Википедија

Politička filozofija

Politička filozofija ili politička teorija je grana filozofije koja u svom najapstraktnijem obliku razmatra koncepte i argumente preko kojih se formira politička misao.[1] Politička filozofija se bavi temama kao što su politika, sloboda, pravda, pravo svojine, lična prava, opšte pravo, i sprovođenje zakona od strane vlasti: šta su oni, da li su potrebni, šta čini vladu legitimnom, koja prava i slobode treba da budu zaštićeni, koji oblik oni treba da poprime, šta je zakon, i koje dužnosti građani duguju legitimnoj vladi, ako postoji, i kada ona može biti legitimno zbačena, ako ikada. Debata o značenju riječi „političko“ je jedan od najvećih problema političke filozofije[1]. U širem shvatanju, pod ovim pojmom se podrazumijeva politička praksa i institucije od kojih se sastoji vlast svake države.

Platon (levo) i Aristotel (desno), iz detalja Atinske škole, Rafaelove freske. Platonova Republika i Aristotelova Politika osigurali su ovim grčkim filozofima mesto među najuticajnijim političkim filozofija.

U vernakularnom smislu, termin „politička filozofija” se često odnosi na opšte gledište, ili specifična etička, politička verovanja ili stavove, o politici, što je sinonimno sa terminom „politička ideologija”. Politička filozofija je grana filozofije.[2] Unutar političkih nauka, jak fokus je istorijski stavljan na ulogu političke filozofije (poznate i kao normativna teorija), moralnu filozofiju i humanistiku, iako je poslednjih godina došlo do povećanog fokusiranja na političku teoriju baziranu na kvantitativnim metodološkim pristupima kao i na ekonomsku teoriju, prirodne nauke i bihevioralizam.[3]

Političke nauke, naučna studija politike, uglavnom se koriste u jednini, ali se u francuskom i španskom koristi množina (sciences politiques i ciencias políticas, respektivno), što je možda odraz eklektične prirode discipline.[4]

Politička filozofija je grana filozofije,[5] ali je takođe igrala veliki deo političke nauke, u okviru koje je istorijski stavljen snažan fokus i na istoriju političke misli i na savremenu političku teoriju (od normativne političke teorije do raznih kritičkih pristupa).

U Oksfordskom priručniku za političku teoriju (2009), ovo polje je opisano kao: „[...] interdisciplinarni poduhvat čije težište leži na humanističkom kraju srećno još uvek nedisciplinovane discipline političkih nauka... Već dugo vremena, izazov za identitet političke teorije bio je kako se produktivno pozicionirati na tri vrste lokacija: u odnosu na akademske discipline političkih nauka, istorije i filozofije; između sveta politike i apstraktnijeg, ruminativnog registra teorije; između kanonske političke teorije i novijih resursa (kao što su feministička i kritička teorija, analiza diskursa, teorija filma i filma, popularna i politička kultura, studije masovnih medija, neuronauka, studije životne sredine, nauke o ponašanju i ekonomija) na kojima se teoretičari sve više usredsređuju.“[6]

Definicije uredi

Politička filozofija se može definisati kao kritičko razmišljanje o načinu ili načinima za najbolju organizaciju jednog društva, njegovih političkih institucija i društvene prakse kao što su ekonomski sistem i porodica. Politički filozofi teže da uspostave osnovne principe koji bi opravdali određeni tip organizacije države, pokažu da individue imaju određena neotuđiva prava, ili objasne na koji način treba raspoređivati materijalne resurse unutar jedne države.[7] Ovo obično podrazumijeva analizu i interpretaciju ideja kao što je sloboda, pravda, autoritet, demokratija i na kraju njihovu kritičku primjenu na institucije koje već postoje. Kroz istoriju, mnogi politički filozofi su pokušavali da opravdaju svoju viziju organizacije društva, dok su drugi insistirali na ideji mogućnosti postojanja idealnog, odnosno utopijskog društva.

