Pigmeji

Pigmeji je zajednički naziv većeg broja crnačkih plemena kod kojih je prosečna visina odraslih muškaraca manja od 150 cm. Nastanjeni su u tropskoj kišnoj šumi središnje Afrike, od Kameruna preko Konga do unutrašnjosti Demokratske Republike Konga (bivši Zair), a postoji i barem jedna grupa nastanjena u Togou, to su Akebu-Pigmeji. Glavne grupe Pigmeja su: Bakola (Kola ili Koja) i Bagjele (ili Gjele) u južnom Kamerunu (3.700); Baka; Bedzan u središnjem Kamerunu (manje od 1.000); Aka (ili Mbenzele) na severu Demokratske Republike Kongo; Babongo (ili Bongo); Mbuti (ili Bambuti) (jedna od podgrupa je Efe); Batva (ili Tva); Bangombe ili Babinga (Baka i drugi Mbenga Pigmeji) u Gabonu. Izraz Pigmidi se koristi za etničke grupe, kod kojih je prosečna visina odraslih muškaraca nešto veća.

Ako bi pod Pigmejima podrazumevali etničke grupe, kod kojih je prosečna visina odraslih muškaraca manja od 155 cm, onda bi pod Pigmejima podrazumevali i Negritose sa Andamanskih ostrva, iz Tajlanda, Malezije, Filipina, Indonezije, Papua Nove Gvineje, Australije, i neke etničke grupe iz Bolivije i Brazila.

Ime

Ime Pigmeji (engl. Pygmy) dolazi od grčkog pugme 'šaka', odakle dolazi u latinski kao pugnus. Izvorno to je bila mera za udaljenost od ručnog zgloba do lakta. Iz pugme, kaže Goč (1995), dolazi i pugmaios, u značenju 'malen poput šake', ili malen, nerazvijen. Kod Latina reč se pretvorila u pygmaeus, i ušla u engleski kao pygmies, i Pigmeji u srpski. Naziv sa početka, negde od 14. veka, označava mitske i apokrifne rase niskoga rasta, a za današnje afričke Pigmeje koristi se tek od 19. veka.

Narodi i jezici

Rasprostranjenost jezika kojim govore pigmejski narodi prema Bačetu. Bantu jezici su predstavljeni zelenom, centralnosudanski crvenom, a ubangijski ljubičastom. Južni Tva nisu prikazani.

Izmene Hjuleta i Fenčera. Bofi je dodat na zaapadu i Nsua na istoku.

Tva Pigmeji prema Kavaliju i Sforci

Oblast u kojoj se prema Blenču nalaze raštrkane populacije Tva Pigmeja

Postoji dvadesetak pigmejskih naroda čije postojanje je potvrđeno, ukupna populacija ovih naroda u Basenu Konga je najmanje 350.000.

Najpoznatije grupe pigmejskih naroda su Mbenga (Aka i Baka) iz zapadnog dela Basena Konga, koji govore bantu i ubangijskim jezicima; Mbuti (Efe i ostali) iz kišne šume Ituri, koji govore bantu i centralnosudanskim jezicima; Tva iz afričke oblasti velikih jezera, koji govore bantu ruandsko-rundijskim jezicima. Četvrta grupa je Bedzan. Svi poznati pigmejski narodi govore jednim od jezika iz bantu, ubangijske ili centralnosudanske jezičke porodice, većina govori jezikom kojim govore njihovi susedi, a samo tri naroda upotrebljava jezik kojim samo oni govore.

Pigmejski narodi:

