Prvi gornji pretkutnjak

Zubi gornje vilice
Stalni zubi čovjeka
Prvi gornji pretkutnjak

Prvi gornji pretkutnjak
Klasa sjekutića Centralni sjekutić Lateralni sjekutić Klasa očnjaka Gornji očnjak Klasa pretkutnjaka Prvi pretkutnjak Drugi pretkutnjak Klasa kutnjaka Prvi kutnjak Drugi kutnjak Treći kutnjak (umnjak)
Zubi donje vilice
Klasa sjekutića Centralni sjekutić Lateralni sjekutić Klasa očnjaka Donji očnjak Klasa pretkutnjaka Prvi pretkutnjak Drugi pretkutnjak Klasa kutnjaka Prvi kutnjak Drugi kutnjak Treći kutnjak (umnjak)

Prvi gornji pretkutnjak (lat. dens praemolaris primus superior) je četvrti zub od medijalne linije u oba kvadranta gornjeg dentalnog luka. U kontaktu je sa gornjim očnjakom i gornjim drugim pretkutnjakom, a okludira sa pretkutnjacima iz donje vilice. Veoma podseća na drugi premolar, ali za razliku od njega pokazuje obrnut znak ugla i luka i dve korenske grane (po čemu je jedinstven u klasi premolara). Na osnovu oblika i funkcije on spada u tzv. prelazne (tranzitivne) zube, između očnjaka i kutnjaka. U mastikaciji učestvuje u kidanju i mlevenju hrane, a značajan je i sa stanovišta estetike i fonetike.

U gornjoj vilici postoje dva prva premolara, koja se obeležavaju na sledeći način:

stalni gornji desni prvi pretkutnjak – 14;
stalni gornji levi prvi pretkutnjak – 24.

Kruna

Kruna zuba ima oblik valjka, s tim da je sužena u mezio-distalnom pravcu, i kraća je od krune gornjih prednjih zuba. Karakteristično za sve premolare je pojava grizne (okluzalne) površine sa kvržično-grebenskim i fisurnim kompleksom. Kruna se opisuje iz pet aspekata: bukalnog, palatinalnog, dva proksimalna i okluzalnog.

Bukalni aspekt

Sa bukalnog aspekta kruna ima oblik petougaonika i konveksna je u oba pravca. Maksimum konveksiteta se nalazi na srednjoj i cervikalnoj trećini, a u mezio-distalnom pravcu više je izražen distalno (obrnut znak luka). Na bukalnoj površini nalazi se dobro izražen bukalni kvržični greben, koji polazi od vrha kvržice i gubi se u ispupčenju cervikalne trećine. To je zapravo dobro izražen srednji lobus ove površine, ograničen sa meziobukalnom i distobukalnom razvojnom depresijom. One dele bukalnu površinu na tri vertikalna lobusa, ali su mezijalni i distalni slabije izraženi. Ponekad razvojne depresije mogu da pređu i na okluzalnu ivicu i tada su prisutne eminencije („stileti“) pretkutnjaka. Slično labijalnoj površini prednjih zuba, i ovde su prisutne preklopne linije u cervikalnoj trećini i one prate oblik gleđno-cementnog spoja. Cervikalna linija je konveksna u apikalnom smeru, ali je njen konveksitet manji u odnosu na prednje zube.

Bukalna površina okluzalno prelazi u griznu površinu, tačnije bukalnu kvržicu i formira bukookluzalni greben. Greben je vrhom kvržice podeljen na mezijalni i distalni deo i mezio-okluzalni kvržični greben je duži i ravniji. Međutim, to vremenom može i da se promeni usled abrazije zuba.

Mezijalna ivica bukalne površine se spaja sa mezijalnim kvržičnim grebenom i obrazuje meziookluzalni ugao. Mezijalni profil je konveksan u okluzalnoj i srednjoj, a konkavan u cervikalnoj trećini krune. Distalni profil je sličan mezijalnom, ali je distookluzalni ugao oštriji (obrnut znak ugla) i visina konture se takođe nalazi na spoju srednje i okluzalne trećine.

