Upliscihe

Upliscihe (gruz. უფლისციხე) je drevni grad-pećina, jedan od prvih gradova na teritoriji Gruzije. Upliscihe je usečen u steni i nalazi se 12 km istočno od grada Gori, na levoj obali reke Kura. Grad se naročito razvijao od kraja drugog do početka prvog milenijuma p. n. e. sa nekoliko sukcesivnih uspona i padova. Upliscihe je bio važan verski, politički i kulturni centar u helenističkom i kasnom antičkom periodu, od 4. veka p. n. e. do 4. veka nove ere. Konačno biva napušten u 19. veku, postavši multi-arheološki lokalitet i jedan od najznačajnijih spomenika današnje gruzijske kulture. Takođe su očuvani ostaci nekoliko arhitektonskih i verskih građevina, građenih tokom nekoliko milenijuma. Za vreme najvećeg uspona, Upliscihe je činilo više od 700 pećina i podzemnih struktura, od kojih je u današnje vreme ostalo pristupačno njih 150.

Opšti pogled sa jugoistoka na arheološko nalazište Upliscihe

Istorija arheoloških istraživanja

Upliscihe se više puta pominje u pismima srednjovekovnih gruzijskih istoričara. Na primer, istoričar i geograf iz 18. veka, Vahushti Bagrationi piše kako je Upliscihe bio grad sve do invazije Mongola, ali

„... je sada uništen. Ostala je neobična zgrada, usečena u stene, velika dvorana i veliki tunel koji vodi prema reci Kura. Na zapadu - litica pred velikom pećinom, sada već nedostupnom.“

Do sredine 20. veka Upliscihe se takođe pominje u nekoliko pripovedačkih dela, a 1957. godine počinje sistematsko i naučno proučavanje ostataka. Otada je urađena opsežna studija i poslato više arheoloških ekspedicija istraživača pri gruzijskom muzeju za umetnost - Amiranashvili, pod vođstvom S. i T. Sanikidzea. Tokom studija drevni grad je raščišćavan, a neki delovi su ojačani dodatnim armirano-betonskim konstrukcijama. U ekspediciji iz 1977-1978. desilo se najznačajnije otkriće kada je pronađeno skriveno blago iz ranog perioda postojanja, koje se nalazilo u kotlini na južnoj strani nalazišta. Blago je poslato u gruzijski muzej na dalju analizu i studije. Pronalazak je rasvetlio određene okolnosti života u gradu i potvrdio neke pretpostavke o imenovanju verskih objekata. Arheološkim iskopovanjima, veliki broj umetničkih predmeta različitih epoha je ponovo ugledao svetlo dana: zlatni, srebrni i bronzani nakit, kao i različiti uzorci keramike i skulpture.

Upliscihe, crtež ruskog kneza Grigorija Gagarina, 1847. godine

Drevni period

Prema arheološkim podacima, Upliscihe je postao versko sedište krajem drugog i početkom prvog milenijuma p. n. e. Prema rezultatima istraživanja oko i u Uplisciheu, naučnici sugerišu da nakon što je čovek otkrio plodnu zemlju u regionu u periodu bronzanog doba, verski centar područja smešten je na brežuljku Katlanishevi, udaljenom tri kilometra zapadno od Upliscihea. Na tom brdu su pronađeni ostaci naselja bronzanog doba koje je postojalo nekoliko vekova. Na prelazu iz prvog u drugi milenijum p. n. e., Katlanishevi je zahvatio požar. Taj požar se smatra uzrokom premeštanja paganskog kulta na Upliscihe u ranom periodu železnog doba.

Helenistički period

Porastom broja poklonika verskih objekata i njihove popularnosti, u prvoj polovini četvrtog veka p. n. e., Upliscihe postaje grad. U drugoj polovini istog veka, broj stanovnika naglo raste i naselja se prostiru duž južnih padina planine zauzimajući površinu od 9,5 hektara. Takođe u to vreme (verovatno krajem prvog i početkom drugog veka nove ere), u kamenu su isklesane na stotine stambenih prostora, uključujući i crkve, kao i javne zgrade. Takođe su rehabilitovani bunari i kanalizacija, gradska vrata i ulice. Sve ove promene su se po arheolozima, desile u periodu od nekoliko decenija.

Demografski rast Uplisceha počinje sa formiranjem Iverije - istočnog kraljevstva Gruzije, čije je sedište bio grad Mcheta. Za razliku od ostalih gradova Iverije, Upliscihe je uglavnom imao verski značaj. Većina njegovih građevina su upravo kultni verski objekti, te je Upliscihe u stvari grad-hram, kao i glavno versko središta Iverije. Njegova uloga se može uporediti sa antičkim grčkim Delfima.

Urbani rast je bio potpomognut činjenicom da je tu prolazila trgovinska ruta koja povezuje Evropu i Bliski istok, a koja se prostirala između Crnog i Kaspijskog mora. Navode nekih popularnih publikacija po kojima se Upliscihe nalazi na Putu svile, arheolozi smatraju neosnovanim, geografski i hronološki. Po njima, ispravnije je govoriti o Upliscehu kao prolaznom središtu samo „trgovačkog puta“.

Urbanističko uređenje grada u vreme helenističkog perioda

Urbanizam Uplisciha sadrži tipične funkcije grada helenističkog perioda. Rov i zidine koje štite grad na onim područjima gde nema prirodnih barijera; drumski put, tunel do reke, sistem vodosnabdevanja i odvoda otpadnih voda i kanalizacije. Po antičkoj tradiciji, grad je trebalo da ima ne samo tajni tunel, nego i četiri ulaza, na svakoj strani sveta po jedan. Glavna vrata grada su na jugoistočnom delu pećine i njima se pristupa sa istoka.

• 
  Sveti put koji vodi u grad sa jugoistoka.
• 
  Sveti put koji prolazi kroz glavnu ulicu. Pogled iz grada.
• 
  Litica koja štiti grad sa severoistoka. Ujedno i prepreka danas do nedostupnih pećina.
• 
  Tajni tunel koji vodi prema reci Kura.
• 
  Udubljenje u steni pešačke ulice na jugozapadnim ulaznim vratima.
• 
• 
  Zaštitni zid na južnom obodu grada.

Spoljašnje veze

• Upliscihe na sajtu Uneska (engl.)