Stećci Velika Grebenica
Stećci Velika Grebenica ili Zborna Gomila predstavljaju skup od četiri grupe stećaka smještenih na nekoliko lokaliteta u širem području Gatačkog polja, u opštini Gacko.
| Stećci Velika Grebenica | |
|---|---|
 | |
| Svetska baština Uneska | |
| Zvanično ime | Stećci - srednjovekovni nadgrobni spomenici |
| Mesto | Opština Bileća, Bosna i Hercegovina |
| Kriterijum | kulturna: iii, vi |
| Referenca | 1504 |
| Veb-sajt | http://whc.unesco.org/en/list/1504 |
Opis nekropola uredi
U areolu Velike Grebenice nalaze se četiri posebno odvojene grupe stećaka (mramorova):
- mramorje na zapadnoj strani - Đilas dola, prema Neradovicama;
- mramorje na prevoju (klancu) prema Velikom polju i Dizdaricama;
- mramorje pored Vlaškog puta na Dernjaku; i
- mramorje na Velikom groblju.
Nekropola Veliko groblje pripada vlaškim katunarima Pliskama, kao porodično groblje, dok se za ostala tri ne može odrediti tačna pripadnost i vrijeme njihovog nastanka. Postoje mišljenja prema kojima se ove nekropole vezuju za predio Stipana kao što je to uredio Vigo, te ona koja nekropole vezuju za stanovništvo Neradovice, Pustog polja i uopšte Gatačkog polja, kao što je to opisala Marijana Venzel.[1]
Tri nekropole su u trouglu na travnatom terenu nekadašnjeg puta dubrovačkih karavana, tzv. Dubrovačkom, kasnije nazvanom Vlaškom putu i na prirodnom prelazu iz gornjeg dijela Velikog polja u (sela) Neradovice i Pusto Polje, dok je četvrta suprotno od njih prema Neradovicama. Na ovom lokalitetu profesor J. Azbot je pronašao sljemenik (stećak) s reljefom konjanika u koloni i ovako opisao taj detalj:[2]
Tri konjanika jašu nalijevo držeći jednom rukom uzde svojih konja, dok su im druge povijene na bokovima. Na glavama su im šljemovi s čelenkama. Takvi su konjanici bili na Uroševom stećku, kako ga je narod odavnina zvao i vezivao ga za poznatu bitku između Uroša I i Dragutina (Nemanjića) a koja se vodila 1276. godine i na ovom prostoru.
Nekropola Đilas dola uredi
Lokalitet na zapadnoj strani Đilas dola je s desnu stranu puta Zborna Gomila — Pusto Polje, na travnatoj zaravni. Na istočnoj strani glavičice je ilirski tumul, a na zapadnoj četiri stećka — sanduka, pet ploča i više grobnica. Jedan sanduk je obrađen i bez natpisa. Ukrasni motivi su arkade.
Nekropola Veliko polje uredi
Na prevoju (klancu) iz Pustog Polja u Veliko polje, oko 170 metara sjeverno od pomenute nekropole, nalazi se druga sa pet sanduka od kojih je jedan ukrašen. U nekropoli je do 60tih godina XX vijeka bio jedan sljemenjak koji je zauzimao centralno mjesto i od davnina među lokalnim stanovništvom poznat kao Urošev spomenik. Odvezen je s Vignjevim spomenikom u Sarajevo 1963. godine. Ploča (lat. plancem lapideam) na kojoj se nalazio i sada je in site. Na sljemeniku je bio reljef: Uroševi konjanici u pohodu protiv Dragutinove vojske, koje je još u XIX vijeku detaljno opisao Azbot.
Nekropola Dernjak uredi
Pored Vlaškog puta na sjeveroistočnim padinama prema polju na travnatoj glavici je nekropola na lokalitetu Dernjak. Postoje mišljenja da je lokalitet dobio ime po tuskoj riječi dernek, što znači sastanak. Na ovom lokalitetu se nalazi nekoliko sarkofaga i drugih spomenika. Tu je nekad bilo dosta stećaka, ali su odvezeni (u muzeje) ili su izrazbijani.
