Ulica Prvomajska u Nišu
Ulica Prvomajska u Nišu jedna je od gradskih saobraćajnica u centralnom delu grada, nastala kao jedna od pobočnih ulica na trasi Rimskog puta Via Militaris, kasnije Carskog druma, u drugoj polovini 19. veka pri kraju Osmanlijske vladavine u tadašnjoj mali zvanoj Stambol kapija, koja je presecala istoimena ulici „Stambol kapija“.
Položaj i prostranstvo uredi
Pruža se u smeru jug - sever u dužini od 440 metara, od raskrsnice sa ulicom Hajduk Veljka (na jugu) do raskrsnice sa ulicom 7. juli (na severu).
Ulica koja je za saobraćaj jednosmerna (iz pravca Hajduk Veljkove ulice), poseduje dve kolovozne trake (od kojih jedna većim delom služi za parkiranje vozila i trotoare sa obe strane, koji su tažože jednim delom namenjeni za parkiranje.. U smeru jug - sever ukršta se sa Dušanovom ulicom, ulicom Vožda Karadžića, ulicom Genarala Bože Jankovića i ulicom Ćirila Metodija i Zelengorskom. Od nje se prema istoku odvajaju ulica Todora Milovanovića i ulica Vojvode Stepe a prema zapadu ulica Kralja Vukašina.
Istorija uredi
Istorijsko-naseljske pretpostavke o datumu nastanka naselja Stambok kapija na levoj obali Nišave, kod mosta koji spaja levu i desnu obalu Nišave na Pantralejskom putu nastala je raskrsnice puteva koji su se od ovog mosta račvali prema Sinđelićev om trgu i Stambol kapiji najvrerovatnije u periodu, za vreme vladavine Osmanlija, kao jedna od saobraćajnih arterija Niša, danas poznata kao ulica Prvomajska.[1]
Prvi objekti koji se krajem 15. veka spominju na suprotnoj, levoj obali Nišave bili su vodenica (niže mosta na Nišavi) i Hamam, Mehmed-bega (na mestu današnje knjižare „Svetlost“). Prvi dućani zametak Niške čaršije i prvi stambeni objekti koji se pominju na levoj obali Nišave su iz 16. veka. U 16. ili 17. veku oko Pirotskog sokaka razvijala se „Stambol kapija“ mala, jedna od 13 gradskih nasobina (mahala), na utrini istočno od jarka (koji je odvodio površinsku vodu sa gradskih ulica u Nišavu) sa današnjeg Sinđelićevog trga i okolnog prostora.[2]
Ulica je nastala u naselja Stambol lkapija, koje se dana nalazi u centru grada, na prostoru oko današnje Voždove ulica, koja se nekada zvala Stambolijske jer je bila na magistralnom drumu koji je iz centra Niša išao prema Stambolu. U ovom naselju nekada je bilo tursko groblje, Islahana (zanatska škola sa internatom), jedan od gradskih Hamama, džamija nekoliko privatnih kuća viđenijih Turaka i veći broj bašti. Termin za ovaj kvart Niša, Stambol kapija , kada je ulica dobila naziv Prvomajska, još nekoliko decenija bio je u upotrebi, a zatim je u drugoj polovini dvadesetog veka skoro potpuno nestao iz upotrebe.[3]
Posle osloboljenja Niša od Turaka u Prvomajskoj ulici pored većeg broja bašti, izgrađena je osnovna škola (na prostoru nekadašnjeg turskog groblja), Prva niška gimnazija „Stevan Sremac“ na prostoru nekadašnje Islahane),[4][5] i veći broj privatnih kuća.
Po završetku Drugog svetskog rata u ulici je izgrađena Viša pedagoška škola (kasnije fakultet), dve srednje škole Muzička škola i Umetnička škola,[4] Direkcija šumskog gazdinstva.
S početka 21. veka u ulici je izgrađen veći broj savremenih višespratnica i crkva Svetog Luke.
Značajni objekti izgrađeni u 19. veku uredi
Osnovna škola „Vožd Karađorđe” uredi
Zgrada Osnovne škole „Vožd Karađorđe” jedna od tri najstarije školske zgrada osnovnih škola u Nišu, osnovana je 5. novembra 1889. godine. Svoju obrazovno-vaspitnu delatnost započela je jedanaest godina nakon oslobođenja Niša od Turaka (11. januara 1878), kada je trebalo otkloniti negativno nasleđe iz turskog perioda i uhvatiti korak sa savremenim tokovima kulture i prosvete.
