Stub

Stub je arhitektonsko-građevinski drveni, metalni, kameni ili zidani vertikalni podupirač valjkastog oblika koji prenosi teret nadgrađen na čvrstu podlogu.^[1] Drugim rečima, stub je kompresioni član. Termin stub se posebno odnosi na veliku okruglu potporu (osovinu stuba) sa kapitelom^[2]^[3] i bazom ili postoljem^[4] koji je načinjen od kamena ili izgleda tako.^[5]^[6] Stub može imati i kvadratni ili poligonalni presek ili drugačiji. Posebne vrste stubova su stubac,^[7]^[8] karijatida^[9]^[10]^[11] i direk, dok su stubu bliski pilon i pilaster. Da bi se ostvarila inženjerska rešenja otporna na vetar ili zemljotrese, stubovi mogu biti dizajnirani da se odupiru bočnim silama. Drugi kompresioni članovi se takođe često nazivaju „stubovima” zbog sličnih stresnih uslova. Stubovi se često koriste za podupiranje greda ili lukova na kojima počivaju gornji delovi zidova ili tavanica. U arhitekturi se „stub” odnosi na takav strukturni element koji takođe ima određene proporcionalne i dekorativne karakteristike. Stub može biti i dekorativni element koji nije neophodan za strukturalne svrhe. Mnogi stubovi su „zaručeni”, tj. čine deo zida.

Osnovni delovi stuba

su stopa, stablo i kapitel. Pored toga, stubovi mogu imati mnogo drugim manjih delova, od kojih su neki samo zbog pitanja lepote.

Stub ne sme da prevazilazi dve visine, a visina treba da bude veća od 15 širina stuba.

Objašnjenje

Stub u srpskom jeziku označava sve vrste preseka^[1]. Dok se u hrvatskom jeziku koriste termini stub za kvadratni presek a stup za samo kružni presek, u srpskom jeziku se oblik stup ne upotrebljava^[1]^[12].

Pored osnovnog značenja stuba sreću se i sledeći pojmovi:

Stubac je masivni stub najčešće kvadratnog preseka.
Karijatida je stub u obliku ženske figure.
Direk je tradiconalan naziv za drvene stubove u narodnom graditeljstvu.
Pilon masivni stub najčešće kvadratnog preseka i prislonjen uz zid.
'Pilaster'. ISBN 0-442-02462-2. ili „polustub“ jeste izbočina u zidu, koja samo spreda izgleda kao stub, dok je suštinski deo zidne konstrukcije.^[13]^[14]^[15]^[16]

Postoje i slobodno stojeći stubovi (npr. Slobodno stojeći stub Marka Aurelija u Rimu), koji imaju istu ulogu kao skulpture, tj. to su čisto umetnička dela.

Istorijat

Prvi stubovi se javljaju još u neolitu kao drveni, neobrađeni ili obrađeni elementi koji imaju ulogu nosača krovne grede.

Pravi kameni stubovi javljaju se u Starom Egiptu (Imhotep oko 2600. p. n. e.) i oni već imaju prepoznatljive oblike lotosa, papirusa, palme ili snopa pruća. U svojim hramovima Egipćani grade hipostilne dvorane (grč.: hypo = pod, ispod, i stulos = stub - „poduprt stubovima"), znači dvorane ispunjene masivnim stupovima koji su u osnovi širi u preseku. Na nekim hramovima koriste stubove bez stope i kapitela kako bi izgledali vitkiji, a njihov utisak je nesvakidašnji.

Minojski drveni stupovi (npr. Palata u Knososu) na Kritu bili su suženi pri dnu, za šta se verovaloje zbog težnje za utiskom prozračnosti građevine. Danas se smatra da je su oni proizašli iz potreba bolje seizmičke postojanosti.

Persijski stubovi imali su kapitele s kombinacijom dve istovetne životinje, a dosezali su i 30 m u visinu (Persepolis).

Vrhunac zanimanja za stub javlja se u Staroj Grčkoj, gde se prema stubu određuje stil gradnje. Tako nastaju Dorski red, Jonski red i Korintski red. Poslednji će, kao najkitnjastiji, posebno biti privlačan starim Rimljanima.

Stub je imao značajnu ulogu i u kasnijim epohama (vizantijska arhitektura, romanika, gotika, renesansa, barok), gde su korišćena iskustva dvevnih stubova.

Ostale vrste stubova

U novije vreme stubovi se izgrađuju i za druge namene:

Električni stub za koji se koristi i odomaćeni naziv „bandera“ služi za pridržavanje električnih provodnika odnosno za elektrifikaciju.
Telefonski stub se takođe naziva „bandera“ a služi za razvođenje telefonskih vodova.
Stubovi se koriste i kao nosači TV antena, TV predajnika, radio predajnika ili predajnika mobilne telefonije.