Pero Slijepčević je 1928. godine zapisao:[3]
Na uskoj strani jednog visokog sarkofaga na Dernjaku sedi gore u lastavici žena; Ispod nje dva viteza na konjima dele megdan mačevima, a među njima jedna žena drži oba konja za uzde, kao da miri. Ispod toga lovac pešak ubija kopljem medveda. Na širokoj pak strani imamo kavalkadu: vitez jaše s kopljem na ramenu i vodi prazna osedlana konja u povodu, a za njim još jedan vitez bez koplja. Iznad svega, kao da je bila friza od neke životinje. Na drugoj grobnici imamo kolo, pod frifom deteline.
Međutim, Venzelova je u svojim analizama pomenutih stećaka gotovo sigurna da je friz iznad dva konjanika od pet ptica, vjerovatno sokolova.[4]
Visoki sljemenik (nazvan i sarkofag) se nalazi u vrtu Zemaljskog muzeja u Sarajevu. Sve predstave (reljef) na njemu su dovoljno jasne,[5] a opis sarkofaga koji je dala Marijana Venzel skoro je indentičan onom koji je pre nje uradio Slijepčević.
Nekropola Veliko groblje uredi
Sjeverozapadno od Dernjaka oko 300 metara je nekropola Veliko groblje, inače porodično groblje Pliščića. Nekropola ima 19 stećaka (9 ploča, 5 sanduka i 5 sljemenika).
Hroničari su zabilježili da je tu bilo više lijepih stećaka, ali su vremenom izrazbijani i razvučeni. Od jedne tumbe, nazvane zvečak, napravljeni su dovratnici za crkvu u Samoboru.
Četiri velika sarkofaga (sljemenika) dominiraju nekropolom. Na zapadnom kraju nekropole je oboren i usamljen veliki sljemenik (185h205h110cm). Donji dio koji je bio u zemlji je nov i vidi se kako je dlijetima obrađivan. Kako se nalazi nekih deset metara izvan nekropole i ne nalazi se na ploči, pretpostaviti je da je ostao nedorađen u nekom nesigurnom vremenu.
Sljemenik kneza Vukosava Pliščića zauzima centralno mjesto u sjevernom dijelu nekropole i postavljen je po pravoslavnom običaju sjeveroistok—jugozapad. Spomenik se nalazi na ploči dimenzija 244h166h40cm visine 165cm, dužine 195cm u dnu širok 85cm a pod vrhom 95cm. Na uskoj strani prema jugozapadu je natpis ispisan srpskom ćirilicom iz XIV i XV vijeka. Tekst je uklesan u pet redova i u transliteraciji glasi:
+ A SE LEŽI KNE/Nӡѣ VγKOSAV PLN/ŠγNѪѣ PISA SRA/ČINҍ VγKOSAVL/IѪѣ
U transkripciji se čita: „A se leži knez Vukosav Pliščić. Pisa' Sračin Vukosavlić.”
Neposredno s lijeve strane sljemenika prema sjeveru nalazio se sljemenik Vignja Pliščića, kneževog sina, koji je prenesen u vrt Zemaljskog muzeja u Sarajevu, 1963. godine. Vignjev sljemenik je dug 163cm, visok 112cm i debeo 90cm, a na njemu su urezane različite figuralne predstave i turnir lova.
Vlaška nekropola Pliščića je najznačajniji srednjovjekovni lokalitet na prostoru opštine Gacko.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Venzel Marijana: Ukrasni motivi na stećcima, Sarajevo, 1961, str. 448.
- ^ J.Asboth: Bosnien und die Herzegowina, Wien 1888. pp 314.
- ^ Pero Slijepčević: Staro groblje po Gacku, GZM (XL) Sarajevo 1928. str.62.
- ^ Venzel Marijana: Ukrasni motivi na stećcima, Sarajevo, 1965, str. 383.
- ^ Venzel Marijana: Ukrasni motivi na stećcima, Sarajevo, 1965, str. 245.
Literatura uredi
- Novak Mandić Studo — „Gacko kroz vijekove: prilozi istoriji Gacka”, Prvi tom, Gacko 1985. godine
- Naše starine — „Godišnjak zavoda za zaštitu spomenika kulture Bosne i Hercegovine”, XII, Sarajevo, 1969
- Šefik Bešlagić — „Leksikon stećaka”, Sarajevo, 2004.
