Poljsko-švedski rat (1600—1611)
Švedsko-poljski rat vođen u periodu 1600—1611. godine je prvi sukob Švedske i Poljske.
| Poljsko-švedski rat (1600—1611) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo poljsko-švedskih ratova | |||||||||
 Bitka kod Kirholma | |||||||||
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
 Švedsko carstvo |
 Državna zajednica Poljske i Litvanije | ||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||
|
Karl IX Švedski |
Sigismund III Vasa Jan Karol Hodkevič | ||||||||
| Jačina | |||||||||
| 15.000 | 4-5.000 | ||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||
| 9.000 | znatni | ||||||||
Uvod uredi
Švedsko-poljski ratovi vođeni su, s prekidima, od 1598. do 1660. godine za sticanje prevlasti na Baltičkom moru i dominacije nad pribaltičkim teritorijama. Posle Livonskog rata (1558—1583) u kom je Poljska dobila Livoniju, a Švedska Estoniju, odnosi između ove dve zemlje bili su veoma zaoštreni, ali je već 1587. godine obrazovana poljsko-švedska unija radi zajedničke borbe protiv Rusije.
Sin švedskog kralja Zigmund III 1587. postaje poljski kralj, koji 1592. godine nasleđuje i švedsku krunu (1592—1604) te nastoji da stvori veliku i snažnu švedsku državu. Ovo izaziva otpor poljskih magnata i katoličkog sveštenstva koji su težili da Poljska, a ne Švedska stekne prevlast na Baltiku.[1]
Sigismund III Vasa uredi
Švedski prestolonaslednik Sigismund Vasa, vatreni katolik i jezuitski đak, izabran je za kralja Poljske i Litvanije 1587. kao Žigmund III Vasa.
Po očevoj smrti 1592, Žigmund je dobio odsustvo od godinu dana od poljskog Sejma i krunisan je za kralja Švedske, pod uslovom da poštuje protestantizam kao državnu veru u Švedskoj (Deklaracija iz Upsale), dok je za regenta švedski parlament izabrao njegovog strica, vojvodu Karla. Kada se Žigmund vratio u Poljsku, vojvoda Karlo i švedski parlament su 1595. zabranili katoličku veru u Švedskoj i počeli progon katolika.
Žigmund se 1598. vratio u Švedsku sa 5.000 poljskih vojnika i pokušao da povrati svoj autoritet, ali je potučen kod Stengebroa od protestanata koje je vodio vojvoda Karlo, prinuđen da ponovo prihvati Deklaraciju iz Upsale i proteran nazad u Poljsku.[2] Sledeće godine parlament je zbacio Žigmunda i ponudio presto njegovom sinu Vladislavu, pod uslovom da pređe u protestantizam: tako je vojvoda Karlo nastavio da vlada kao regent, a od 1604. kao Karl IX Švedski (1604—1611).[3]
Rat uredi
Bez podrške Sejma, Žigmund je 1600. objavio rat Švedskoj, koja je lako osvojila Livoniju, ali Poljska ju je 1601. povratila.
Godine 1605, Karl IX je ponovo provalio u Livoniju, ali je potučen kod Kirholma od daleko manje vojske litvanskog hetmana Jana Karola Hodkeviča. Sporadični sukobi nastavljeni su do 1609. kada je Hodkevič u toku zime sa još manjom vojskom provalio u švedsku Livoniju i zauzeo Rigu.[3]
Operacije su vođene i na moru u oblasti istočnog Baltika. Iz pomorske baze u Puku, poljska flota uspešno se suprotstavlja nadmoćnijoj švedskoj. Poljska eskadra od 12 brodova porazila je 1606. godine švedsku eskadru kod poluostrva Hela, a 1609. godine napala Šveđane u Riškom zalivu i zapalila im deo brodova. Ipak, nijedna od zaraćenih strana nije postigla izrazitije prednosti. Smrt Karla IX prekinula je ratne operacije i Švedska je 1611. godine zatražila primirje jer su njene snage do 1613. godine bile angažovane u ratu sa Danskom, a odmah zatim i u ratu sa Rusijom.[1]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b Vojna enciklopedija, tom 9 (656)
- ^ Djurant 1988, str. 518–519.
- ^ a b Zamoyski 1988, str. 132–134
Literatura uredi
- Vojna enciklopedija, tom 9 (656) COBISS.SR 3980808
- Gažević, Nikola, ur. (1970—1976). Vojna enciklopedija. Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 656, tom 9. COBISS.SR 3980808
- Zamoyski, Adam (1988). The Polish way : a thousand-year history of the Poles and their culture. New York: F. Watts. str. 132-134. ISBN 978-0-531-15069-6. OCLC 17824624.
- Živojinović, Dragoljub (2000). Uspon Evrope, 1450—1789 (4. dopunjeno izd.). Beograd: Službeni list SRJ. ISBN 978-86-355-0446-9. OCLC 54529759.
- Djurant, Vil. Početak doba razuma : istorija evropske civilizacije u doba Šekspira, Bejkona, Montenja, Rembranta, Galilea i Dekarta : 1558—1648 / Vil Djurant ; [preveo s engleskog Ljubomir Veličkov]. Beograd : Vojnoizdavački zavod : Narodna knjiga, 2004 (Beograd : Vojna štamparija). str. 518—519. ISBN 978-86-335-0165-1. COBISS.SR 115976204