Spartak

Spartak (grč. Σπάρτακος — Spartakos, lat. Spartacus — Spartakus; 111. p. n. e. — 71. p. n. e.) je bio vođa ustanka rimskih robova, poznatijeg kao Spartakov ustanak.

Spartak
Smrt Spartaka, rad Hermana Vogela (1882)
Lični podaci
Datum rođenja	oko 103. p. n. e.
Mesto rođenja	blizu reke Struma, današnja Bugarska
Datum smrti	71. p. n. e.
Mesto smrti	blizu reke Sele u Lukaniji, današnja Italija
Vojna karijera
Služba	73—71. p. n. e.
Komandant	pobunjenička vojska robova
Učešće u ratovima	Treći ropski rat

Spartakova statua u Luvru

Rođen je kao slobodni Tračanin 111. p. n. e. Služio je u rimskoj vojsci, ali je dezertirao i organizovao razbojničku grupu. Kasnije je pao u zarobljeništvo i zbog svoje tjelesne snage prodat gladijatorskom kampu Lentula Batijata u Kapui.

Pobjegao je 73. p. n. e. zajedno sa još 70 gladijatora ukravši pritom i kola puna oružja. Zajedno sa njima pravi kamp na planini Vezuv kod Napulja. U to vrijeme pobune među robovima su izbijale na sve strane i Senat je poslao pretora, neiskusnog Klaudija Glabera protiv Spartakovih ustanika koji su tada brojali oko 3.000 ljudi. Klaudije je mislio da drži Spartaka u šaci na Vezuvu, ali ustanici su se spustili konopcima niz liticu sa druge strane planine, i prišli rimskoj vojsci sa boka, priređujući im iznenadni napad. Pošto nisu napravili kamp, Rimljani su spavali na otvorenom i skoro svi su sa lakoćom pobijeni uključujući i Glabera. Poslije ove pobjede, mnogi odbjegli robovi željeli su da se pridruže Spartaku, koji se uputio ga Alpima u želji da pobjegne iz Italije, ali Gali i Germani koje je predvodio njegov pomoćnik Kriks, htjeli su da ostanu i da pljačkaju i napustili su Spartaka koji je ostao u Italiji.

Spartak je 72. p. n. e. podigao vojsku od 70.000 robova, uglavnom iz ruralnih oblasti. Zabrinuti Senat poslao je dva konzula Gelija Publikolu i Kornelija Lentulu Klodijana, svakog sa po dvije legije. Gali i Germani koje je predvodio Kriks su poraženi, a on je poginuo. Spartak je pobijedio Lentulu, a zatim i Publikolu. Nakon toga se probio sve do Alpa, ali su Gali i Germani ponovo odbili da idu, pa se Spartak vratio u južnu Italiju u nadi da će se prebaciti brodovima na Siciliju.

U jesen Senat odlučuje da pokrene novi napad sa Markom Licinijem Krasom, najbogatijim čovjekom u Rimu, dodijelivši mu zapovjedništvo nad čitavom rimskom vojskom u Italiji. Kras je napao Spartaka koji se povukao u Regujum (današnji Ređo di Kalabrija) i pokušao da pređe na Siciliju, ali su ga sicilijanski pirati izdali. U međuvremenu Senat je pozvao Pompeja i njegove legije iz Hispanije koje su započele put kopnom. Lucije Licinije Lukul ugnjezdio se u Brindizijumu, u „štikli“ Italije sa legijama iz Makedonije. Kada je Spartak konačno probio put iz vrha, nije mogao da uđe u Brzidijum zbog Lukule.

Spartak je krenuo ka sjeveru 71. p. n. e. Neki od Gala i Germana su se ponovo odvojili. Robovi su dobili još jedno manju pobjedu, prije nego što su Krasove trupe uspjele da ih potuku na jugu Italije kod rijeke Silarijus. Vjeruje se da je Spartak poginuo u toj bici. Bilo je previše leševa i nije pronađen. Na putu od Kapue do Rima razapeto je oko 6.000 robova. Oko 5.000 robova je uspjelo pobjeći, ali su ih presrele i zarobile Pompejeve legije na povratku iz Hispanije.

Spartak je kao najpoznatiji vođa ustanaka robova u starom vijeku, odnosno u klasičnoj antici, u kasnijim periodima postao simbol borbe protiv ropstva i ugnjetavanja te je postao svojevrstan arhetip revolucionara. To je pogotovo bio slučaj u komunističkim državama, uključujući i bivšu Jugoslaviju, u kojima su brojne institucije nosile njegovo ime.

Poreklo i robovanje

Spartak kao rob, prizor iz Hačaturjanova baleta Spartak (1954) u izvođenju Teatra Boljšoj 2013.

Spartak je rođen oko 111. p. n. e. u Trakiji, današnjoj grčkoj pokrajini (manji deo područja Trakije je u Bugarskoj), verovatno kao pripadnik plemena Medi koji su živeli na granici Rimske republike.

