Sicanje

Sicanje (specifično za zapadnu Hercegovinu) , bocanje, badanje, sjecanje i šaranje je običaj tetoviranja Hrvata katolika u Bosni i Hercegovini.

Tetovaže krstova i drugih hrišćanskih simbola na Hrvatima u Bosni i Hercegovini bile su odbrana od Osmanlija

Istorija

Najviše se praktikovalo kada je Bosna i Hercegovina pala pod osmansku vlast. "Sicale" su se ruke, čelo i grudi. Geografski, ovaj običaj je bio najrašireniji kod Hrvata u Bosni, nešto manje u Hercegovini, Tropolju, a postojao je i u Dalmaciji.

Kako su Turci otimali hrišćansku decu i slali ih u Tursku da budu janjičari i sluge (kao što su otimali decu bosanske kraljice Katarine, koja je BiH zaveštala Svetoj stolici u Rimu, dok se njena deca ne vrate u katoličanstvo i veru), katolici su tako želeli da čuvaju svoju decu i da ih zauvek obeleže, da znaju kome pripadaju. Kasnije su Turci koristili pravo prve bračne noći, odnosno spavali su sa tek udatom devojkom pre njenog muža. Po predanju, katolici su na ovaj način tetovirali svoje devojke, da bi muslimanima bile odbojne i da bi u slučaju da budu odvedene uvek znale šta su bile.

Muška i ženska deca uzrasta od 3 do 18 godina tetovirana su na praznik Svetog Josifa, Blagovesti, Veliki petak i tokom Velikog posta prirodnim materijalima kao što su med, ugalj, pljuvačka i majčino mleko. Tetoviranje je bilo redovno do 1938. godine i od tada je u opadanju. Poslednja osoba koja je sebe sicala na tradicionalan način rođena je 1969. godine, a majka koja je sicala dete 1984. godine.

Običaj tetoviranja Hrvata katolika u Bosni i Hercegovini istraživao je arheolog i istoričar Ćiro Truhelka (1865-1942).

Istraživanja

Godine 1894. austrijsko-poljski lekar Leopold Gluk objavio je članak pod naslovom „Tetoviranje kože za katolike u Bosni i Hercegovini“, u kojem se navodi da je „... skoro svaka odrasla devojka ili svaka seljanka istetovirana na grudima, gornjim ruke i podlaktice, na šakama često do prstiju, a u retkim slučajevima i na čelu“. Opsežnije istraživanje u isto vreme objavio je Ćiro Truhelka koji je sakupio na desetine motiva, a za razliku od Gluka koji se ograničio na Srednja Bosna i šire i Hercegovina. Prema Truhelki, tetovaže nemaju baš religiozni karakter, ali se mogu svrstati u potrebu za plemenskim obeležavanjem, što je Truhelka pokušao da poveže sa istraživanjima u Albaniji, Srbiji, Bugarskoj, Crnoj Gori i Dalmaciji. Tetoviranje muškaraca bilo je veoma retko, a svodilo se na spoljašnje uticaje, kao npr. sa vojnicima koji su morali da služe, pa bi ih drugovi nagovarali da se tetoviraju, iako to nije bio njihov običaj u porodici. Njegovim istraživanjima obuhvaćena su područja Sarajevskog, Visokog, Travničkog, Fojničkog, Prozorskog i Bugojanskog okruga, područje oko donjovrbaskog, Kotorvaroškog i Banjalučkog okruga. Primetio je da je ovaj običaj na južnoj i istočnoj periferiji ovih krajeva znatno oslabljen, a da se u okolini Olova, Vareša, Vijake i u dolini Neretve prave tetovaže, samo da bi se zadovoljila forma sa prostim krstom na ramenu. Truhelka napominje da je „najljepše oblike tetoviranja pronašao u Lašvanskoj dolini, posebno u mjestima oko Guče Gore, a manje ili više bujne u susjednim okruzima na sjeveru do Banjaluke, a na jugu do Ramske doline i Kupresa."

