnu Crkvu od njenih apostolskih korena, što je dokaz da je u tim slučajevima sama institucija pod božanskom zaštitom, a da će se grešnim papama suditi na Kraju vremena.

Vidi još

• Spisak papa
• Papski primat
• Kolegijum kardinala
• Cezaropapizam
• Proročanstvo papa

Spoljašnje veze

Rimokatolički papa

• Zvanični sajt Svete Stolice
• Dogmatski Ustav Crkve Hristove Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. januar 2018), Četvrto zasedanje Prvog vatikanskog sabora
• Kanonski zakonik

Pravoslavni papa i patrijarh Aleksandrije i sve Afrike

• Zvanični sajt

Koptski monofizitski papa

• Zvanični sajt — Koptski papa Aleksandrije i Prestola Svetog Apostola Marka