Apijan iz Aleksandrije navodi kako je Spartak kao mladić bio na silu odveden u rimsku vojsku odakle dezertira i pridružuje se pobunjenim snagama Trakije. Lucije Anej Flor navodi kako je nakon par godina bezuspešne borbe protiv rimskih legija bio uhvaćen, te poslat u kazneni logor (verovatno kamenolom ili rudnik), a zbog njegove fizičke snage obučen je za gladijatora. Plutarh navodi kako je s njim zarobljena njegova žena, proročica plemena Medi.

U gladijatorskoj školi (ludus) pored grada Kapue, koja je pripadala Lentulusu Batjatusu, Spartak je obučen za murmila (teško oklopljeni borac).

Spartakov rat

Bitke Trećeg robovskog rata 72. p. n. e. prema Apijanu

Godine 73. p. n. e. Spartak je poveo gladijatore (njih od 50 do 78) u beg tako što su zauzeli kuhinju i kuhinjskim priborom osvojili oružarnicu. Oslobođeni robovi su za vođe izabrali Spartaka, zajedno s dva galska roba, Kriksom i Enomajom. Bekstvo robova je preraslo u pravi ustanak nakon što su ustanici poharali područje Kapue i porazili rimske legije koje su poslate da ih uguše, dok se na kraju nisu povukli na lakše branjivo područje Vezuva.

Ustanak, poznat kao Treći robovski rat ili Spartakov rat (po Plutarhu), trajao je 2,5 godine (73. p. n. e. - 71. p. n. e.) i poprilično je razdrmao srce Rimske republike, provinciju Italiju. U početku neorganizovana grupa od oko 70 gladijatora, koja se utaborila podno Vezuva (odakle je pljačkala i kovala planove za što većom pobunom) u nekoliko meseci postala je solidno organizovana vojskom od oko 70.000 ljudi, što robova što slobodnih rimskih građana, muškaraca i žena, mladih i starih. Većinu Spartakove vojske činili su robovi (Gali, Iliri, Grci itd.), a manji deo slobodni građani Rima nezadovoljni prilikama u carstvu (robovski sistem, porezi, novačenje, siromašan život, itd.). Gladijatora u samoj vojsci pobunjenika bilo je vrlo malo, otprilike oko 2.000 i oni su jedini mogli dostojno se suprotstave rimskim kohortama. Spartak je i s takvom vojskom porazio tri rimske legije domogavši se tako oružja i još većeg samopouzdanja. Naime, rimska vojska nije na vreme odgovorila, jer je bila raspršena, zauzeta pobunom Sertorija Kvinta u Hispaniji 77. p. n. e, te Trećim mitridatskim ratom u Pontskom kraljevstvu (Mala Azija). Ali ponajviše jer Rim ustanak robova nije smatrao za vojni, nego više unutrašnjo-politički problem. Zbog toga je poslat samo pretor Gaj Klaudije Glaber, koji je opseo Spartakov logor na Vezuvu u nadi kako će se izgladneli robovi sami predati. Ustanici su se potajno spustili improvizovanim konopcima sa litice i napali nebranjeni rimski logor pobivši većinu vojnika. Spartakova vojska je provela zimu trenirajući i opremajući brojne novoprispele dobrovoljce, pristigle iz okolnog područja prilikom napada na mesta kao što su Nola, Nočera Inferiore, Turij i Metaponto.

U proleće 72. p. n. e. ustanici su se počeli kretati prema severu, te je Rimski senat poslao dve vojske pod vodstvom dva konzula, Lucije Gelije Publikola i Gnej Kornelije Lentul Klodijan. Gelije je pobedio jednog od vođa robova, Kriksa, i njegovih 3.000 pristalica kod Apulije, a potom je krenuo na sever u potjeru za Spartakovim jedinicama. Publikola i Lentul su se nadali da će uhvatiti Spartaka i opkoliti ga sa dve vojske u Cisalpinskoj Galiji, međutim, Spartak je uništio Lentulove legije, a onda se okrenuo i isto učinio sa Gelijevim snagama. Veruje se da je Spartak pobedio popriličnu rimsku vojnu silu od 18.000 vojnika, tako što ih je napao nespremne u ranu zoru pregazivši ih bez milosti. Dva najvažnija istorijska izvora, Plutarh i Apijan, navode različit tok borbi, ali se slažu u ishodu.