Zbirka slika

Egipatski stubovi masivnog vida
Dorski stub sa kanelurama
Slobodno stojeći stub Marka Aurelija u Rimu
Binbirdirek („Hiljadu i jedan stub“), vizantijski podzemni rezervoar za vodu u Konstantinopolju

Vidi još

Reference

^ ^a ^b ^v Rečnik Matice srpske
^ Architectural Elements, Emory University [1] Arhivirano 2016-03-16 na sajtu Wayback Machine
^ „Architectural Elements | Samothrace”. Arhivirano iz originala 2016-03-16. g. Pristupljeno 2016-11-02.
^ „Column - Definition and More from the Free Merriam-Webster Dictionary”. Merriam-webster.com. 2012-08-31. Arhivirano iz originala 2013-10-04. g. Pristupljeno 2013-07-04.
^ Mani, B. R. (2012). Sarnath : Archaeology, Art and Architecture. Archaeological Survey of India. str. 60.
^ Majumdar, B. (1937). Guide to Sarnath. str. 41.
^ Abbett, Robert W. (1957). American Civil Engineering Practice. III. New York: John Wiley & Sons. str. 26—32.
^ Urquhart, Leonard Church (1959). Civil Engineering Handbook (4th izd.). New York: McGraw-Hill Book Company. str. 8—75.
^ Καρυᾶτις in Bailly, Anatole (1935) Le Grand Bailly: Dictionnaire grec-français, Paris: Hachette
^ Hersey, George, The Lost Meaning of Classical Architecture. MIT Press. 1988. str. 69. , Cambridge, MA, 1998
^ Alderman, Liz (7. 7. 2014). „Acropolis Maidens Glow Anew”. The New York Times. Pristupljeno 9. 7. 2014. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ # Dr. M. Prelog, Prof. J. Damjenov, Prof. R. Ivanović, Likovne umjetnosti Zagreb 1963.
^ Smith, Fred; Cartmill, Matt (20. 9. 2011). The Human Lineage. John Wiley & Sons. str. 601. ISBN 978-1118211458. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ Wittkower, Rudolf (1940). „Alberti's Approach to Antiquity in Architecture”. Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. London: Warburg Institute. 4 (1/2: Oct., 1940 - Jan., 1941): 3. JSTOR 750120. S2CID 195049595. doi:10.2307/750120.
^ Ching, Francis D. K (1995). A Visual Dictionary of Architecture. str. 266. . Van Nostrand Reinhold Company. ,.
^ Mark Jarzombek, „Pilaster Play” (PDF), Thresholds, 28 (Winter 2005): 34—41

