Prizrenska liga
Prizrenska liga (još Albanska liga, Albanski nacionalni pokret; alb. Lidhja Shqiptare e Prizrenit), skraćeni naziv vojno-političkog udruženja pod nazivom Liga (savez) za odbranu prava Albanskog naroda.[1] Ovo udruženje je u Prizrenu formirala grupa Albanaca, 10. juna 1878, nakon završetka rata između Rusije, Srbije i Crne Gore protiv Osmanskog carstva 1878. godine.
Cilj lige uredi
O razlozima osnivanja i karakteru Prizrenske lige postoje veoma protivrečna mišljenja[3].
Albanska istoriografija smatra Prizrensku ligu izrazom opštealbanskog nacionalnog pokreta. S druge strane, mnogi smatraju da je Prizrenska liga jedan oblik manipulacije albanskim narodom u vođenju balkanske politike, jer je uglavnom bila instrument osmanske politike i politike evropskih sila.[3] Pripadnike ove grupe Albanaca, odabrane zbog svoje naglašene lojalnosti Osmanskom carstvu, su vlasti Osmanskog carstva naoružale i platile im putne troškove povodom okupljanja u Prizrenu[2].
Prizrenska liga je bila u suštini zasnovana na ideji Velike Albanije, zanemarujući prava Srba, Slovena i Grka.[2] Agresivni protivsrpski program Prizrenske lige trajno je opteretio odnose između Srba i Albanaca.[2]
Prizrenska liga kao produžena ruka osmanske politike uredi
U cilju ostvarivanja interesa Osmanskog carstva cilj lige je bilo sprečavanje da oblasti Osmanskog carstva u kojima je bilo nastanjeno bošnjačko i albansko (uglavnom muslimansko ali i katoličko) stanovništvo, pripadnu Srbiji ili Crnoj Gori. Ovaj cilj je Prizrenska liga trebalo da postigne borbom za Osmansko carstvo i autonomiju i ujedinjenje svih teritorija na kojima u Osmanskom carstvu žive Albanci (nezavisno od toga da li su u većini ili nisu).
Činjenica da su se pripadnici Prizrenske lige borili i protiv Sanstefanskog i protiv Berlinskog ugovora nastojeći da očuvaju integritet „albanskih zemalja“, a čuvajući integritet Osmanskog carstva davala je dovoljno razloga za isticanje pretpostavke da iza Prizrenske lige stoji Osmansko carstvo.[2] Italijanski konzul u Skadru Berio, a i ostali konzuli primetili su „čudne veze zvaničnih organa Osmanskog carstva i jednog pravno nelegalnog pokreta“.[2] Tako je uočeno da je Osmansko carstvo platilo troškove albanskih delegata za kongres u Prizrenu.[2] Osmansko carstvo je Prizrenskoj Ligi dalo oružje i municiju, a u Ligu su ulazili elementi naglašeno lojalni sultanu.[2] Albansko stanovništvo je živelo u četiri osmanska vilajeta: Kosovskom, Skadarskom, Janjinskom i Bitoljskom. Liga je na Berlinskom kongresu istupala u ime albanskog naroda, boreći se za zaštitu graničnih teritorija na koje su pretendovale susedne zemlje nakon završetka Rusko-turskog rata (1877—1878) između Rusije, Srbije i Crne Gore protiv Osmanskog carstva. Centralna ličnost ove lige je bio Ali-paša Gusinjski, koji je stekao veliki ugled svojim uspesima u bitkama protiv vojske Knjaževine Crne Gore 1855, 1879. i 1880. godine.
Neuspeh Prizrenske lige na Berlinskom kongresu uredi
Prizrenska liga je uputila memorandum Berlinskom kongresu kojim se od velikih sila traži priznanje nacionalnog identiteta Albanaca i autonomije Albanije unutar Osmanskog carstva.[4] Uz akciju kroz memorandume, Prizrenska liga je poslala i delegaciju pod vođstvom Abdul-beja Frašerija i Mehmeta Ali Vrionija u Beč, Berlin, Pariz, London i Rim. Cilj delegacije bio je da objašnjava i brani stavove memoranduma Prizrenske lige.[4] Međutim, Berlinski kongres je ignorisao memorandum Lige, a nemački kancelar Oto fon Bizmark je čak zauzeo stav da albanska nacija ne postoji. Albanskoj delegaciji nije dozvoljeno da učestvuje na Berlinskom kongresu. Teritorije naseljene Albancima su tretirane kao deo Osmanskog carstva, a Albanci kao njegovi građani.[5]
Prizrenska liga počinje da se suprotstavlja Osmanskom carstvu uredi
Pošto je Osmansko carstvo popustilo na Berlinskom kongresu Prizrenska liga je ušla u fazu otvorenog suprotstavljanja vlastima.[2] Osmanske vlasti su sada pokušale da sprovedu Berlinski sporazum, ali Prizrenska Liga se protivila nastojeći da stvori uslove za iredentističke zahteve prema Srbiji i Crnoj Gori.[2] Odlukama Kongresa, neka pretežno muslimanska naselja kao Plav i Gusinje, predata su Crnoj Gori, dok su Srbiji predata četiri okruga (Niš, Pirot, Leskovac i Vranje) u kojima je živeo veliki broj Albanaca.