Provincija Pomeranija
Provincija Pomeranija (nem. Provinz Pommern) bila je jedna od provincija Pruske, koja je postojala sve do kraja Drugog svetskog rata. Provincija je obuhvatala teritoriju zapadno od reke Odre, zvanu Zapadna ili Prednja Pomeranija (nem. Vorpommern) kao i istočno od Odre, omeđene Brandenburgom i Zapadnom Pruskom (tj. nakon Versajskog sporazuma Pograničnom markom Pozen-Zapadna Pruska i Poljskim koridorom), prostore nazvane Istočna ili Zadnja Pomeranija (nem. Hinterpommern).
| Pruska Provincija Pomeranija nem. Preußische Provinz Pommern | |
|---|---|
.svg) | |
| Država |  Pruska |
| Admin. centar | Štetin |
| Period | 1815—1945. |
| Uprava | 3 upravna područja |
| Površina | 30.120,5 km2 |
| Stanovništvo | 1905. |
| — broj st. | 1.684.125 |
| — gustina st. | 55,91 st./km2 |
| Registarske tablice | I H |
Danas, najveći deo Prednje Pomeranije (zapadno od Ščećina) ulazi u sastav nemačke pokrajine Meklenburg-Zapadna Pomeranija, dok je ostali deo bivše provincije u sastavu poljskog vojvodstva Zapadno Pomorje.
Teritorija i stanovništvo uredi
1905. godine, Provincija Pomeranija se prostirala na 30.120 km² površine i naseljavala je 1.684.326 stanovnika, među njima 1.616.550 protestanata, 50.206 katolika i 9.960 jevreja.
Nakon što je, u okviru Versajskog mirovnog sporazuma, teritorija veličine 6,64 km², koja je prethodno bila u sastavu istočnih okruga Bitov, Lauenburg i Štolp i koja je 1910. g. imala ukupno 224 stanovnika, ustupljena poljskom Pomeranskom vojvodstvu, površina Provincije Pomeranije je 1925. god. iznosila 30.208 km² (bez Štetinske lagune i bodena) i nju je naseljavalo 1.878.780 žitelja.
U provinciji je 1905. god. živelo 14.162 osobe (0,84%) govornika poljskog, kao maternjeg jezika, dok je pri Lebskom i Gardnom jezeru živelo 310 osoba govornika kašupskog jezika kao maternjeg. Deset godina ranije, broj govornika poljskog bio je 9913 (0.66%) tj. 704 govornika kašupskog, od kojih je najveći broj živeo u okruzima Kelzin, i to 5631 (1.01%), Štetin 3207 (0.43%) i Štralzund 1075 (0.52%).
Istorija uredi
Vestfalskim mirom 1684. g. Zadnja Pomeranija je pripala Brandenburgu, dok je Prednja Pomeranija pripala Švedskoj- tzv. Švedska Pomeranija. Iako je 1687. Fridrih Vilhelmu Brandenburškom uspelo pokoravanje cele Švedske Pomeranije, pritisak Francuske pri potpisivanju Sanžermenskog mira je uticao na odustajanje od većine pokorenih teritorija. Nakon završetka Velikog severnog rata (1700—1721) je deo Prednje Pomeranije južno od reke Pene, poznat kao Stara Prednja Pomeranija , ušao u sastav Pruske. Naposletku, je 1815. g. prilikom novih teritorijalnih promena u Evropi i preostali švedski deo Prednje Pomeranije, uključujući i ostrvo Rigen, postao deo Pruske (tzv. Nova Prednja Pomeranija). Istovremeno su Pomeraniji priključeni okruzi Dramburg i Šifelbajn, kao i severni delovi okruga Arnsvalde sa gradom Nerenbergom u oblasti Nojmar, koja je inače ostala deo provincije Brandenburg.
1945. je Zadnja Pomeranija, uključujući i oblast oko Štetina, privremeno stavljena pod poljsku upravu. De facto je u stvari administrativno ušla u sastav poljske države. Od 1992. i međunarodno-pravno pripada Poljskoj. Preostali deo Prednje Pomeranije je 1945. postao deo Sovjetske okupacione zone. Stvaranjem pokrajine Meklenburg-Zapadna Pomeranija početkom jula 1945. završena je istorija Pruske Provincije Pomeranije. Istočna Nemačka je diplomatski priznala granicu ka Poljskoj 1950. godine, Zapadna Nemačka prvo, indirektno, 1972, a onda formalno potpisivaanjem nemačko-poljskog graničnog sporazuma 1990.
Administrativna podela Provincije Pomeranije od 1816. do 1945. uredi
Provincija Pomeranija se 1816. god. sastojala iz tri upravna područja: Kezlin, Štetin i Štralzund. U periodu do 1945. se upravna struktura, u pretežno poljoprivredno strukturisanoj provinciji, ponovno menjala.
U 19. veku je došlo do podele dva velika okruga: okrug Lauenburg-Bitov je 1846. podeljen na okrug Lauenburg u Pom. i okrug Bitov, dok je okrug Firstentum 1872. podeljen na okruge Kezlin, Kolberg-Kerlin i Bublic.