Najpre u jednospratnoj jednospratnoj građevini, koja je pred početak Drugog svetskog rata nadzidana, na uglu ulica Stambol kapija, danas ulici Vožda Karažorđa i danađnjoj Prvomakjskoj ulici, škola radi, sa prekidime od nekoliko meseci do nekoliko godina u vreme Prvog i Drugog svetskog rata, poplave iz 1948. i NATO agresije na SRJ, više od 120 godina.
Školska zgrada 1936/37 godine, je nadzidana za još jedan sprat i dobila fiskulturnu salu, koja je korišćena i za potrebe Sokolskog društva. Broj učionica se tako povećao za duplo (sa 11 na 22).
Značajni objekti izgrađeni u 20. veku uredi
Prva niška gimnazija Stevan Sremac uredi
Zgrada prve niške gimnazije „Stevan Sremac“ (2012) Kao najstarija gimnazija u Nišu, osnovana je 27. septembra 1878. godine, ukazom kneza Milana Obrenovića. Svoju obrazovno-vaspitnu delatnost gimnazija je započela deset meseci nakon oslobođenja Niša od Turaka, 1. oktobra 1878. Najpre u skromnim uslovima jedne privetne kuće, a potom u novoizgrađenom objektu u kome se i danas nalazi, u istom prostoru zajedno sa gimnazijom „Bora Stanković“. U čast Stevana Sremca, koji je od 25. septembra 1879. do 1890. godine, obavljao dužnost predavača, gimnazija nosi njegovo ime od školske 1951/1952. godine.
Kako ni na početku 20. veka gimnazija nije imala svoju zgradu, već se nastava izvodila u privatnim kućama i drugim namenskim zgradama, na konferenciji građana Niša održanoj 6. septembra 1903. u bivšem hotelu „Evropa“, doneta je odluka da se izgradi nova zgrada gimnazije. Kao prostor za zgradu određen je plac na kome se nalazila Mithad-pašina zanatska škola (Islahana) na uglu ulica Stambol kapija, danas Vožda Karađorđa i današnje Prvomajske. Temelj zgrade osvešćen je 1912. a radovi na zgradi izvođeni su od 1912. do 1914, kada su nakon izbijanja Prvog svetskog rata privremeno prekinuti.
Zbog loših posleratnih uslova u zgradi gimnazije 5. septembra 1920. došlo je do požara u kome je izgorelo sve osim zidova. Posle požara jedno vreme gimnazija nije radila da bi potom nastavila nastavu prvo u zgradi susedne osnovne škole „Vožd Karađorđe“, zatim od februara 1921. u gardijskoj kasarni, sve do potpunog osposobljavanja gimnazijske zgrade 1922. godine, u kojoj se gimnazija i danas nalazi.
Muzička škola uredi
Muzička škola “Dr Vojislav Vučković” u Nišu koja se nalazi u Prvomajskoj na broju 6 počela je sa radom 1947. godine kada je osnovana prva Osnovna muzička škola “Kornelije” – Niš. U jesen 1949. godine Odlukom Ministarstva prosvete NRS, Gradska niža muzička škola je prerasla u Državnu srednju muzičku školu u kojoj je oformljen Teoretsko-nastavnički odsek i Instrumentalni odsek.
Umetnička škola uredi
Umetnička škola je nekoliko puta menjala zgradu, da bi od školske 1963/1964. godine počela rad u Prvomajskoj ulici broj 6, gde i danas školski prostor deli sa Muzičkom školom. Od 1957. do 1998. godine škola nosi naziv Đorđe Krstić po znamenitom srpskom slikaru.
Škola ima 11 učionica gde se odvija teoretska nastava, 5 prostranih sala za crtanje, 6 radionica, 1 kabinet za istoriju umetnosti, 1 kabinet za informatiku, fotolaboratoriju, stručnu i đačku biblioteku, galeriju, gipsoteku, ostavu za draperije, stolarsku radionicu.
Šumsko gazdinstvo „Niš“ Niš uredi
Zgrada Šumskog gazdinstva „Niš“ koja se nalazi u Prvomajskoj ulici 46. izgrađena je s početka druge polovine 20. veka, a naknadno dograćena s početka 20 veka.
Izvori uredi
- ^ Zbornik Narodnog Muzeja Niš, br. 6-7, 1991.
- ^ D. Bojović; Niš do velikog rata 1683. Istorija Niša I, Niš, 1983, str. 121.
- ^ Anastasijević, S. (1957). Znamenitosti Niša. "Stevan Sremac". Niš
- ^ a b Školstvo Niša i okoline u: Istorija Niša II. pp. 120-178, Gradina i Prosveta Niš, 1983.
- ^ Petković, R. (1972). Prva niška gimnazija 1878-1968. Prosveta. Niš.
Spoljašnje veze uredi
Mediji vezani za članak Ulica Prvomajska u Nišu na Vikimedijinoj ostavi