[5] Albanci su bili nezadovoljni, jer su se urušavali njihovi snovi o Velikoj Albaniji, koja bi obuhvatala i krajeve u kojima nisu većina. Prizrenska liga se suprotstavila odlukama Berlinskog kongresa da preda Gusinje i Plav Kneževini Crnoj Gori zbog čega je došlo do oružanih sukoba sa Crnogorcima. Crnogorci su vodili dve bitke sa dobrovoljcima Lige, kod Novšića i Murina, ali nisu uspeli da savladaju otpor Albanaca.[4] Zbog nesprovođenja odredaba Kongresa, Crnoj Gori su ponuđene teritorije Hota i Gruda u zamenu za Plav i Gusinje. Međutim, opet su se suprotstavili dobrovoljci Lige i onemogućili predavanje teritorija.[4] Na kraju su velike sile Crnoj Gori kao kompenzaciju ponudile teritoriju Ulcinja. Poslale su međunarodnu flotu kojom su izvršile demonstraciju sile pred Ulcinjem, stavivši do znanja Porti da se međunarodne odluke moraju izvršiti. Nakon toga, energičnom akcijom skadarskog komandanta razbijen je otpor Liginih dobrovoljaca, zauzet je Ulcinj i predat je Crnoj Gori.[4] Nakon pripajanja Crnoj Gori, veliki broj Albanaca je prognan iz Podgorice, Spuža, Žabljaka, Bara, Nikšića i Ulcinja.[5] Albanci su za najveću nepravdu Berlinskog kongresa smatrali „legalizovanje srpsko-crnogorskog nasilja i okupaciju albanske zemlje“.[5] Na jugu, Ligini dobrovoljci su uspeli da spreče predavanje Grčkoj dela Epira.[4]
Raspuštanje lige uredi
Tokom godina borbi oko granica, Liga je ojačala i počela sve odlučnije da postavlja zahteve Porti. Albanci su zahtevali od Osmanskog carstva autonomiju za Albance, i ujedinjenje u jedan vilajet. Porta je ovo odbila, i počeo je albanski ustanak 1879. kojim je osmanska vlast svrgnuta u Vučitrnu, Prizrenu, Đakovici, Prištini, Peći i drugde. Osmansko carstvo je poslalo Derviš-pašu sa vojskom da razbije ustanak, i on od aprila 1881. ulazi u Prizren, Đakovicu i Peć. Osmansko carstvo je vojnom akcijom razbilo dobrovoljce Lige, a njihove vođe pohapsila i poslala u progonstvo.[4] Do kraja 1882. interniran je u Malu Aziju oko 3.000 Albanaca, s ciljem da se potpuno iskoreni mreža organizacija Prizrenske lige. Međutim, smirenje je bilo privremeno, jer ponovo izbijaju nemiri po pašinom povratku u Carigrad. Lokalne bune niču 1883. i 1884. godine.[6]
Nasleđe lige uredi
Aktivnosti Prizrenske lige su, uz odredbe Sanstefanskog ugovora i Berlinskog kongresa, zbog svog izrazito proosmanskog, muslimanskog i antislovenskog usmerenja, presudno uticale na zaoštravanje srpsko-crnogorsko-albanskih odnosa. Čitav period od 1878. do kraja 1912. godine će biti u znaku stalnih sukoba i terora Arbanasa-muslimana nad srpsko-crnogorskim stanovništvom u Staroj Srbiji [7]. Ove sukobe i teror će sa svoje strane podstrekivati i izazivati lokalne centralne Osmanske vlasti, a takođe i Austrougarska, u cilju istrebljenja srpsko-crnogorskog stanovništva ili njegovog proterivanja [7]. Prema Plavoj knjizi koju je bila pripremila srpska kraljevska vlada, u periodu od 1890. do 1899. godine sa Kosova i Metohije je pobeglo preko 60.000 Srba za Srbiju [8].
Iako je Prizrenska liga posle aprila 1881. godine prestala da postoji, Albanci su imali važnu ulogu u Mladoturskom pokretu. Međutim, kada su se Mladoturci učvrstili na vlasti, nisu ispunili očekivanja Albanaca u pogledu autonomije vilajeta Osmanskog carstva naseljenih Albancima, već su uveli strogi centralizam i turski kao jedini jezik administracije. Ovo je izazvalo nezadovoljstvo i kasnije pobune Albanaca protiv Osmanskih vlasti u Kosovskom i Skadarskom vilajetu.
Osnivači ili istaknuti članovi uredi
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Knjiga o Kosovu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. novembar 2023), Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ a b v g d đ e ž z i Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu, Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ a b Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. novembar 2023), Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ a b v g d đ e SRBIJA, CRNA GORA I KOSOVO – PREGLED 1878-1914, Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ a b v g Isterivanje Albanaca i kolonizacija Kosova I (Istorijski institut u Prištini) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. septembar 2008), Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ Vojna enciklopedija, Beograd, 1972, knjiga četvrta, strana 656.
- ^ a b Ljiljana Aleksić-Pejković, „Severna Albanija u spoljnopolitičkim planovima Crne Gore i Srbije, Zbornik radova sa međunarodnog naučnog skupa održanog na Cetinju 21—23. juna 1990. godine, Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ Projekat Rastko, SRBIJA, CRNA GORA I KOSOVO – PREGLED 1878-1914, Pristupljeno 24. 4. 2013.