Okluzalni profil površine je sličan kao kod očnjaka i na njemu dominira vrh bukalne kvržice. Vrh kvržice je pomeren distalno, tako da je distalni kvržični greben kraći i više nagnut prema temenu distookluzalnog ugla. Inače, ovi grebenovi se spajaju pod približno pravim uglom i obrazuju vrh kvržice. Iz ovog aspekta ne vidi se palatinalna kvržica, jer je palatinalna površina u celosti manja od bukalne.

Palatinalni aspekt

Oralna površina podseća na bukalnu, ali je zaobljenija, uža i kraća od nje. Takođe je konveksna i maksimum konveksiteta se nalazi na spoju okluzalne i srednje trećine. Bikuspalna (transverzalna) simetrala povezuje vrhove bukalne i oralne kvržice i deli ovu površinu na dve simetrične polovine. Za razliku od bukalne površine, ovde nisu prisutne razvojne depresije i preklopne linije. Na prelazu palatinalne u okluzalnu površinu nalazi se oralna kvržica, koja je niža od bukalne i lokalizovana je na sredini krune ili nešto mezijalnije.

Prelaz palatinalne u proksimalne površine je zaobljen, a proksimalni profili su konveksni. Okluzalni profil je sličan kao kod bukalne površine, s tim što je ovde distalni kvržični greben duži i blaže nagnut prema temenu okluzodistalnog ugla.

Proksimalni aspekt

Mezijalna i distalna površina krune imaju oblik pravougaonika ili trapeza, sa bazom u cervikalnoj trećini. Kao i kod prednjih zuba, one konverguju oralno i ka vratu zuba. Mezijalna površina je blago konkavna i nešto uža i kraća od distalne. Mezijalni konkavitet se nastavlja i u analognu površinu korena i gradi duboku brazdu (lat. fissura interradicularis mesialis). Brazda deli korensko stablo na dve grane i tek na 1/2 ili 2/3 ukupne dužine korena nalazi se račvanje (bifurkacija), ali je lokalizacija bifurkacije varijabilna.

Bukalni profil proksimalnih površina je konveksan, sa visinom konture u cervikalnoj trećini, a lingvalni je takođe u celosti ispupčen i maksimum konveksiteta se nalazi u srednjoj trećini krune. Na okluzalnom profilu jasno se uočavaju bukalna (viša) i palatinalna (niža) kvržica. Od vrhova kvržica ka centralnoj fisuri polaze triangularni grebenovi i spajaju se pod uglom od 45º. Proksimalne granice unutrašnjeg okluzalnog polja grade mezijalni i distalni marginalni greben, a konveksitet mezijalnog grebena je prekinut marginalnom brazdom u vidu useka. Od vrha kvržica u mezio-distalnom pravcu polaze mezijalni i distalni kvržični greben i oni se spajaju sa ivičnim, gradeći pri tome odgovarajuće uglove.

Cervikalna linija je iregularno konveksna u okluzalnom smeru.

Okluzalni aspekt

Okluzalna površina ima ovalni ili heksagonalni oblik, sa većim vestibulo-oralnim promerom. Na njoj se razlikuju spoljašnje i unutrašnje okluzalno polje.

Spoljašnje okluzalno polje

Granice spoljašnjeg okluzalnog polja čine konture bukalnog i palatinalnog profila i kontaktne zone na proksimalnim površinama. Bukalni profil ima oblik latiničnog slova „V“ i visina konture se nalazi na vrhu slova. Lingvalni profil je zaobljen i približno simetričan kada se posmatra sa ovog aspekta. Proksimalni profili konverguju oralno.

Unutrašnje okluzalno polje

Unutrašnje okluzalno polje ima oblik trapezoida. Njegovu granicu čini tzv. deobna linija u čiji sastav ulaze mezijalni i distalni kvržični grebenovi i slobodne ivice marginalnih grebenova. Najkarakterističnije obeležje grizne površine su kvržično-grebenski i fisurni kompleks.