Obrnuto su, za vreme Vajmarske republike, dva mala okruga priključena većim okruzima: tek 1872. god. nastali okrug Bublic je 1932. priključen okrugu Kezlin, pri čemu je došlo do delimične promene okružnih granica (vidi: Fuzija okruga Kezlin i Bublic); 1932. je okrug Šifelbajn priključen okrugu Belgard; takođe je 1932. rasformirano upravno područje Štralzund i priključeno štetinskom upr. području.
Za vladavine nacista, došlo je do opsežne reorganizacije. 1. oktobra 1938. su granice Pruske porvincije Pomeranije novo povučene: provincija Pogranična marka Pozen-Zapadna Pruska je rasformirana i sa svojim okruzima u vidu novog Upravnog područja Pogranična marka Pozen-Zapadna Pruska, sa sedištem u Šnajdemilu, integrisana u provinciju Pomeraniju. Dodatno su ovom novom upravnom području priključeni i okruzi Arnsvalde i Frideberg (Nojmark), koji su dotada bili u sastavu Provincije Brandenburg kao i pomeranijski okruzi Dramburg i Nojštetin.
Poslednju promenu okružne strukture, provincija je doživela 1939. sa Veliko-štetinskim zakonom, pri čemu je okrug Randov u potpunosti rasformiran, a njegova teritorija priključena okruzima koji su ga okruživali, gde je pre svega gradski okrug Štetin značajno proširen.
Novoosnovani gradski okruzi uredi
Osim gradskog okruga Štetin, koji je već postojao 1816, u toku vremena su nastali sledeći gradski okruzi:
| Ime gradskog okruga | Godina osnivanja | Okrug prethodnik |
|---|---|---|
| Štralzund | 1874 | okrug Francburg-Bart |
| Štolp | 1898 | okrug Štolp |
| Štargard (Pomeranija) | 1901 | okrug Štargard |
| Grajfsvald | 1913 | okrug Grajfsvald |
| Kolberg | 1920 | okrug Kolberg-Kerlin |
| Kezlin | 1923 | okrug Kezlin |
Administrativna podela Provincije Pomeranije 1945. uredi
Godine 1945. Provincija Pomeranija je na sledeći način bila podeljena:
Upravno područje Pogranična marka Pozen-Zapadna Pruska uredi
Upravno područje Pogranična marka Pozen-Zapadna Pruska se sastojalo iz jednog gradskog okruga i osam (seoskih) okruga.
Gradski okruzi uredi
- Šnajdemil
Okruzi uredi
- Arnsvalde
- Dojč Krone
- Dramburg
- Flatov
- Frideberg Nm.
- Necekrajs (sedište: Šinlanke, Krajsštat)
- Nojštetin
- Šlohau
Upravno područje Kezlin uredi
Upravno područje Kezlin se sastojalo iz tri gradska okruga i deset (seoskih) okruga.
Gradski okruzi uredi
- Kezlin
- Kolberg
- Štolp
Okruzi uredi
- Belgard (Perzante)
- Bitov
- Grajfenberg u Pom.
- Kezlin
- Kolberg-Kerlin (sedište: Kolberg)
- Lauenburg u Pom.
- Regenvalde (sedište: Labes)
- Rumelsburg u Pom.
- Šlave u Pom.
- Štolp
Upravno područje Štetin uredi
Upravno područje Štetin se sastojalo iz četiri gradska okruga i trinaest (seoskih) okruga.
Gradski okruzi uredi
- Grajfsvald
- Stargard u Pomeraniji
- Štetin
- Štralzund
Okruzi uredi
- Anklam
- Kamin u Pomeraniji
- Demin
- Francburg-Bart (sedište: Bart)
- Grajfenhagen
- Grafsvald
- Grimen
- Naugard
- Piric
- Rigen (sedište: Bergen na Rigenu)
- Zacig (sedište: Stargard u Pom.)
- Ikerminde
- Uzedom-Volin (sedište: Svinenminde)
Politika uredi
Predsednik provincije (nem. Oberpräsident) uredi
Reformom pruske administracije iz 1815. god. stvorena je ustanova predsednika provincije (nem. Oberpräsident). Pomeranija je do 1945. imala 15 predsednika provincije.
- 1815–1816: Karl Hajnrih Ludvig fon Ingersleben
- 1816–1831: Johan August Zak
- 1831–1835: Moric Haubold fon Šinberg
- 1835–1852: Vilhelm Fridrih Firhtegot fon Bonin
- 1852–1866: Ernst Zenft fon Pilzah
- 1867–1882: Ferdinand fon Minhhauzen
- 1883–1891: Ulrih fon Ber-Negendank
- 1891–1899: Robert Viktor fon Putkamer
- 1900–1911: Helmut Frajher fon Maltcan
- 1911–1917: Vilhelm fon Valdov
- 1917–1918: Herman Frajher fon Ciler
- 1918–1919: Georg Mihaelis
- 1919–1930: Julius Lipman (DDP)
- 1930–1933: Karl fon Halfern, (DVP)
- 1935–1945: Franc Švede-Koburg, (NSDAP)
