Toma Arhiđakon
Toma Arhiđakon (lat. Thomas Archidiaconus; oko 1200 - 8. maj, 1268) je bio dalmatinski hroničar i katolički sveštenik iz Splita. Njegovo najznačajnije istoriografsko delo, pod naslovom „Historia Salonitana“, obuhvata prošlost antičke Salone i potonjeg Splita, od rimskog doba do 1266. godine, sa naglaskom na istoriji drevne Salonitanske mitropolije i kasnije Splitske nadbiskupije.[1]
| Toma Arhiđakon | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | oko 1200. |
| Mesto rođenja | Split, Ugarska |
| Datum smrti | 15. maj 1268. |
| Mesto smrti | Split, Ugarska |
| Obrazovanje | Univerzitet u Bolonji |
| Naučni rad | |
| Polje | Istoriografija |
Biografija uredi
Rođen je oko 1200. godine u Splitu, koji se u to vreme nalazio pod ugarskom vlašću. Pripadao je romanskoj porodici De Alberti. Posle završenih studija teologije i prava u Bolonji, vratio se u rodni grad. Splitski notar i kanonik gradske crkve postao je 1227. godine, a od 1230. godine obavlja dužnost arhiđakona. Bio je značajna ličnost u tadašnjem političkom i crkvenom životu Splita i nastojao je da se očuva splitska autonomija, u odnosu na ugarskog kralja i velikaše iz hrvatskog zaleđa. Pored toga, zalagao se za pravo sveštenstva da samostalno bira svog biskupa, bez uticaja svetovnih faktora. Preminuo je 8. maja 1268. godine u Splitu.
Historia Salonitana uredi
Toma Arhiđakon je svoje delo napisao na latinskoj jeziku i ono predstavlja značajan istorijski izvor za lokalnu istoriju Splita i regionalnu prošlost Dalmacije, a od posebne je važnosti i za poznavanje nacionalnih istorija Hrvata i Srba. Kao rođeni Splićanin i arhiđakon Splitske nadbiskupije, imao je pristup izvorima koji su bili pohranjeni u splitskim crkvenim ustanovama. Takođe se oslanjao i na lokalna predanja, pogotovo kada je reč o starijoj prošlosti, dok je kasnije doba prikazivao i na osnovu ličnog iskustva, kao osoba koja je bila očevidac i učesnik tih događaja.[2]
U jednom (trogirskom) od rukopisnih izdanja njegove istorije, nalazi se najstariji pronađeni prepis navodnog istorijskog dokumenta iz 1102. godine, poznatog kao Pacta Conventa. Njegova autentičnost je danas predmet naučnog sporenja, a ovaj prepis je Tominom delu pridodat u XIV veku.
Toma Arhiđakon, kao Latin, u ovom djelu iskazuje svoju netrpeljivost prema Slovenima, prikazujući ih kao divlje varvare.
Historia Salonitana Maior uredi
Tomino delo Historia Salonitana je znatno kasnije, tokom prve polovine 16. veka, poslužilo kao osnova za nastanak znatno proširene i dopunjene kompilacije, koja je u istoriografiji postala poznata pod nazivom Historia Salonitana Maior.[3][4] Nepoznati sastavljač te pozne kompilacije je Tominom delu pridodao razne sadržaje koji se odnose na stariju prošlost, što je ubrzo pobudilo sumnju u verodostojnost tih dodataka. Među prvima, sumnju je iskazao poznati dalmatinski hroničar Ivan Lučić (1604-1679), koji je neke od tih dodataka označio kao falsifikate.[5]
Time je u istoriografiju uvedeno jedno od najsloženijih pitanja iz oblasti kritike izvora, prvenstveno onih koji se odnose na ranu srednjovekovnu prošlost Dalmacije i Hrvatske. O tim pitanjima su vođene brojne rasprave, prvenstveno u hrvatskoj istoriografiji. Od samog početka, posebnu pažnju istraživača privlačilo je pitanje o autentičnosti pojedinih dodataka koji se odnose na navodno održavanje crkvenih sabora u Splitu, koji se datuju u 925. i 928. godinu.[6][7]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Hrvatska enciklopedija: Toma Arhiđakon
- ^ Matijević-Sokol 2002.
- ^ Klaić 1967, str. 59-64.
- ^ Klaić 1979, str. 171-198.
- ^ Basić 2019, str. 655-676.
- ^ Jarak 2003, str. 543-548.
- ^ Prozorov 2013, str. 275–287.
Literatura uredi
- Basić, Ivan (2019). „Prilog kritici intertekstualnosti kronike Historia Salonitana i kolektaneja Historia Salonitana Maior”. Zbornik Drage Roksandića. Zagreb: Zavod za hrvatsku povijest. str. 655—676.
- Jarak, Mirja (2003). „Toma Arhiđakon i vrijeme osnutka Splitske metropolije”. Opuscula archaeologica. 27: 543—548.
- Klaić, Nada (1967). Historia Salonitana Maior. Beograd: Naučno delo.
- Klaić, Nada (1971). Povijest Hrvata u ranom srednjem vijeku (1. izd.). Zagreb: Školska knjiga.
- Klaić, Nada (1979). „Način na koji je nastajalo djelo Historia Salonitana Maior”. Vjesnik za arheologiju i historiju dalmatinsku. 72-73: 171—198.
- Klaić, Nada (1990). Povijest Hrvata u srednjem vijeku. Zagreb: Globus.
- Matijević-Sokol, Mirjana (2002). Toma Arhiđakon i njegovo djelo: Rano doba hrvatske povijesti. Jastrebarsko: Slap.
- Prozorov, Vadim (2013). „The Tenth Century Councils in Split and the Problem of the Reliability of Their Acts”. Crkvene studije. 10: 275—287.