Википедија

Prava LGBT+ osoba u Republici Kosovo

Prava LGBT+ osoba u
Republici Kosovo
Zastava Kosova Zastava duginih boja
Zastava Kosova Zastava duginih boja
Položaj Kosova
Zakonska regulativa
Legalizacija homoseksualnosti Legalno od 1858. kao deo Osmanskog carstva. Ponovo u 1994. kao deo Jugoslavije.[1]
Rodni identitet Transrodne osobe ne mogu da legalno promene pol
Antidiskriminacioni zakoni Vidi Antidiskriminacioni zakoni
Vojna služba Dopušteno gej, lezbijskim i biseksualnim osobama
Porodična prava
Brak Istospolni brakovi nisu prepoznati
Istopolna zajednica Istospolno partnerstvo nije prepoznato
Usvajanje Usvajanje dopušteno svakoj LGBT osobi bez para[2][3]
LGBT+ u Republici Kosovo
Organizacije
Prava
Mediji
Događaji
Osobe
Značajna mesta
LGBT+ portal

Lezbijska, homoseksualna, biseksualna, transrodna (LGBT) prava u Republici Kosovo[a] poboljšana su poslednjih godina, naročito usvajanjem novog Ustava, koji zabranjuje diskriminaciju na osnovu seksualne orijentacije. Međutim, kosovsko društvo na homoseksualnost i dalje gleda kao na tabu temu.[4]

Vlada Kosova podržava LGBT zajednicu u zemlji.[5] Krajem 2013. godine Skupština Republike Kosovo usvojila je zakon o stvaranju koordinacione grupe za LGBT zajednicu.[6] Dana 17. maja 2014. godine, poznati političari i diplomate, uključujući britanskog ambasadora Ijana Klifa i nekoliko lokalnih LGBT organizacija izašli su na ulice Prištine u znak marša protiv homofobije.[7][8] Događaj je pozdravila kancelarija Evropske unije na Kosovu[9] kao i sama vlada. Velika LGBT zastava prekrila je prednju stranu vladine zgrade te noći.[10] Prva parada gej ponosa na Kosovu održana je u Prištini 17. maja 2016. godine, na kojoj je nekoliko stotina ljudi prodefilovalo ulicama prestonice. Maršu su prisustvovali i predsednik Hašim Tači, kao i britanski i američki ambasadori na Kosovu.[11][12]

Zakon o istopolnim seksualnim aktivnostima uredi

Osmansko carstvo uredi

1858. godine, Osmansko carstvo, pod čijom je kontrolom bilo Kosovo, legalizovalo je istopolne odnose.[13]

Jugoslavija uredi

Jugoslovenski krivični zakon iz 1929. godine zabranio je „razvrat protiv prirodnog poretka“ ( analni odnos ). Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija takođe je ograničila istopolni analni odnos, s maksimalnom kaznom umanjenom na 1 do 2 godine zatvora 1959. godine.[14]

1994. godine, muški istopolni seksualni odnosi postali su legalni u Republici Kosovo kao sastavnom delu Savezne Republike Jugoslavije.[15]

Period UNMIK-a uredi

2004. godine, tokom perioda Misije privremene uprave Ujedinjenih nacija na Kosovu (UNMIK), zakonska dob za saglasnost je postavljena na 14 godina, bez obzira na pol ili seksualnu orijentaciju pojedinca,[16] a svi seksualni prestupi učinjeni su rodno neutralnim.[13]

Nezavisna era uredi

Kosovo je proglasilo nezavisnost od Srbije 2008. godine. Seksualni odnosi istog pola i dalje su legalni. U ovom periodu je LGBT zajednica takođe postala više vidljiva, a diskusije oko takvih tema postale su sve uobičajenije.[13] 2008. godine proglašen je Ustav Kosova, koji je između ostalog sadržao odredbe koje zabranjuju diskriminaciju na osnovu seksualne orijentacije.

Prepoznavanje istopolnih veza uredi

Predsednik Ustavnog suda je 2014. rekao da Kosovo de jure dozvoljava istopolne brakove.[17] Član 144(3) Ustava Kosova zahteva da Ustavni sud odobri sve izmene Ustava kako bi se osiguralo da ne krše prethodno zagarantovana građanska prava. Član 14. Zakona o porodici (alb. Ligji për Familjen; Srpski : Zakon o porodici) definiše brak kao „legalno registrovanu zajednicu dve osobe različitog pola“, mada kosovski aktivisti za homoseksualna prava tvrde da je to u suprotnosti sa slovom Ustava i pozivaju istopolne parove da na sudu ospore zakon.[18]

