Savindan
Savindan je praznik Srpske pravoslavne crkve koji se slavi 27. januara (tj. 14. januara po starom kalendaru), kojim se obeležava uspomena na Svetog Savu, princa dinastije Nemanjića, srpskog prosvetitelja i prvog arhiepiskopa srpskog.[1]
Praznik Savindan je u crkvenom kalendaru upisan crvenim slovima: Sveti Sava, prvi arhiepiskop srpski. Praznik Svetog Save je jedan od najvećih hramovnih i porodičnih praznika u srpskom narodu, svetkuju ga mnoge zanatlije a proglašen je i za školsku slavu.[2][3]
Poreklo praznika uredi
Na ovaj dan, Sveti Sava je okončao svoj život i crkva je ustanovila da se ovog dana obeležava uspomena na život i delo Svetog Save. Umro je u ponedeljak 14. januara 1236. godine, u gradu Trnovu u Bugarskoj.
Do procvata svetosavskog kulta je došlo stvaranjem nove srpske države. Još početkom XIX veka je spevana poznata Himna svetom Savi, a zakonom iz 1840. godine njegov praznik postaje opšta školska slava u Srbiji.[4]
Narodni običaji i simbolika uredi
Naročito revnosno Svetog Savu praznuju stočari iz raznih krajeva. Poput Svetog Mrate i Svetog Aranđela, Sveti Sava se smatra vučjim pastirom.[4]
Mnogi srpski narodni običaji oko Svetog Save vezani su za stoku i za strah od vukova. Pred Savindan se nije smela stoka terati u šumu, iz straha od vukova, jer bi to za nju bilo pogubno. Ovih dana se ništa nije smelo raditi sa sečivom. Britve nisu otvarane da bi vucima čeljusti ostale sklopljene. A žene nisu smele ništa bojiti u crveno da vuci ne bi klali stoku.
Da bi umolili sveca da vukove okrene od njihovog stada, u mnogim krajevima se ovaj praznik proslavlja vrlo svečano i pre njega se postilo sedam dana.
Postoji mnogo srpskih narodnih verovanja vezanih za Savindan, među kojima i to da ako na Svetog Savu grmi, desiće se važni događaji u zemlji.
Ime Svetog Save nose mnogi toponimi na svim prostorima gdje žive Srbi, a naročito u Srbiji i Crnoj Gori. Poznato je da uspomenu na prvog srpskog arhiepiskopa u Crnoj Gori, čuvaju ovi toponimi: Savina, Savinica, Savina voda, Savina greda, Savina stopa, Savin izvor, Savin potok, Savina strana, Savin kuk, Savino počivalo. Sasvim je izvjesno da ovim nije iscrpljen spisak toponima koji nose ime našeg prvog prosvetitelja. (S. Marković)
Praznik Svetog Save uredi
Mnoge vrste zanatlija iz Srbije su ga smatrale svojim patronom i uzimale njegov dan za esnafsku slavu. Svetog Savu su za esnafsku slavu uzele zanatlije užari, mutavdžije, opančari, obućari i drugi.
Praznične pesme za Savindan:
Školska slava uredi
Sveti Sava je ustanovljen za školsku slavu odlukom Sovjeta Knjažestva Srbskog 2. januara 1840. godine, a na predlog Atanasija Nikolića, rektora Liceja iz Kragujevca.[5] Atanasije Nikolić je nastavničkim savetima Liceja i gimnazijama predložio taj dan kao praznik svih škola. U odluci Popečiteljskog prosvještenija, predstavnici državne i crkvene vlasti propisali su da se Sveti Sava proglašava za patrona svih naših škola i da se od tada 14/27. januara ima u svim školama najsvečanije proslavljati[6]. Iste godine su prve proslave organizovane. Prvo se organizovala služba u crkvi, procesija mladih sa sveštenicima, profesorima, učiteljima i opštinarima, noseći barjake. Povorka je svečano prošla čaršijom pevajući tropar svetitelja. U Liceju su osveštane prostorije i organizovana priredba. Za goste i viđene građane u Liceju je organizovan ručak.[7]
Crna Gora ga uvodi 1856. godine, pod knjazom Danilom. Praznik se proslavljao kao školska slava sve do 1945. godine, kada je ukinut odlukom vlasti. Posle poluvekovne zabrane u komunističkom režimu, ponovo se nastavilo sa proslavljanjem Svetog Save kao školskog patrona.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Nedeljković, Mile (1990): „Savina nedelja“. Godišnji običaji u Srba. Beograd: Vuk Karadžić.
- ^ Taneska, Ljiljana (1998): „Sveti Sava u srpskim školama“. Sveti Sava u srpskim školama. Beograd: Pedagoški muzej.
- ^ Prelić, Mladena (1998): „Obnova svetosavskih proslava kod Srba u Budimpešti“, Glasnik Etnografskog instituta SANU, knj. XLVII. Beograd: Etnografski institut SANU.
- ^ a b Mirjana Kandić, 2003.
- ^ Mile Nedeljković, 1998.
- ^ Randelj 2006.
- ^ Anđelković, Milivoj (2003). Životopisi znamenitih Srba : od tajne do istine. Beograd: Zlatousti. str. 34—35.
Literatura uredi
- Mirjana Kandić: Sveti Sava, Srpske slave i običaji, 10. deo, Smederevska sedmica br. 243, 24.1.2003.
- Mile Nedeljković: Srpski običajni kalendar proste 1998. godine, Srpsko nasleđe br. 1
- Đorđe Randelj: Svetačnik: slave i verski običaji kod Srba, Ljubitelji knjige, Novi Sad, 2006.
- Milan Vuković: Narodni običaji, verovanja i poslovice kod Srba, Beograd, 1985.
- Živica Tucić: Slavio se i u vreme ratova („Glas javnosti“, 27. januar 2002)