Motivi

Motivi tetovaža

Podelu na pet grupa motiva izvršio je Mario Petrić:

• Krstovi: Najjednostavniji motiv je grčki krst (motivi 1-7) jednostavnog oblika ili ukrašen. Postoje varijante sa krstom sa tačkom na svakom kraju, ili blago spuštenim pravim ili kosim linijama, i varijacije sa linijama savijenim u obliku srpa, ali i kombinacije ove tri varijante, koje se nazivaju „jelov krst“, sa ovim dodacima. simbolizujući jelove pupoljke. Složeniji oblici (motivi 8-11), zastupljeni u Kraljevoj Sutjesci, su varijacije jednostavnih motiva. Jednostavni krstovi su tetovirani na prstu ili na čelu, ili na ruci, obično dalje od drugih motiva;
• Krug i ograda: Nehrišćanski motivi se sastoje od kruga (kruga) od tačaka ili punog kruga sa ivicom od tačaka (motivi 12-22). Postoje varijante da se na krugu nalaze male kratke linije, tačke ili crte u obliku polumeseca, izgled sečiva, tako da se na ornamentu vidi mlinski točak. Krug obično uključuje krst u centru, ali se dešava i da u centru nema krsta ili da postoji samo tačka ili drugi manji krug. Točak je bio tetoviran na nadlaktici, ispod lakta i na grudima; Drugi motiv za ovu podelu je ograda. Ima oblik polukruga, pa je na gornjoj strani šake naslikan tako da je grlo polukruga otvoreno prema preklopu, a svod okrenut ka prstima. Kao u krugu, spoljna periferija je ukrašena linijama, bobicama ili jelama, dok su krajevi često označeni krstom, zvezdom od nekoliko krakova. Kao i točak, ograda se može udvostručiti više puta, tako da manja uključuje veći, ili dva slična motiva grla su okrenuta jedan prema drugom. Sredina ograde je ukrašena krstom ili nekim drugim motivom. Dok se točak kod muškaraca ponekad vidi iznad lakta, ograda se nalazi samo kod žena na gornjoj strani ruke. Iznad ograda, pregib ruke od jedne do druge koštane kvrge često je ukrašen tipičnim ornamentom, narukvicom.
• Narukvica: U svom najjednostavnijem obliku, to je linija ukrašena crticama, ali je motiv ipak manje-više bogato ukrašen dodavanjem već poznatih dekorativnih elemenata. Često se sastoji od dve zatvorene paralele sa obe strane ili od isprekidanog ornamenta. Ponavljanjem nekoliko sličnih ukrasa ruku ispod lakta, često postaje ukusno stilizovana traka, koja pokriva širinu od 10 centimetar. Donja strana je naravno uvek otvorena, zbog vena trtice.
• Grana ili grančica: Ukras, koji je jednostavno grana, naziva se grančica. Isti motiv, bogatije ukrašen tako da grane na jednoj strani stoje uspravno, dok su na drugoj strani spuštene, naziva se „jelica“: Motiv koji se često viđa u dolini Bile je šiljak. Osnovni koncept je prava linija, duž koje su zasađeni krstovi i grančice. Nanosi se na donju stranu ruke ispod lakta.
• Razni drugi oblici: Uobičajeni motivi koji ne pripadaju gornjim grupama su nazvani po zvezdama, mesecu, zvezdama pretečama ili suncu. Zvezda ima oblik osmokrake, od linija složene zvezde ili malog kruga, sa crticama raspoređenim po obodu. U ovom obliku krug je smanjen. Ove zvezde služe za popunjavanje praznina, koje ostavljaju glavni motivi. Ime zvezde naziva se i ornament, sastavljen od duguljaste elipse, na kojoj su raspoređene crtice.

Filatelija

Hrvatska pošta Mostar izdala je 20. marta 2004. godine poštansku marku pod nazivom "Tradicionalna tetovaža Hrvatica u BiH" nominalne vrijednosti 0,50 maraka.

Vidi još

• Hrvati u Bosni i Hercegovini

Литература

• др Ћиро Трухелка, Тетовирање Хрвата католика у Босни и Херцеговини, Беч 1896.

Спољашње везе

• Kockice.ba Dražen Čolić: Običaji tetoviranja u bosanskom kraju, 24. ožujka 2017.
• Fotografije i informacije
• Croatianhistory
• Tetoviranje u Rami Архивирано 2008-11-20 на сајту Wayback Machine
• Tetoviranje u Bosni Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. avgust 2010)
• Facebook Traditional Croatian Tattoo
• Kroativ.at Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. септембар 2017) Anto Sluganović: Fotoreportaža sa snimanja dokumentarnog filma „Sicanje, bocanje, tetoviranje“