Istorija uredi

Politička filozofija kao praksa počinje onog momenta kada ljudska bića kreću da posmatraju svoju kolektivnu organizaciju, ne više kao nešto statično i nepromjenljivo i kao dio nekog prirodnog reda, nego kao nešto što ima potencijal da se mijenja i čemu su neophodna filozofska opravdanja. U različitim kulturama sreću se različite forme političke filozofije. Postoje dva razloga za tu različitost. Prvi proizlazi od uticaja određene epohe i opštih filozofskih tendencija. Na primjer, razvoj u epistemologiji i etici je uticao na pretpostavke na osnovu kojih se razvija jedan diskurs političke filozofije. Drugi je vezan za snažan uticaj koji na političkog filozofa imaju trenutne političke teme. U srednjovjekovnoj Evropi centralna tema političke filozofije je bila odgovarajuća veza između države i crkve. U ranom modernom periodu, tema postaje razmjena argumenata između branioca apsolutizma i onih koji su jedino bili spremni da prihvate ustavnu državu sa ograničenom moći. U 19. vijeku u centar pada socijalno pitanje, odnosno na koji način tada novonastajuće industrijsko društvo treba da organizuje svoj sistem ekonomije i blagostanja.

Drevne tradicije uredi

Drevna Indija uredi

Indijska politička filozofija u drevnim vremenima razgraničavala je jasnu razliku između (1) nacije i države (2) religije i države. Ustavi hinduističkih država su evoluirali tokom vremena i bili su zasnovani na političkim i pravnim raspravama i preovlađujućim društvenim institucijama. Državne institucije bile su široko podeljene na upravljanje, diplomatiju, administraciju, odbranu, zakon i red. Mantranga, glavno upravno telo ovih država, činili su kralj, premijer, glavnokomandujući vojske, glavni sveštenik kralja. Premijer je predvodio komitet ministara zajedno sa šefom izvršne vlasti (Maha Amatja).

Čanakja je bio indijski politički filozof iz 4. veka pre nove ere. Artašastra daje prikaz nauke o politici za mudrog vladara, politici spoljnih poslova i ratova, sistemu špijunske države i nadzoru i ekonomskoj stabilnosti države.[8] Čanakja citira nekoliko autoriteta uključujući Bruhaspatija, Ušanasa, Pračetasa Manua, Parasara i Ambija, i opisao je sebe kao potomka loze političkih filozofa, a njegov otac Čanaka je bio njegov neposredni prethodnik.[9] Još jedna uticajna indijska rasprava o političkoj filozofiji je Sukra Neti.[10][11] Primer kodeksa zakona u staroj Indiji je Manusmrti ili Manuovi zakoni.[12]

Drevna Kina uredi

Vidi još: Drevni kineski politički sistemi
 
Portret Konfučija, oko 1770

Kineska politička filozofija datira iz perioda proleća i jeseni, posebno od Konfučija u 6. veku p. n. e. Kineska politička filozofija je razvijena kao odgovor na društveni i politički slom zemlje karakterističan za period proleća i jeseni i period zaraćenih država. Glavne filozofije tokom tog perioda, konfučijanizam, legalizam, mohizam, agrarizam i taoizam, svaka je imala politički aspekt svojih filozofskih škola. Filozofi kao što su Konfučije, Menčije i Mozi, fokusirali su se na političko jedinstvo i političku stabilnost kao osnovu svoje političke filozofije. Konfučijanizam se zalagao za hijerarhijsku, meritokratsku vlast zasnovanu na empatiji, lojalnosti i međuljudskim odnosima. Legalizam je zastupao visoko autoritarnu vlast zasnovanu na drakonskim kaznama i zakonima. Mohizam se zalagao za zajedničku, decentralizovanu vlast usredsređenu na štedljivost i asketizam. Agrari su se zalagali za seoski utopijski komunalizam i egalitarizam.[13] Taoizam je zastupao protoanarhizam. Legalizam je bio dominantna politička filozofija dinastije Ćin, ali je zamenjen državnim konfucijanizmom u dinastiji Han. Pre nego što je Kina usvojila komunizam, državni konfučijanizam je ostao dominantna politička filozofija Kine sve do 20. veka.[14]

