Википедија

Rudna

Za druge upotrebe, pogledajte Rudna (višeznačna odrednica).

Rudna (rum. Rudna) je selo u opštini Đulvez, koja pripada okrugu Timiš u Rumuniji. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.

Rudna
Rudna
Administrativni podaci
Država Rumunija
OkrugTimiš
OpštinaĐulvez
Stanovništvo
 — (2011)728
Geografske karakteristike
Koordinate45° 29′ 54″ S; 21° 00′ 31″ I / 45.4984° S; 21.0086° I / 45.4984; 21.0086
Vremenska zonaUTC+2 (EET), leti UTC+3 (EEST)
Aps. visina78 m
Rudna na karti Rumunije
Rudna
Rudna
Rudna na karti Rumunije
Ostali podaci
Poštanski broj307228
Pozivni broj0256
Registarska oznakaTM

Položaj naselja uredi

Selo Rudna se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, na 15 км udaljenosti od Srbije. Od Temišvara selo je udaljeno oko 40 км. Seoski atar je u ravničarskom delu Banata. Pored sela protiče Tamiš.

Istorija uredi

Rudna se kao naselje pominje 1332. godine u vezi sa papskim davanjima, i bilo je parohija pastora Jovana "de Rudna".[1] Nalazilo se između dva toka reke Tamiša i pripadalo je staroj Temišvarskoj županiji. Po predanju u blizini naselja na levoj obali Tamiša je u srednjem veku bio manastir, koji narod naziva "namastir". Kada su 1660. i 1666. godine kaluđeri manastira Pećka patrijaršija posetili mesto ono je sada pod Turcima bilo varoš. Tokom prve posete 1660. godine zapisali su priložnike u varoši: domaćin Kraguj odobaša, Radan odobaša, nepoznat odabaša, Nikola, Prodan (i 1666), Živko Prijić (i 1666), Đura i Todor Stepanov. U "Gornjoj mahali" priložili su Kuzman birov i Ilija. Tokom druge kasnije posete spominju se u "palanci Rudna": domaćin monah Nikodim (udovac) i njegov sin pop David, deda je bio (pokojni) monah Gavril, Živko Kragujev, Marko Subić, pop Damnjan, Stanimir, Tatomir i Kuzman.[2] Po "Rumunskoj enciklopediji" popisano je 1717. godine u Rudni 30 kuća.

Sa mape Banata iz 1761. godine vidi se srpski karakter sela. Rudna je 1764. godine bila parohijska filijala u Čakovačkom protoprezviratu.[3] Po Erleru 1774. godine Rudna je većinski srpsko naselje u Čakovačkom distriktu.[4] Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir, u mestu su bila dva sveštenika. Paroh, pop Mihail Lazarović (rukop. 1780) i đakon Georgije Popović znali su srpski i rumunski jezik.[5]

Naselje se u 18. veku premestilo na današnju lokaciju, kada je i podignuta nova pravoslavna crkva. Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano u Rudni 1779. godine.[6] Rudna je 1787. godine imala 72 doma u kojim je živelo 107 porodica ili 350 stanovnika. Postoji tada i jedan pravoslavni sveštenik. Od popisa iz 1792. godine navodi se plemići Nikolići i Jovanovići (poslednji - 1816). Njihova plemićka "kontribuetska zemlja" vredi tada 41.018 f. Plemić Jovan Nikolić nije imao dece, pa je u prvoj polovini 19. veka usvojio Jovana Belčića. Belčić je postao plemić Nikolić, sa titulom, grbom i posedom.[7] Mesto Rudna je 1839. godine imalo srpsko i rumunsko stanovništvo izmešano - 998 duša. Spahijski posed sa 48 4/8 kmetovskih sesija držao je plemić Nikolić, sa braćom i sestrama.

Rudna je 1905. godine mala opština u Modoškom srezu. Tu živi 1.622 stanovnika u 262 doma. Najviše je tada pravoslavnih Srba, kojih ima 1.060 ili 65%, sa 166 kuća. Od srpskih javnih zdanja tu su pravoslavna crkva i narodna škola. Selo ima sve PTT komunikacije i željezničku stanicu.

Stanovništvo uredi

Kada je 1857. izvršen drugi zvanični popis Ugarske, Rudna je bila naselje sa 1.273 stanovnika, od kojih pravoslavaca 1.162. U nacionalnom pogledu bilo je 111 Švaba i Srba 1.162. Rumuni nisu zabeleženi.[8] Zvanični mitropolijski popis parohija iz 1866. godine navodi da je tada u mestu 1.188 Srba pravoslavnih. Podatak iz 1876. godine kaže da tu živi sada 1.316 stanovnika. Krajem 1891. godine u mestu je bilo 1.057 Srba, koji su stanovali u 210 domova.[9] Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Rudna imalo je 742 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovnika opada.