• Bedzan naseljeni su u Kamerunu nedaleko od nigerijske granice. Govore bantoidskim tikarskim jezikom. Populacija je procenjena na: 400
• Mbenga
  • Aka naseljeni su u Centralnoafričkoj republici i DR Kongu govore bantu aka jezikom, koji je blizak lingala jeziku. Populacija je procenjena na: 30–50.000. Mijaka i Luma koji naseljavaju severni Gabon i govore bantu jezikom su verovatno podgrupe Aka.
  • Baka ili Ngombe iz Kameruna i Gabona govore blisko srodnim ubangijskim jezicima grane ngbaka: baka, ganzi i gundi ili ngundi. Populacija je procenjena na: 30–40.000
  • U Centralnoafričkoj republici severno od Aka nalazi se grupa koja govori jezikom svojih suseda, jezikom bofi, koji pripada gbaja jezicima. Populacija je procenjena na: 3.000
  • Gjele ili Kola ili Koja su najzapadniji Pigmeji, naseljeni su u blizini obale u južnom Kamerunu i Ekvatorijalnoj Gvineji. Govore dva dijalekta bantu mvumbo jezika. Populacija je procenjena na: 4.000
  • Kola ili Koja iz Konga i severozapadnog Gabona govore bantu ngom jezikom. Populacija je procenjena na: 2.600
  • Bongo ili Akoa, iz južnog Gabona govore bantu jezicima, koji uključuju tsogo, nzebi, zapadni teke, punu, lumbu, mjene, kaningi, i moguće jasa jezikom i još nekim drugim jezicima. Rimba ili irimba jezik, koji se ponekad smatra dijalektom punu jezika, možda ima ne bantuansku osnovu. Populacija je procenjena na: 3.000
• Mbuti
  • Efe govore centralnosudanskim jezikom lese. Populacija je procenjena na: 10.000?
  • Asoa govore centralnosudanskim jezikom asoa, koji je srodan jeziku mangbetu, jeziku njihovih patrona (pokrovitelja, zaštitnika). Populacija je procenjena na: 10.000?
  • Kango ili Sua govore bantu bila jezikom. Populacija je procenjena na: 26.000?
• Tva Svi govore bantu jezicima.
  • Nsua iz Ugande govore bantu jezikom. Populacija je procenjena na: 1.000
  • Velikojezerski Tva iz oblasti Velikih jezera u Africi (Ruanda, Burundi, istočni DR Kongo, južna Uganda) govore rundi i kiga jezicima. Populacija je procenjena na: 10.000
  • Mongo Tva ili Ntomba Tva (Tsva) iz oblasti oko jezera Tumba i Mai-Ndombe u zapadnom DR Kongu, govore različitim dijalektima mongo jezika (konda, ntomba i lia). Populacija je procenjena na: 14.000
  • Kasajski Tva ili Kuba Tva (Tsva) iz oblasti Kasai u centralnom DR Kongu govore jezikom bušong.
  • Mbote Tva ili Bambote, koji žive severozapadno od jezera Tanganjika i koji govore jezikom D20.
  • Apembanski Tva ili Luba Tva (Tsva) iz Depresije Apemba, koji govore jezicima luba-katanga, hemba, songe i tabva.
  • Bangveulski Tva iz zambijske oblasti Bangveulu, govore jezikom bemba.
  • Lukanganski Tva iz zambijske oblasti Lukanga, govore jezikom lenje.
  • Kafuanski Tva sa zambijske ravnice Kafue, govore lenje jezikom.
  • Angolski Tva žive među narodima ngambve, zimba, havakona i himba.

Južni Tva se po fizičkom izgledu ne razlikuju od svojih Bantu suseda, ali imaju sličan podređen položaj prema svojim susedima zemljoradnicima, kakav imaju šumski Pigmeji. Moguće je da predstavljaju ostatak kojsanskog stanovništva. Narodi Ila, Tonga, i Lenje iz Zambije, kao i Čeva iz Malavija, veruju da su oni starosedeoci, i svoja sveta mesta povezuju sa njima, ali prema Blenču oni su se možda zajedno sa Bantuima doselili iz šume, a kasnije su u legendi povezani sa starosedeocima.

Kultura i istorija

Baka plesači pored čoveka normalne visine

Istorija Pigmeja slabo je poznata zbog same njihove izolovanosti. Njih ipak spominje još Homer u Ilijadi, u 8. veku p. n. e. a poznaju ih i stari Egipćani. Evropskim osvajanjem Afrike počeće i uništavanje kišne šume u kojoj žive njihove malene zajednice. Oni su lovci i sakupljači. Od svih ostalih susednih naroda razlikuju se i po svojem jeziku. Životni vek Pigmeja, kao i kod Bušmana, prilično je kratak, i retko kada žive duže od 50 godina.

Šuma je glavni izvor hrane pigmejskoj zajednici. Uz lov za preživljavanje bilo je potrebno i sakupljanje svega što se moglo pojesti, tu spadaju voće, gljive, korenje, termiti, gusenice, puževi. Zajednice Pigmeja su malene, u zavisnosti od obilja hrane koju nudi priroda. Odsutnost od kuće, prisiljavala je Pigmeje da im još mala deca budu za to vreme na aloparentalnoj (od allos = drugi + parentalis = roditeljski) „grbi” starijih članova društva, obično kod dede ili bake, ili nekih drugih starijih članova sela, nešto slično što je bilo kod Mbaja, ali iz potpuno drugih razloga, jer su u ataliku Mbaja deca davana na odgoj u druge porodice, i retko su se posećivale. Kod Pigmeja novorođenče provodi tokom svoje prve 3 nedelje čak 40% vremena na „grbi” drugih starijih ljudi, a do 9 godine muško dete je više u društvu sa muškarcima nego sa ženama. U društvu muškaraca on će veoma mlad postati vešt lovac.

Muški posao uz lov su i ritualne aktivnosti, seča drveta, krčenje malenih parcela šume, sakupljanje meda, izrada muzičkih instrumenata i odbrana od napada opasnih životinja. Za uvođenje u svet odraslih mladi momci prolaze obrede inicijacije tokom kojih će morati da se susretnu sa duhovima šume.

Literatura

• Atem Endaman, E., Processus de sédentarisation des Pygmées du Cameroun, cas des Baka du Canton Dja et Lele Djoum. Yaoundé : Institut des Sciences Humaines. 1980 (Avr.).
• Turnbull, C. The Mbuti Pygmies : An ethnographic survey. New York. 1965
• Turnbull, C. The American Journal of Psychology. University of Illinois Press. 1961

Spoljašnje veze

• African Pygmies Culture, music and photos
• Minorities Under Siege