Dana 7. jula 2020. godine, ministar pravde Selim Selimi najavio je da će novi Građanski zakonik omogućiti poseban zakon o istopolnim civilnim partnerstvima, koji je vlada planirala da uvede u roku od nekoliko meseci.[19] Pojedine organizacije za zaštitu prava LGBT osoba kritikovale su ovaj potez jer se time pravno učvršćuje razlika između heteroseksualnih i homoseksualnih parova.[20]

Antidiskriminacioni zakoni uredi

Član 24. Ustava Kosova zabranjuje diskriminaciju po više osnova, uključujući seksualnu orijentaciju.[4] Kosovo je jedna od retkih država u Evropi sa ustavnom zabranom diskriminacije na osnovu seksualne orijentacije. Formulacija kaže:[21]

Zakon o zabrani diskriminacije iz 2004. (alb. Ligji Kundër Diskriminimit; Srpski: Zakon protiv diskriminacije) koji je usvojila Skupština Kosova, zabranjuje diskriminaciju na osnovu seksualne orijentacije u raznim oblastima, uključujući zapošljavanje, članstvo u organizacijama, obrazovanje, pružanje dobara i usluga, socijalno osiguranje i pristup stanovanju. Definicija diskriminacije u ovom zakonu izričito uključuje direktnu i indirektnu diskriminaciju, kao i uznemiravanje, viktimizaciju i segregaciju.[22]

Skupština parlamenta je 26. maja 2015. godine usvojila amandmane kojima se polni identitet dodaje kosovskom zakonu o zabrani diskriminacije. Izmene su stupile na snagu u julu 2015.[23]

U aprilu 2019. godine na snagu je stupio novi krivični zakon Kosova, sa jačom zaštitom za LGBT građane. Zakon predviđa dodatne kazne za počinjenje zločina iz mržnje zbog seksualne orijentacije ili rodnog identiteta žrtve ili žrtava.[24]

Uprkos ovoj zakonskoj zaštiti, LGBT osobe uglavnom izbegavaju da policiji prijave slučajeve diskriminacije ili zlostavljanja.[25] Vlastima je prijavljeno ukupno 10 zločina motivisanih pristrasnošću nad LGBT osobama u 2019. godini, dok je dodatnih 13 prijavljeno samo LGBT organizacijama.[26] U februaru 2019. godine vlasti su pokrenule slučaj protiv zvaničnika u Ministarstvu pravde koji je tražio da se odseku glave LGBT osobama. Policija ga je privela.[27]

Transrodna prava uredi

Transrodnim osobama nije dozvoljeno da legalno promene pol na Kosovu, čak i ako su bili podvrgnuti operaciji promene pola.[28][29]

2017. godine, državljanin Kosova, Blert Morina, podneo je sudski spor tražeći da promeni ime i pol na službenim dokumentima za identifikaciju. Njegov zahtev je odbila Kosovska agencija za civilnu registraciju. Njegov advokat Rina Kika rekao je da je zatražio ocenu ustavnosti odluke agencije u julu 2018.[30][31] U decembru 2019. Osnovni sud u Prištini presudio je u Morininu korist, potvrdivši njegovo pravo da promeni i ime i pol na svojim identifikacionim dokumentima. Kika je rekla da je „sud prvi put odlučio da prizna pravo na rodni identitet bez nuđenja dokaza za hiruršku intervenciju ili bilo kakvu medicinsku promenu”.[32] Ministarstvo pravde i Agencija za civilnu registraciju izjavili su da se presuda neće smatrati presedanom, a drugi transrodni ljudi moraće da prođu sličan sudski postupak.[26]

Vojna služba uredi

Lezbijkama, homoseksualcima i biseksualcima je dozvoljeno da otvoreno služe vojsku. Međutim, postoji mogućnost diskriminacije od strane osoba iz vršnjačke grupe.

Davanja krvi uredi

Prema smernicama iz 2018. za „Nedelju davanja krvi“, oni koji imaju „intimne veze sa istim polom“ ne mogu da daju krv.[33]

Uslovi života uredi

 
Kosovska nedelja ponosa 2018.

Grupa za prava LGBT osoba, Centar za socijalnu emancipaciju, opisuje homoseksualni život na Kosovu kao „podzemni“ i uglavnom tajni.[34] Na Kosovu nema poznatih gej klubova ili barova, iako je jedan nakratko otvoren u Prištini 2011. godine.[35]

Prema istraživanju Nacionalnog demokratskog instituta iz 2015. godine, 81% LGBT stanovnika Kosova izjavilo je da su bili izloženi psihološkom zlostavljanju, a 29% je izjavilo da je žrtva fizičkog nasilja.[25]