Selo je nekada bilo pretežno naseljeno Srbima, ali su posle više kolonizacija rumunskog stanovništva oni danas postali manjina. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:

Godina popisa 1910. god. 1992. god. 2002. god.
Ukupno st. 1.728 656 742
Srbi 1.012 (58,6%) 239 (36,4%) 171 (23,0%)
Rumuni 176 (10,2%) 378 (57,6%) 452 (60,9%)
Mađari 384 (22,2%) 15 (2,3%) 17 (2,3%)
Romi - (0,0%) 6 (0,9%) 88 (11,9%)
ostali 156 (9,0%) 18 (2,7%) 14 (1,9%)

Religija uredi

Pravoslavni hram je posvećen Sv. arhanđelima Mihailu i Gavrilu, a u njemu je bila i porodična grobnica plemića Nikolića. Na mestu te crkve, nakon njenog rušenja postavljen je 1842. godine kameni krst. Nova današnja crkva građena je 1834—1838. godine "revnošću Alke Nikolić ot Rudne, rođene Tekelija ot Kevermeš".[10] Ikonopisac nije poznat, ali se pretpostavlja na osnovu potpisa "Lj. A." da je to bio Ljubomir Aleksandrović. Na Uskrs 1867. godine Olga mlada kći mesnog spahije Aleksandra pl. Nikolića, pevala je na liturgiji tropar "Hristos Voskrese" i čitala apostol. Mesni paroh rudnjanski je tada bio pop Aron Stojanović.[11] Početkom 20. veka crkvena opština je bila u mestu, skupština redovna, pod predsedništvom Krste Radovanova. Hram je tada u dobrom stanju, ima parohijski dom i srpsko pravoslavno groblje. Parohija je pete platežne klase, parohijska se sesija iznosi 37 kj, a crkveno-opštinski posed sa 47 kj. Paroh je 1905. godine pop Vladislav Aleksić rodom iz Bačkog Petrovog sela, koji je tek došao u parohiju.

Po državnom šematizmu iz 1846. godine, selo je imalo 953 stanovnika, a sve crkvene matične knjige se vode od 1779. godine. Paroh je te 1846. godine bio tada pop Georgije Todorović. Drugi popis iz 1867. godine beleži porast broja pravoslavaca - 1.154.

Obrazovanje uredi

U rudnjanskoj narodnoj školi je 1846. godine mesni učitelj Isidor Bokšan radio sa 25 učenika. Godine 1855. je tražen učitelj za rad u školi u Rudni. U mestu u narodnoj školi je 1866—1867. godine bio učitelj Porfirije Glogonjac. Po konkursu iz aprila 1867. godine učiteljska plata je iznosila 105 f. godišnje, sa drugim manjim prihodima.[12] Posle podržavljenja škola u Ugarskoj, postoji samostalna srpska narodna veroispovedna škola u mestu. Kada je u školi po konkursu 1874. godine tražen učitelj, navedeno je da je učevni jezik srpski, i da će mu osnovna plata biti 350 f. Predsednik rudnjanske Crkvene opštine bio je tada baron Jovan Nikolić. Po uslovima oglas za upražnjeno mesto učitelja 1878. godine sada je niža plata - 105 f. Na ponovljenom konkursu 1879. godine plata je opet 300 f. a kandidat je morao dokazati da je pravoslavni Srbin, da je završio učiteljsku školu u Somboru i da je dobar pojac. Stečaj je raspisan i 1884. godine o Sv. Iliji, a ponuđena plata iznosila je 385 f. Paroh pop Aron Stojanović je tada školski upravitelj.[13] Kosta Đonin je 1900. godine potvrđen učitelj sa dekretom, u rudnjanskoj školi. Škola je narodna i radi u jednom školskom zdanju. Predsednik Školskog odbora tada je Krsta Radovanov, školiski upravitelj pop Aleksić, a školski staratelj Mita Ivanov. U srpskoj školi u Rudni bile su 1905—1907. godine dve "učiteljske snage", supružnici: učitelj Dušan Matić je rodom iz Opova, a učiteljica je Marija Matić rođena Popović. Redovnu nastavu je tada pohađalo 112 učenika, a u poftornu školu je išlo 33 starijeg uzrasta.[14]