Bitke Trećeg robovskog rata 73. p. n. e. prema Apijanu

Nakon ovih uspeha Spartak je planirao da ustanici napuste rimsko područje i odu prvo u slobodni deo Trakije, a potom u područje Male Azije. Međutim, vojska se razdelila tako što su Gali, njih oko 20.000, izabrali ne potencijalnu slobodu, već pljačku i razaranje rimskih područja. Spartak se sa ostatkom, koji je porastao tokom vremena na oko 50.000 robova, zaputio prema Brindisiju odakle je trebalo da brodovima kilikijskih gusara odvede svoju vojsku robova ka slobodi. Senat je u panici ponudio Marku Liciniju Krasu, svom najbogatijem i najuticajnijem građaninu, svu vlast ako reši problem pobune robova. Krasu je na raspolaganje dato 8 rimskih legija koje su bile u srednjoj i severnoj Italiji (oko 40.000 vojnika). Kada je Spartak, iz nepoznatih razloga, iz južne Italije pošao prema severu početkom 71. p. n. e. Kras je na njega poslao šest legija, a ostale dve pod vodstvom svog legata Mumija da opkoli Spartaka. Iako je Kras bio uspešan, Mumije je prerano napao i bio odbijen. Spartak je krajem 71. p. n. e. bio prisiljen da se ulogori na samom kraju Apeninskog poluostrva, kod Mesinskog tesnaca prema Siciliji.

Plutarh navodi kako je Spartak pregovarao sa kilikijskim gusarima o prevozu vojske od 2.000 ustanika na Siciliju, odakle je planirao da nastavi ustanak i opskrbiti se pojačanjima oslobođenih robova. Međutim, nakon što su uzeli novac gusari su prevarili Spartaka. Pretpostavlja se da ih je podmitio Rim. Spartaku je preostalo samo da se probije iz opsade i krene prema Rimu s namerom da ga osvoji. Senat je tada pozvao i Gneja Pompeja „Velikog” iz Španije da sa svojim legijama (oko 21.000 vojnika) pođe na jug i zada smrtni udarac pobuni robova koji prete samom opstanku Rima.

Fjodor Bronikov, Raspeti robovi, 1878.

Došlo je do daljnjeg raslojavanja robovske vojske, pa se jedna veća grupa robova (10—15.000) odlučila za proboj kroz planinsko područje Petelija (današnji Strongoli). Spartak je sa svojim snagama dospeo nadomak Lukanije, i kako nije mogao da predvidi dolazak Pompeja, sve svoje snage je rasporedio naspram Krasa. Tok bitke bio je neizvestan, ali dolaskom legija Pompeja Velikog robovska vojska bila je pobeđena, a Spartak ubijen (Apijan navodi kako njegovo telo nije pronađeno). Oko 55.000 robova bilo je ubijeno u tom ustanku, a zarobljeni robovi (njih oko 6.000) razapeti su na cesti Apijski put koja je vodila prema prestonici kao znak upozorenja svima koji se drznu da podižu pobune protiv Rima.

Литература

• Appian. Civil Wars. Translated by J. Carter. (Harmondsworth: Penguin Books, 1996)
• Florus. Epitome of Roman History. (London: W. Heinemann, 1947)
• Orosius. The Seven Books of History Against the Pagans. Translated by Roy J. Deferrari. (Washington, DC: Catholic University of America Press, 1964).
• Plutarch. Fall of the Roman Republic. Translated by R. Warner. (London: Penguin Books, 1972), with special emphasis placed on "The Life of Crassus" and "The Life of Pompey".
• Sallust. Conspiracy of Catiline and the War of Jugurtha. (London: Constable, 1924)
• Bradley, Keith R. Slavery and Rebellion in the Roman World, 140 B.C.–70 B.C. Bloomington; Indianapolis: Indiana University Press, 1989 (hardcover, ISBN 0-253-31259-0); 1998 (paperback, ISBN 0-253-21169-7). [Chapter V] The Slave War of Spartacus, pp. 83—101.
• Rubinsohn, Wolfgang Zeev. Spartacus' Uprising and Soviet Historical Writing. Oxford: Oxbow Books, 1987 (paperback, ISBN 0-9511243-1-5).
• Spartacus: Film and History, edited by Martin M. Winkler. Oxford: Blackwell Publishers, 2007 (hardcover, ISBN 1-4051-3180-2; paperback, ISBN 1-4051-3181-0).
• Trow, M.J. Spartacus: The Myth and the Man. Stroud, United Kingdom: Sutton Publishing, 2006 (hardcover, ISBN 0-7509-3907-9).
• Genner, Michael. "Spartakus. Eine Gegengeschichte des Altertums nach den Legenden der Zigeuner". Two volumes. Paperback. Trikont Verlag, München 1979/1980. Vol 1 ISBN 978-3-88167-053-1 Vol 2 ISBN 978-3-88167-060-9
• Plamen Pavlov, Stanimir Dimitrov,Spartak — sinyt na drenva Trakija/Spartacus — the Son of ancient Thrace. Sofia, 2009, ISBN 978-954-378-024-2
• Strauss, Barry (2009). The Spartacus War. Simon & Schuster. ISBN 978-1-4165-3205-7. 

Spoljašnje veze

• Spartacus Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. maj 2016) Article and full text of the Roman and Greek sources.
• "Spartacus"—Movie starring Kirk Douglas and Sir Peter Ustinov
• "Spartacus"—TV-Mini-series starring Goran Višnjić and Alan Bates l
• Spartacus Starz Mini-Series airing in 2010
• BBC Radio 4 - In Our Time - Spartacus