Literatura

Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Engaged Column". Encyclopædia Britannica. 9 (11th ed.). Cambridge University Press. pp. 404–405.
Stierlin, Henri The Roman Empire: From the Etruscans to the Decline of the Roman Empire, TASCHEN, 2002
Alderman, Liz (7 July 2014). "Acropolis Maidens Glow Anew". The New York Times. Retrieved 9 July 2014.
Stokstad, Marilyn; Cothren, Michael (2014). Art History (Volume 1 ed.). New Jersey: Pearson Education, Inc. p. 110.
Arnold, Dieter. The encyclopedia of ancient Egyptian architecture. Cairo: American University in Cairo Press, 2003.
Fletcher, Banister; Cruickshank, Dan, [https://archive.org/details/sirbanisterfletc0000flet_c4l9 Sir Banister Fletcher's a History of Architecture. Architectural Press. 1996. ISBN 0-7506-2267-9. ], , 20th edition, 1996 (first published 1896). . Cf. Part One, Chapter 3.
Hill, Marsha (2007). Gifts for the gods: images from Egyptian temples. New York: The Metropolitan Museum of Art. ISBN 9781588392312.
—— (1921). The Palace of Minos: a comparative account of the successive stages of the early Cretan civilization as illustrated by the discoveries at Knossos. Volume I: The Neolithic and Early and Middle Minoan Ages. Arhivirano iz originala 06. 01. 2013. g. Pristupljeno 18. 06. 2019.
Sir Arthur Evans, 1921–35. The Palace of Minos: A Comparative Account of the Successive Stages of the Early Cretan Civilization as Illustrated by the Discoveries at Knossos, 4 vols. in 6 (reissued 1964).
James Bettley and Nikolaus Pevsner (2007), Essex. The buildings of England. Yale University Press.
William Chambers (1973), Chambers's encyclopaedia, Volume 1, International Learning Systems Corp
Lockwood, Luke Vincent (1913). The Furniture Collectors' Glossary. Walpole Society. „ARCATURE . — A small arcade formed by a series of little arches. It may be blind or open.”
Lemoine, B. Les Passages Couverts. ISBN 9782905118219. , Paris: Délégation à l'action artistique de la ville de Paris [AAVP], 1990. .
Mitchell, I., Tradition and Innovation in English Retailing, 1700 to 1850, Routledge, Oxon
Byrne-Paquet, L. The Urge to Splurge: A Social History of Shopping,. ECW Press. str. 92—95. , Toronto, Canada,
Pevsner, N. (1979). A History of Building Types,. Princeton University Press. .
Goy, R.J. (2015). Florence: A Walking Guide to Its Architecture,. Yale University Press. .
Codini, E.K. (ed), Architettura a Pisa nel Primo Periodo Mediceo, Gangemi, 2003.
Sassatelli, R., Consumer Culture: History, Theory and Politics, Sage, 2007, p. 27; Although the author specifically names Piccadilly Arcade, it is possible that she intended Burlington Arcade in Piccadilly.
„Part 1: 1880-1913”. arcade (na jeziku: engleski). 2019-02-22. Pristupljeno 2020-04-26.
Mitchell, I., Tradition and Innovation in English Retailing, 1700 to 1850, Routledge, Oxon, p. 140
Byrne-Paquet, L. The Urge to Splurge: A Social History of Shopping,. ECW Press. str. 90—93. , Toronto, Canada,
Bogdanov, I.A. , Bolshoi Gostiny dvor v Peterburge. SPb, 2001
„Market Arcade”. Visit Buffalo Niagara (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-05-30.
Sommer, Mark. „European-like Market Arcade is a 'show stopper'”. Buffalo News (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-05-30.
Mumcuoglu, Madeleine; Garfinkel, Yosef (2021). „Royal Architecture in the Iron Age Levant”. Jerusalem Journal of Archaeology. Hebrew University of Jerusalem. 1 (1): 450–481 [464–472]. doi:10.52486/01.00001.15  . Pristupljeno 16. 12. 2021. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
„Can royal architecture prove biblical Judah was a kingdom?”. Rossella Tercatin for The Jerusalem Post. 21. 11. 2021. Pristupljeno 16. 12. 2021. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
Brown, Percy (1959). Indian Architecture (Buddhist And Hindu). str. x.
John James. The Creation of Gothic Architecture – an Illustrated Thesaurus: The Ark of God. , vols. 5, London and Hartley Vale, 2002/2008.
Gradidge, Roderick (1981). Edwin Lutyens: Architect Laureate. London: George Allen and Unwin. ISBN 0-04-720023-5.
„archsculptbooks.com”. Arhivirano iz originala 7. 7. 2011. g. Pristupljeno 29. 12. 2016. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
„Fallen Caryatid Carrying Her Stone”. The Collection Online. Metropolitan Museum of Art. Pristupljeno 29. 1. 2015. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
Heinlein, Robert A. (1961). Stranger in a Strange Land. Putnam. ISBN 978-0-441-79034-0.
Bresc-Bautier, Geneviève (2008). The Louvre, a Tale of a Palace (na jeziku: engleski). Musée du Louvre Éditions. ISBN 978-2-7572-0177-0.

Spoljašnje veze

[П-1] v Rečnik Matice srpske

[2] Architectural Elements, Emory University [1] Arhivirano 2016-03-16 na sajtu Wayback Machine

[3] „Architectural Elements | Samothrace”. Arhivirano iz originala 2016-03-16. g. Pristupljeno 2016-11-02.

[4] „Column - Definition and More from the Free Merriam-Webster Dictionary”. Merriam-webster.com. 2012-08-31. Arhivirano iz originala 2013-10-04. g. Pristupljeno 2013-07-04.

[BRM-5] Mani, B. R. (2012). Sarnath : Archaeology, Art and Architecture. Archaeological Survey of India. str. 60.

[6] Majumdar, B. (1937). Guide to Sarnath. str. 41.

[7] Abbett, Robert W. (1957). American Civil Engineering Practice. III. New York: John Wiley & Sons. str. 26—32.

[8] Urquhart, Leonard Church (1959). Civil Engineering Handbook (4th izd.). New York: McGraw-Hill Book Company. str. 8—75.

[9] Καρυᾶτις in Bailly, Anatole (1935) Le Grand Bailly: Dictionnaire grec-français, Paris: Hachette

[10] Hersey, George, The Lost Meaning of Classical Architecture. MIT Press. 1988. str. 69. , Cambridge, MA, 1998

[11] Alderman, Liz (7. 7. 2014). „Acropolis Maidens Glow Anew”. The New York Times. Pristupljeno 9. 7. 2014. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[ПР-12] # Dr. M. Prelog, Prof. J. Damjenov, Prof. R. Ivanović, Likovne umjetnosti Zagreb 1963.

[13] Smith, Fred; Cartmill, Matt (20. 9. 2011). The Human Lineage. John Wiley & Sons. str. 601. ISBN 978-1118211458. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[wittLBAP-14] Wittkower, Rudolf (1940). „Alberti's Approach to Antiquity in Architecture”. Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. London: Warburg Institute. 4 (1/2: Oct., 1940 - Jan., 1941): 3. JSTOR 750120. S2CID 195049595. doi:10.2307/750120.

[15] Ching, Francis D. K (1995). A Visual Dictionary of Architecture. str. 266. . Van Nostrand Reinhold Company. ,.

[16] Mark Jarzombek, „Pilaster Play” (PDF), Thresholds, 28 (Winter 2005): 34—41

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]