Sokolovac (Rumunija)
Sokolovac (rum. Socol) je naselje i sedište istoimene opštine, koja pripada okrugu Karaš-Severin u Rumuniji. Švabe su tokom jednog popisa selo po običaju nepravilno napisali kao "Sakalovac", a ondašnji Srbi su to ime počeli bez razloga koristiti.[1] Zmaj se 1881. godine našalio u svom listu, da ime Sokolovac znači "svaki je soko lovac".[2] Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.
Sokolovac Socol | |
|---|---|
 Zastava | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Rumunija |
| Okrug | Karaš-Severin |
| Opština | Sokolovac |
| Stanovništvo | |
| — (2011) | 686 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 51′ 37″ S; 21° 22′ 14″ I / 44.860322° S; 21.370451° I |
| Vremenska zona | UTC+2 (EET), leti UTC+3 (EEST) |
| Aps. visina | 73 m |
  Sokolovac Sokolovac na karti Rumunije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 327365 |
| Pozivni broj | 0255 |
| Registarska oznaka | CS |
Položaj naselja uredi
Selo Sokolovac se nalazi na mestu ušća reke Nere u Dunav, u rumunskom delu Đerdapa (kod mesnih Srba poznat kao Banatska klisura). Iznad naselja izdižu se Banatske planine.
Istorija uredi
Mesto se prvi put pominje 1472. godine. Popisom iz 1717. godine vidi se da je Sokolovac imao tada 26 kuća. Po "Rumunskoj enciklopediji" posle 1722. godine došli su kolonisti Nemci, a masovno doseljavanje Srba sa granice Srbije i Bosne (Podrinje) 1738. godine dovelo je srpske većine, koja je ostala do naših dana. Carski revizor Erler 1774. godine beleži "Sakalovez" kao graničarsko mesto, većinom naseljeno Srbima, u Jasenovačkom okrugu.[3] Sokolovac je bio vojna štacija u sklopu Ilirsko-banatske regimente. Iz 1844. godine poznati su nam neki sokolovački podoficiri, kao pretplatnici jedne srpske knjige: skupljač pretplate Aleksandar Jovanović graničarski felvaturm (ekonomski) kaplar, Teodor Jovanović furir, i kaplari Aleksa Vuletić, Pavle Burmaz, Arsenije Đurišić, Vasilije Petrović, a drugi mesni službenici su Živan Milosavljević solar i Nikola Milin šumar.[4] Parohijsko zvanje je uvedeno i pravoslavne crkvene matične knjige se vode od 1778. godine. Parohija je bila 1846. godine u sastavu Palanačkog protoprezviterata, Vršačke eparhije. Broj stanovnika Sokolovca je sredinom 19. veka blago rastao. Tako je 1847. godine pred mađarsku bunu tu živelo 970 pravoslavaca, a dve decenije potom, 1867. godine ima ih 1065. Po mitropolijskom popisu iz 1865. godine u Sokolovcu ima 1610 Srba, to je jedna parohija srednje treće klase, a Rumuni se ne pominju.[5]
Između dva rata beogradske novine "Vreme", su zabeležile dva nesrećna slučaja vezanih za požar u Sokolovcu. Prvo je početkom oktobra 1927. godine buknula vatra u Sokolovcu, koji se nalazi preko granice u Rumuniji. Gorelo je mnogo slame, sena, kukuruza i naslaganih suvih drva i pretio požar selu. Vatrogasci iz jugoslovenskog Banata, iz Bele Crkve su prešli granicu, i uspeli da ugase požar, na čemu su im se rumunske vlasti zahvaljivale. Deset godina kasnije, u Sokolovcu u kući ratara Milana Šurke prvih dana januara 1937. vatra je iz ognjišta dohvatila malu devojčicu Danicu, koja je ostavši sama u kući, izgorela.
Kao pretplatnik humorističkog novosadskog časopisa "Starmali", 1889. godine bio je beležnik u opštini Sokolovac, Gavra Radmilović. Doktor bogoslovije, prava i filozofije dr Emilijan plemeniti Radić, rođen u Vračev Gaju, potpisivao se predikatom "ot Sokolovca". Emilijan je bio navodno ruskog porekla, i jedan od poslednjih predstavnika plemićke porodice, koja je zasluge stekla u Mohačkoj bici. On je ispitani profesor sveštenih i svetovnih nauka, Vrščanin, pravoslavni protosinđel jeromonah, koji 1896—1900. godine boravi u manastiru Vojlovici. Bio je 1900. godine autor nove knjige: "Načelo pravoslavnog crkvenog jedinstva", izdate u Pančevu. Kada je umro još mlad, njegova majka udova Katarina Radić "ot Sokolovca" je posredstvom srpskog Ministarstva prosvete i crkvenih poslova, poklonila sinovu ličnu biblioteku - Univerzitetu u Beogradu 1909. godine. Za sina je navela u zaveštajnom pismu da je on bio pored svih učenih titula i "knez sokolovački".[6]
Po srpskom izvoru iz 1905. godine Sokolovac je mala opština u srezu Nova Moldova, u kojoj žive isključivo Srbi, njih 1.553 stanovnika u 318 domova. Od javnih zdanja tu su pravoslavna crkva i komunalna škola. Funkcioniše poštanska agentura, telefon i željeznička stanica.
Godine 1777. ovom naselju pripojena je Okruglica.
Stanovništvo uredi
Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Sokolovac imalo je 789 stanovnika.[7] Poslednjih decenija broj stanovnika opada.