Antička Grčka uredi

Zapadna politička filozofija potiče iz filozofije antičke Grčke, gde politička filozofija datira barem od Platona.[15] U staroj Grčkoj su dominirali gradovi-države, koje su eksperimentisali sa različitim oblicima političke organizacije, koje je Platon grupisao u pet kategorija opadajuće stabilnosti i morala: monarhija, timokratija, oligarhija, demokratija i tiranija. Jedno od prvih, izuzetno važnih klasičnih dela političke filozofije je Platonova Republika,[15] koju je pratila Aristotelova Nikomahova etika i politika.[16] Na rimsku političku filozofiju uticali su stoici i rimski državnik Ciceron.[17]

Reference uredi

  1. ^ a b Audi, Robert. The Cambridge Dictionary of Philosophy - odrednica political philosophy. Cambridge University Press 1995. 1999. ISBN 978-84-460-0956-6.
  2. ^ Strauss, Leo (1959). An introduction to Political Philosophy. Detroit: Wayne State University Press, p. 10.
  3. ^ Savigny, Heather; Marsden, Lee (2011). Doing Political Science and International Relations: Theories in Action. Macmillan International Higher Education. str. 13. ISBN 9780230344136. [mrtva veza]
  4. ^ „Political science”. Encyclopedia Britannica (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-04-03. 
  5. ^ Strauss, Leo (1959). An introduction to Political Philosophy. Detroit: Wayne State University Press, p. 10.
  6. ^ Dryzek, John S.; Honig, Bonnie; Phillips, Anne, ur. (2009-09-02). „The Oxford Handbook of Political Theory”. Oxford Handbooks Online. ISBN 9780199548439. doi:10.1093/oxfordhb/9780199548439.001.0001. 
  7. ^ Routledge Encyclopedia of Philosophy, Pristupljeno 23. 4. 2013.
  8. ^ Boesche, Roger (2002). The First Great Political Realist: Kautilya and His Arthashastra. Lexington Books. str. 7. ISBN 978-0-7391-0401-9. 
  9. ^ Rangarajan, L N (2000). The Arthashastra. Penguin UK. str. 95. ISBN 9788184750119. 
  10. ^ Brown, D. Mackenzie (1982). The White Umbrella: Indian Political Thought from Manu to Gandhi. Greenwood Press. str. 64. ISBN 978-0313232107. 
  11. ^ Sankhdher, Madan Mohan; Kaur, Gurdeep (2005). Politics in India: Ancient India, Politics of Change, Modern India. Deep and Deep Publications. str. 95. ISBN 9788176296557. 
  12. ^ Manu ((Lawgiver)); Kullūkabhaṭṭa (1796). Institutes of Hindu Law: Or, The Ordinances of Menu, According to the Gloss of Cullúca. Calcutta, Printed by order of the government, London reprinted, for J. Sewell and J. Debrett. 
  13. ^ Deutsch, Eliot; Bontekoei, Ronald (1999). A companion to world philosophies . Wiley Blackwell. str. 183. ISBN 9780631213277. 
  14. ^ Hsü, Leonard Shihlien (2005). The political philosophy of Confucianism. Routledge. str. xvii—xx. ISBN 978-0-415-36154-5. „The importance of a scientific study of Confucian political philosophy could hardly be overstated.” 
  15. ^ a b Sahakian, Mabel Lewis (1993). Ideas of the great philosophers. Barnes & Noble Publishing. str. 59. ISBN 978-1-56619-271-2. „... Western philosophical tradition can be traced back as early as Plato (427–347 BC).” 
  16. ^ Kraut, Richard (2002). Aristotle: political philosophy. Oxford University Press. str. 3. ISBN 978-0-19-878200-1. „To understand and assess Aristotle's contributions to political thought ...” 
  17. ^ Radford, Robert T. (2002). Cicero: a study in the origins of republican philosophy. Rodopi. str. 1. ISBN 978-90-420-1467-1. „His most lasting political contribution is in his work on political philosophy.” 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Politička filozofija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Политичка_филозофија&oldid=27553235”