Bukalna kvržica je šira, viša i oštrija od palatinalne, a vrh je pomeren distalno. Od vrha kvržice polaze četiri grebena: bukalni (koji se pruža u spoljašnje okluzalno polje, prema bukalnoj površini), palatinalni ili oralni (koji se pruža ka centralnoj brazdi, a naziva se i triangularni) i mezijalni i distalni kvržični greben (koji se pružaju ka odgovarajućim marginalnim grebenovima). Bukalna kvržica ima i četiri kose površine: meziobukalna, distobukalna, meziolingvalna i distolingvalna. Poslednje dve su tzv. funkcionalne kosine.

Palatinalna kvržica je pomerena mezijalno, pa je mezijalni kvržični greben kraći od distalnog, što je suprotan tok (lat. inverso ordine) u odnosu na bukalnu kvržicu. Na ovoj kvržici takođe se nalaze slični detalji kao na bukalnoj, a nazivi su im u skladu sa njihovim pravcem pružanja.

Proksimalni grebenovi čine bočne granice unutrašnjeg okluzalnog polja i mezijalni greben je kraći od distalnog i prekinut je u srednjem delu meziomarginalnom brazdom.

Glavni deo fisurnog kompleksa čini centralna razvojna brazda (lat. fissura centralis) koja se pruža mezio-distalno i razdvaja triangularne grebene kvržica i proksimalno se uliva u triangularne jame. U dubini svake jame nalazi se jamica (lat. fossula mesialis et distalis) iz koje izviru bukalna i lingvalna brazda i pružaju se ka temenima odgovarajućih uglova. Iz mezijalne triangularne jame polazi i meziomarginalna brazda koja preseca marginalni greben i gubi se u mezijalnoj površini krune.

Vrat

Vrat zuba (lat. collum dentis) se nalazi u predelu gleđno-cementnog spoja i ima istu konturu kao i kod prednjih zuba. U ovom predelu nalazi se cervikalna linija, koja je konveksna na sve četiri površine krune.

Koren

Koren gornjeg prvog pretkutnjaka je dvokrak, što je jedinstveno u klasi premolara i ima bukalnu i palatinalnu granu (mada se mogu naći i samo jedna ili čak tri korenske grane). Bukalni koren je obično duži i gracilniji i nagnut je distalno, a palatinalni je skoro prav. Račvanje se nalazi na sredini ukupne dužine korena, a deo između cervikalne linije i temena bifurkacije se označava kao korensko stablo. Na poprečnom preseku u cervikalnom predelu koren je bubrežastog oblika, zbog prisustva mezijalnog konveksiteta.

Dimenzije

Mezio-distalna širina	Vestibulo-oralna širina	Visina krune	Dužina korena	Ukupna dužina zuba
Prvi gornji pretkutnjak
7,0 mm	9,0 mm	8,5 mm	14,5 mm	23,0 mm

Razvoj zuba

Početak kalcifikacije	Kompletno formirana kruna	Nicanje (erupcija)	Završen rast korena
1^1/2 - 1^3/4 godine	5 - 6 godina	10 - 11 godina	12 - 13 godina

Varijacije

Zub pokazuje širok opseg varijacija koje se odnose na:

stepen konvergencije proksimalnih profila - sa okluzalnog aspekta,
interkuspalnu širinu (rastojanje između kvržica),
stepen nagiba kvržičnih grebenova i oblik kvržica - sa bukalnog aspekta,
stepen konvergencije proksimalnih površina - sa bukalnog aspekta,
prisustvo jamica i brazdi na bukalnoj površini,
broj korenova.

Vidi još

Reference

Željko Martinović: Osnovi dentalne morfologije, II izdanje („Službeni glasnik“ Beograd, 2000.). ISBN 978-86-7549-175-0.;
Olga Janković, Verica Vunjak: Morfologija zuba, VII издање („Завод за уџбенике и наставна средства“ Београд, 2001.). ISBN 978-86-17-08912-0.;
Darinka Stanišić-Sinobad : Osnovi gnatologije, I издање („БМГ“ Београд, 2001.). ISBN 978-86-7330-139-6., COBISS-ID 94080780;