Spomen-područje Jasenovac

Spomen-područje Jasenovac je memorijalni kompleks posvećen žrtvama ustaškog koncentracionog logora Jasenovac. Kompleks je osnovan 1968. godine.

Istorija uredi

Prilikom povlačenja u proljeće 1945. godine, ustaše su za sobom spalile i uništile veći deo dokumenata o zločinima.^[1] Jugoslovenske vlasti su po završetku Drugog svjetskog rata sravnile sa zemljom ostatke logora.^[2] Posle toga, prostor bivšeg logora uglavnom je zarastao u šikaru i korov.

U Zapisnik Anketne komisije Zemaljske komisije Hrvatske, Hrvat Milan Duzmelić iz Drenovog Boka, nekadašnji opštinski beležnik u Jasenovcu, dao je 18. maja 1945. godine, sledeću izjavu: Do dana mog hapšenja i sprovođenja u logor, do 21. decembra 1943., prijavljeno nam je 900.000 ubijenih u logoru. SS- general Ernst Fik izveštava, 15. marta 1944. godine, svog pretpostavljenog (nadređenog), Hajnriha Himlera, da je u logorima u NDH poklano oko 700.000 ljudi. Krajem 1944. nemački opunomoćeni general u Hrvatskoj Edmund Glez fon Horstenau piše o 750.000 pobijenih Srba. Herman Nojbaher, specijalni nemački izaslanik za Balkan u Drugom svetskom ratu, zapisao je: Kad ustaške vođe pričaju o tome da su zaklali milion pravoslavnih Srba, uključujući bebe, decu, žene i starce, to je onda, po meni, preterivanje i samohvalisanje. Na osnovu izveštaja koji su stigli do mene, procenjujem da broj nevinih, nenaoružanih, zaklanih Srba iznosi oko 750 hiljada. ^[3]

Krajem 1950-ih, preduzeti su prvi koraci za uređenje prostora. U izveštaju Konzervatorskog zavoda NR Hrvatske od 15. aprila 1956. godine bilo je navedeno da još postoje temelji baraka i ostalih građevina.

Godine 1960, Centralni odbor SUBNOR Jugoslavije prihvatio je spomenik Kameni cvet kao rešenje arhitekte Bogdana Bogdanovića za obeležavanje koncentracionog logora u Jasenovcu. Spomenik je svečano otkriven 4. jula 1966. godine.

Spomen-područje Jasenovac osnovano je 1968. godine na predlog Saveza udruženja boraca NOR Hrvatske, radi očuvanja uspomene na žrtve fašističkog terora stradale tokom Drugog svetskog rata u kompleksu logora Jasenovac.^[4]

Na prostoru spomen-područja 1983. je snimljen jugoslovenski dokumentarni film Krv i pepeo Jasenovca u režiji Lordana Zafranovića.

Jedinstveno Spomen-područje Jasenovac je postojalo do raspada SFRJ, odnosno do septembra 1991, kada je podeljeno na dva dela, tako da je prostor na desnoj obali Save, gdje se nalazio logor Donja Gradina, ostao bez statusa.^[2] Taj deo je 9. jula 1996. odlukom Narodne skupštine Republike Srpske proglašen za Spomen-područje Donja Gradina.^[2]

Uređenje uredi

Kompleks je izgrađen uz uže područje bivšeg koncentracionog logora III Ciglana Jasenovac. Na mestu nekadašnjih baraka za logoraše i stratišta, podignuti su zemljani humci. Između humaka se proteže put sagrađen od drvenih pružnih pragova, koji vodi do centralnog spomenika Kameni cvet.^[5]

Godine 1967, uređen je prostor nekadašnjeg logora Krapje, gde su obeležene tri masovne grobnice i podignut spomenik žrtvama logora. Autor spomenika je arhitekta Ninoslav Janković. U Mlaki su 1969. obeležene dve masovne grobnice, a u središtu sela podignut je spomenik logorašima i meštanima sela stradalima u logoru. Na zgradu Kožare, dela logora koji se nalazio u selu Jasenovac, postavljena je spomen-ploča. U Uštici su obeležene masovne grobnice i podignuta spomen-ploča na romskom groblju. U Donjoj Gradini uređeno je devet grobnih polja na kojima se nalazi 105 masovnih grobnica.^[5]

Do 1971. godine, izgrađeni su svi objekti i završeno hortikulturno uređenje područja. Godine 1983, Spomen području su pripojeni svi lokaliteti bivšeg kompleksa logora Jasenovac, odnosno područje logora III Ciglana, Kožara u selu Jasenovac, Donja Gradina, Uštica, Krapje, Bročice, Mlaka, Jablanac, Dubičke krečane, Bistrica i Stara Gradiška.

Uz spomenički prostor, u sastavu kompleksa nalaze se i Memorijalni muzej i Obrazovni centar. Autor muzeja bio je inženjer Petar Vovk, a autor idejnog projekta enterijera izložbene dvorane Đuro Kavurić. Na zidu nasuprot ulaznih vrata nalazi se reljef posvećen žrtvama fašizma u Jasenovcu, rad Dušana Džamonje.

Galerija uredi

Spomenik Kameni cvet
Maketa Spomen područja
Maketa i spomenik
Memorijalni muzej
Reljef posvećen žrtvama fašizma
Voz kojim su transportirani logoraši
Simo Roknić, rođen 1938., kao trogodišnjak je bio jasenovački logoraš. Spasio ga je i usvojio jedan katolik, a nakon rata je vraćen ocu. 2024. živi u Novim Banovcima.^[6]
Dopisnica Anke Panić (Novo Topolje, kod Sl. Broda) iz logora Jasenovca. Nikada se nije vratila kući i vodi se u spisku jasenovačkih žrtava.
Dopisnica Anke Panić.