Plemići Nikolići uredi

Bila je Rudna selo - posed srpske plemićke porodice Nikolić, koja se potpisivala sa "ot Rudne". Vlasništvo poseda Rudna Nikolići su kupovinom 1781. godine podelili sa reformatorom Teodorom Jankovićem Mirijevskim, tada direktorom srpskih i rumunskih škola u Banatu. Janković se već iduće 1782. godine odselio u Rusiju, gde je imao uspešnu karijeru. Nikolići su navodno cincarskog porekla, a ugarsko plemstvo stekli 1783. godine.[15]

Gospodari Nikolići, koji su postali jedini vlasnici Rudne, a kasnije su bili "zemljodršci Rudnjanski i Macedonjski". Macedonija je susedno mesto naseljeno isključivo Rumunima, koji su imali svoju parohiju. Na stranici jedne knjige u spisku prenumeranata su upisani i Nikolići. Jovan pl. Nikolić je "Gospodar od Macedonije" i član Županijske skupštine, a Petar Nikolić je "Gospodar od Rudne" i u istoj, Torontalskoj županiji "vice-notar".[16]

Kao plemići Nikolići ostvarili su rodbinske i društvene veze sa drugim ugarskim plemićima kao i sa srpskom dinastijom Obrenović. Jovan Nikolić (1810—1880) je bio oženjen Savkom (Jelisavetom) (1814—1848), kćerkom srpskog knjaza Miloša Obrenovića. To je u stvari bio usvojeni Jovan Belčić, kojeg je usvojio plemić Jovan Nikolić, budući da je bio bez potomstva.[17] Imali su "Nikolići" tri sina: Miloša, Feodora i Petra koji su bili aktivni u institucijama. Fedor Nikolić je bio najpoznatiji i najuspešniji potomak. Prvo je nekoliko godina bio civilni "adlatus" Bosne i Hercegovine, zatim kraljevski komesar na srpskom crkveno-narodnom saboru 1890—1897. godine, i na kraju bio crkveni predsednik u Pešti, gde je i izdavao kratko vreme "Srpski list".[18] Aleksandar pl. Nikolić od Rudne, bivši c i k komesar na srpskom crkveno-narodnom saboru, preminuo je 1897. godine.[19]

Vekovima je plemićka porodica Nikolić sa više sinova - potomaka, vladala je svojim posedom u Banatu i obavljala javne i državne funkcije, vršeći istovremeno i kulturnu i nacionalnu misiju. Plemstvo su stekli još davne 1694. godine, austrijski baronat zaslužio je Jovan 1854. godine[20], ugarski baronat 1886. godine. Predikat "ot Rudne" i nasledno članstvo u ugarskom Domu magnata dobili su 1887. godine, a prenos titule i imena uz dodelu novog predikta "od Obrenova" bilo im je dato 12. avgusta 1905. godine. [21] Početkom 20. veka Nikolićev spahiluk u Rudni ima posed od 6300 kj. zemlje, a ostali Srbi još 1200 kj. Pored spahijskog dvorca koji i danas mada oštećen postoji, podigli su na svom imanju i porodičnu grobnicu sa kapelom, uz koju i sad raste plemenito drvo kedar (bor). U portu rudnjanskog hrama prenet je nadgrobni spomenik - piramida podignut nakon mađarske bune, spahinici Jelisaveti, a koji se nalazio uz porodičnu kapelu.

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Barany Agoston: "Torontal varmegye Hajdana", Buda 1845. godine
  2. ^ Dušan Popović, S. Matić: "O Banatu i stanovništvu Banata u 17. veku", Sremski Karlovci 1931.
  3. ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
  4. ^ J.J. Erler: "Banat", reprint, Pančevo 2003. godine
  5. ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
  6. ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
  7. ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 3/2001. godine
  8. ^ "Srpski letopis", Budim 37/1863. godine
  9. ^ "Srpski sion", Karlovci 1892. godine
  10. ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
  11. ^ "Zastava", Novi Sad 1867. godine
  12. ^ "Školski list", Sombor 1867. godine
  13. ^ "Zastava", Novi Sad 1884. godine
  14. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
  15. ^ "Vreme", Beograd 1937. godine
  16. ^ Le Sažov: "Žil Blaz", prevod, Beograd 1843. godine
  17. ^ "Temišvarski zbornik"...
  18. ^ "Bosanka vila", Sarajevo 1903. godine
  19. ^ "Srpski sion", Karlovci 1897. godine
  20. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1854. godine
  21. ^ Dragomir Acović: "Jedna propuštena prilika", članak objavljen u "Istorijski časopis" Beograd 1998-1999. godine

Spoljašnje veze uredi


 

Ovaj članak vezan za naselja u Rumuniji je klica. Možete doprineti Vikipediji tako što ćete ga proširiti.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Рудна&oldid=27496874”