Događaji kojima se obeležava Međunarodni dan borbe protiv homofobije, transfobije i bifobije organizuju se na Kosovu od 2007. godine. Prva parada ponosa dogodila se u Prištini u maju 2016. godine, uz prisustvo predsednika Hašima Tačija i britanskih i američkih diplomata.[11] Godišnja Nedelja ponosa održava se u Prištini od 2017. godine. 2018. godine učestvovao je gradonačelnik Špend Ahmeti.[36] Tokom trećeg izdanja događaja u oktobru 2019. godine, povorka je krenula sa Trga Skenderbeg, išavši Bulevarom Majke Tereze do Trga Zahir Pajaziti, prolazeći pored zgrada vlade i parlamenta i drugih znamenitosti grada, sa sloganom „Za koga ti srce kuca“ ( Per kon t'rreh zemra ). Svi događaji u okviru Nedelje ponosa su održani bez incidenata,[37][38] a činili su ih umetničke izložbe, žurke, konferencije, diskusije i povorka.[39]

Kosovski pokret za LGBT prava uredi

Trenutno postoji nekoliko lokalnih LGBT organizacija za zaštitu prava na Kosovu. Među najznačajnijim su Centar za jednakost i slobodu (CEL; alb. Qendra për Barazi dhe Liri), Centar za razvoj društvenih grupa (CSGD; alb. Qendra për Zhvillimin e Grupeve Shoqërore) i Centra za socijalnu emancipaciju (KESh; alb. Qendra për Emancipim Shoqëror).

Zbirna tabela uredi

Legalnost istopolnih seksualnih aktivnosti   (od 1994)
Jednaka dob pristanka   (od 2004)
Zakoni protiv diskriminacije u zapošljavanju   (od 2004)
Zakoni protiv diskriminacije u pružanju dobara i usluga   (od 2004)
Zakoni protiv diskriminacije u svim ostalim oblastima (uključujući indirektnu diskriminaciju, govor mržnje)   (od 2004)
Zakoni protiv diskriminacije koji pokrivaju rodni identitet u svim oblastima   (od 2015)
Istopolni brak  
Priznavanje istopolnih parova   (u fazi predloga)
Usvajanje pastoraka istopolnih parova  
Zajedničko usvajanje istopolnih parova  
Gejevima, lezbijkama i biseksualcima dozvoljeno je da otvoreno služe vojsku  
Pristup vantelesnoj oplodnji za lezbijske parove  
Pravo na zakonsku promenu roda  
Komercijalno surogat roditeljstvo za homoseksualne muške parove   (zabrana na osnovu sekusalne orijentacije)
MSM-ima je dozvoljeno da daju krv  

Vidi još uredi

Napomene uredi

  1. ^ Republika Kosovo (alb. Republika e Kosovës) jednostrano je proglašena država na teritoriji Republike Srbije, protivno Ustavu Srbije i Rezoluciji 1244 Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija. Prema Rezoluciji 1244, cela teritorija Kosova i Metohije, pravno gledano, nalazi se u sastavu Srbije dok ne bude postignuto konačno rešenje. Srbija ne priznaje jednostrano otcepljenje, po međunarodnom pravu, njene teritorije, preciznije autonomne pokrajine pod privremenom upravom Ujedinjenih nacija (UNMIK). Vlada sa sedištem u Prištini ima defakto vlast nad većinom teritorije, dok pojedine strukture Srbije funkcionišu na severu i u srpskim enklavama.