Selo je od davnina bilo bilo pretežno srpsko, što je sačuvano do danas, ali je udeo Srba u stalnom opadanju. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 1.995 | 840 | 789 |
| Srbi | 1.585 (79,4%) | 647 (77,0%) | 532 (67,4%) |
| Rumuni | 88 (4,4%) | 184 (21,9%) | 249 (31,6%) |
| ostali | 322 (16,1%) | 9 (1,1%) | 8 (1,0%) |
Religija uredi
Pravoslavna crkva nije registrovana prilikom vizitacije 1757. godine. Pominje se 1787. godine kao brvnara pokrivena šindrom, kojoj trebaju popravke. Dve godine kasnije 1789. godine zabeleženo je da selo nema crkvu, već da se služba odvija u školskoj zgradi. Novi, današnji hram posvećen prazniku prenos moštiju Sv. Nikole, osvećen je gotov 1811. godine, a kompletno obnovljen biće posle sto godina 1911. To nije bilo dovoljno, pa su građevinari radili na njoj i 1937. godine. Po oglasu iz 1899. godine proizilazi da se na sokolovačkom hramu i više od toga radilo. Tako je tražila tamošnja crkvena opština da se: opravi crkva spolja, iznova pokrije šindrom, a crkveni toranj limom, a vrednost radova da ne pređe 1632 f. po predračunu. Na crkvenom tornju su tri zvona brujala. Paroh Proka [8] Milošević je bio crkveni predsednik tada.[9] On je mimo crkvenih pravila, 1876. godine venčao Mijaila Bogićevića i njegovu blisku rođaku Katarinu Konstantinović. [8] Ikonostas je oslikao 1842-1843. godine živopisac Arsenije Petrović. Kada je temeljno opravljena crkva početkom 20. veka, ikonostas je doterivan kičicom Đorđa Putnika i Nikole Stankovića. Kao moler 1911. godine sreće se i Jovan Putnik, ali se ne zna šta je doprineo. Seoska zavetina se slavi pored crkvene, i to je praznik Sv. proroka Ilije.[10] Mesno pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano 1777. godine, a crkvene matrikule se vode od 1778. godine.[11]
Sokolovački paroh je 1825. godine, bio Nestor Vitomirović.[12] Selo je 1846. godine imalo 970 pravoslavnih stanovnika, u jednoj parohiji, čiji je paroh tada bio Teodor Milosavljević. Mirosavljević je bio paroh i 1835. godine, kada je pretplatnik srpskog časopisa.[13] Srpska pravoslavna crkvena opština upisala se 1891. godine za člana Matice srpske u Novom Sadu, priloživši 10 f. U Beogradu je aprila 1898. godine davalo koncert Pevačko društvo iz banatskog Sokolovca. Pevali su seljaci i seljanke iz tog sela i to u dupke punoj, najvećoj sali u Beogradu, na Bulevaru. Najveće zasluge ima paroh Proka Milošević koji ih je pevanju i pojanju naučio.[14] Članovi vršačke eparhijske skupštine 1906. godine postali su paroh Proka Milošević (koji je i crkveni predsednik 1899) i svetovnjak Leka Drašković iz Sokolovca. Godine 1905. postoji crkvena opština, skupština je redovna pod predsedništvom Leke Draškovića. To je pravoslavna parohija četvrte platežne klase, a paroh je pop Prokopije Milošević koji u mestu služi 28 godina. Parohijski dom ima, parohijska sesija iznosi 33 kj, a crkveno-opštinski posed zemlje je od 142 kj. Postoji srpsko pravoslavno groblje na kojem je najstariji spomenik iz 1777. godine.
Obrazovanje uredi
Narodna osnovna škola u Sokolovcu je 1846. godine imala 60 učenika, kojima je predavao učitelj Marko Janković. Sokolovačka osnovna škola je od 1871. godine komunalna. Školsko zdanje je jedno građeno 1902. godine po propisu. Učiteljsko telo čine učitelji Nikola Beserđan i Svetozar Đukulija. Na redovnu nastavu je dolazilo 146 đaka, a u poftornu školu 48 starijeg uzrasta.[15]
Sokolovčan Aleksandar Popović pohađao je Karlovačku srpsku gimnaziju, drugi razred 1858. godine. Njegov brat Atanasije Popović bio je u trećem razredu. Đorđe Brašovan sin sokolovačkog sveštenika Vase, završio je somborsku Preparandiju 1888. godine. Zorka Popović, svršena pripravnica Somborske preparandije, položila je završni ispit 1895. godine.
Poznate ličnosti uredi
- Miodrag Belodedić, bivši rumunski fudbaler srpskog porekla, osvajač kupa šampiona u fudbalu 1986. godine sa Steauom i 1991. godine sa Crvenom zvezdom.[16]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ "Danica", Novi Sad 1860. godine
- ^ "Starmali", Novi Sad 1881. godine
- ^ J.J. Erler: "Banat", reprint, Pančevo 2003. godine
- ^ Fidrih fon Šiler: "Parazit ili veština sebe srećnim učiniti", Novi Sad 1844. godine
- ^ "srpski letopis", Novi Sad 1866. godine
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1909. godine
- ^ „Recensământul Populaţiei şi al Locuinţelor”. Arhivirano iz originala 2012-09-18. g. Pristupljeno 2011-12-08.
- ^ a b Milanović, Jasmina (2012). DELFA IVANIĆ, USPOMENE. Beograd: INSTITUT ZA SAVREMENU ISTORIJU. str. 325. ISBN 978-86-7403-172-8.
- ^ "Srpski sion#, Karlovci 1899. godine.
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ "Srpski letopis", Budim 1825. godine
- ^ "Serbska pčela", Segedin 1835. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1898. godine
- ^ Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ „Belodedić: I među nama igračima je bilo agenata Sekuritatee” (na jeziku: srpski). 2024-03-12. Pristupljeno 2024-03-18.
Spoljašnje veze uredi
- Primăria Socol Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. mart 2019) (jezik: rumunski)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. mart 2009) (jezik: mađarski)