Reference uredi

  1. ^ „Arhivirana kopija” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 20. 10. 2016. g. Pristupljeno 14. 09. 2020. 
  2. ^ https://web.archive.org/web/20150318004133/http://www.rks-gov.net/en-us/qytetaret/familja/pages/adoptimi.aspx
  3. ^ http://www.osce.org/kosovo/71205?download=true
  4. ^ a b „Kosovo Constitution”. kushtetutakosoves.info. Arhivirano iz originala 26. 5. 2008. g. 
  5. ^ „Qeveria merr në mbrojtje komunitetin LGBT”. Albinfo.ch. 
  6. ^ „Qeveria formon trupë këshilluese e koordinuese për komunitetin LGBT”. Arhivirano iz originala 19. 4. 2015. g. Pristupljeno 18. 4. 2015. 
  7. ^ „Marsh kundër homofobisë”. Telegrafi.com. Arhivirano iz originala 27. 4. 2015. g. Pristupljeno 19. 4. 2015. 
  8. ^ „Komuniteti LGBT është i dukshëm dhe pjesë e shoqërisë kosovare”. Zëri. 
  9. ^ „Press release: European Union in Kosovo: March against homophobia”. European Union Office in Kosovo. Arhivirano iz originala 5. 5. 2015. g. Pristupljeno 15. 5. 2014. 
  10. ^ „Flamuri i LGBT'së në ndërtesën e Qeverisë së Kosovës”. Gazeta Express. Arhivirano iz originala 02. 07. 2015. g. Pristupljeno 14. 09. 2020. 
  11. ^ a b „Thaci takes part in first gay parade in Pristina”. B92. 17. 5. 2016. 
  12. ^ „Kosovo holds first-ever gay pride march”. Rappler. 17. 5. 2016. 
  13. ^ a b v „KOSOVO | LGBTI Equal Rights Association for Western Balkans and Turkey”. lgbti-era.org. Pristupljeno 3. 12. 2018. 
  14. ^ CROATIA: NEW PENAL CODE Arhivirano 2016-04-14 na sajtu Wayback Machine
  15. ^ Tapon, Francis (19. 5. 2012). The Hidden Europe: What Eastern Europeans Can Teach Us. SonicTrek, Inc. ISBN 9780976581222 — preko Google Books. 
  16. ^ State-sponsored Homophobia: A world survey of laws prohibiting same sex activity between consenting adults Arhivirano 2016-10-20 na sajtu Wayback Machine The International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association, authored by Lucas Paoli Itaborahy, May 2014
  17. ^ „Same-Sex Marriage Legal in Kosovo?”. Human Rights Campaign. 12. 9. 2014. Arhivirano iz originala 6. 7. 2015. g. Pristupljeno 21. 9. 2014. 
  18. ^ „Kosovo Rights Activists Seek Clarity on Gay Marriage”. Balkan Insight. 4. 7. 2017. 
  19. ^ „Kosovo's new civil code opens the way for gay marriage”. bne IntelliNews. 8. 7. 2020. 
  20. ^ „LGBTI groups criticise civil partnership plans”. Prishtina Insight. 8. 7. 2020. Pristupljeno 8. 9. 2020. 
  21. ^ „Constitution of the Republic of Kosovo” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 27. 11. 2019. g. Pristupljeno 14. 09. 2020. 
  22. ^ Law 2004/3: The Anti-Discrimination Law Arhivirano 2008-10-01 na sajtu Wayback Machine, UNMIK
  23. ^ „Annual Review of the Human Rights Situation of Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex People in Europe 2016: Kosovo” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 31. 08. 2017. g. Pristupljeno 14. 09. 2020. 
  24. ^ „New Criminal Code in Kosovo strengthens protections for LGBTI persons”. www.lgbti-era.org. Arhivirano iz originala 08. 05. 2023. g. Pristupljeno 28. 7. 2020. 
  25. ^ a b Davies, Jack (12. 3. 2018). „Being gay in Kosovo, Europe's youngest nation”. Equal Times. 
  26. ^ a b „Annual Review of the human rights situation of lesbian, gay, bisexual, trans and intersex people in Europe and Central Asia” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 06. 06. 2020. g. Pristupljeno 28. 7. 2020. 
  27. ^ „Ndalohet për 48 orë zyrtari i Ministrisë së Drejtesisë që kërcënoi komunitetin LGBT”. almakos (na jeziku: albanski). 14. 2. 2019. 
  28. ^ „Rainbow Europe”. rainbow-europe.org. 
  29. ^ „KOSOVO | LGBTI Equal Rights Association for Western Balkans and Turkey”. lgbti-era.org. 
  30. ^ „Kosovo turns its eye on Macedonian transgender rights”. Pristina Insight. 31. 1. 2019. 
  31. ^ „Transgender Macedonians Hails 'Turning Point' European Court Ruling”. Balkan Insight. 31. 1. 2019. 
  32. ^ Dafina Halili (20. 1. 2020). „LANDMARK DECISION FOR TRANSGENDER RIGHTS”. Kosovo 2.0. 
  33. ^ „Kominitetit LGBT u ndalohet dhruimi i gjakut në Kosovë”. Pa Censurë (na jeziku: albanski). 23. 6. 2018. [mrtva veza]
  34. ^ „Center for Social Emancipation”. Qesh.org. Arhivirano iz originala 16. 11. 2007. g. Pristupljeno 9. 10. 2009. 
  35. ^ „Lone Gay Bar's Closure Leaves Kosovo Gays Bereft”. 13. 12. 2011. 
  36. ^ „Kosovar Minister, Pristina's Mayor Join Gay Pride-Parade”. RadioFreeEurope/RadioLiberty. Pristina. 10. 10. 2018. 
  37. ^ Travers, Eve-anne (10. 10. 2019). „In photos: Kosovo holds its third Pride Parade”. Prishtina Insight. 
  38. ^ Bami, Xhorxhina (10. 10. 2019). „Kosovo Pride Activists Put Law Under Spotlight”. Balkan Insight. Pristina. 
  39. ^ Travers, Eve-anne (10. 10. 2019). „Pride Week kicks off in Prishtina”. Prishtina Insight. 

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Права_ЛГБТ%2B_особа_у_Републици_Косово&oldid=26979778”