Ustav Crne Gore iz 1992.

Ustav Republike Crne Gore bio je najviši pravni akt Republike Crne Gore. Usvojen je 12. oktobra 1992. godine, na sjednici Skupštine SR Crne Gore, koja je održana u Podgorici. Čin proglašenja obavio je Risto Vukčević, tadašnji predsjednik Skupštine Crne Gore. Stupanjem na snagu ovog ustava prestao je da važi Ustav Socijalističke Republike Crne Gore iz 1974. godine.^[1]

Republika Crna Gora u sastavu Savezne Republike Jugoslavije (1992-2003) i Državne zajednice Srbije i Crne Gore (2003-2006)

Donošenje ovog ustava usljedilo je nakon donošenja Ustava Savezne Republike Jugoslavije, koji je usvojen 27. aprila 1992. godine, čime je stvorena Savezna Republika Jugoslavija, koju su činile Crna Gora i Srbija. Potom je pokrenut postupak za donošenje novog ustava Crne Gore, radi usklađivanja sa novim saveznim ustavom. Iako su pojedine opozicione stranke predlagale da se donošenje novog ustava obavi putem raspisivanja izbora za Ustavotvornu skupštinu, taj predlog nije bio prihvaćen od vladajuće Demokratske partije socijalista Crne Gore, tako da je donošenje novog ustava obavljeno od strane postojećeg skupštinskog saziva, koji je konstituisan nakon parlamentarnih izbora, održanih u decembru 1990. godine.^[2]

Nacionalno pitanje uredi

Novim ustavom Crne Gore, u pravni poredak je uveden pojam "nacionalnih i etničkih grupa", čime su zamjenjene dotadašnje kategorije naroda i narodnosti. Takođe je izbjegnuto i svako "manjinsko" određivanje društvenih grupa, usljed čega u cjelokupnom tekstu ustava nije bilo ni pomena o bilo kakvim manjinama, čime se željelo naglasiti da su sve grupe potpuno ravnopravne, nezavisno od njihove brojnosti. U petom segmentu drugog dijela novog ustava, koji nosi naziv "Posebna prava pripadnika nacionalnih i etničkih grupa" (članovi 67-76) uređena su razna pitanja koja se odnose na zaštitu prava svih nacionalnih i etničkih grupa, a tim povodom je propisano i osnivanje "Savjeta za zaštitu prava pripadnika nacionalnih i etničkih grupa". U cjelokupnom tekstu ustava nije posebno izdvojen, niti pomenut bilo koji narod, već je u ustavnoj preambuli na uopšten način pomenut crnogorski narod, što se odnosilo na narod Crne Gore u cjelini.

Jezičko pitanje uredi

Jedno od najznačajnijih pitanja koja su regulisana novim ustavom bilo je pitanje o određivanju službenog jezika u Crnoj Gori. Kao oslonac za rješavanje tog veoma osjetljivog i složenog pitanja poslužilo je rješenje iz nedavno usvojenog Ustava Savezne Republike Jugoslavije od 27. aprila 1992. godine, u čijem je 15. članu bilo propisano: U Saveznoj Republici Jugoslaviji u službenoj upotrebi je srpski jezik ekavskog i ijekavskog izgovora.^[3] Takvom odredbom, koja je bila plod pune saglasnosti između tadašnjih političkih i društvenih činilaca u Crnoj Gori i Srbiji, potvrđena je ravnopravnost oba izgovora u srpskom jeziku, ekavskog i ijekavskog, a izričitim ustavnim isticanjem njihove ravnopravnosti željelo se naglasiti da je riječ o varijetetima unutar jedinstvenog srpskog jezika.^[4] Uz oslonac na takvo sveobuhvatno rješenje iz saveznog ustava, novi ustav Crne Gore je u 9. članu propisao odredbu koja glasi: "U Crnoj Gori u službenoj upotrebi je srpski jezik ijekavskog izgovora".

Državni simboli uredi

Prijedlog za izgled zastave Crne Gore, sadržan u nacrtu novog ustava iz ljeta 1992. godine - uklonjena petokraka, uz zadržavanje postojećih boja: crvene, plave i bijele

Tokom rasprave o nacrtu novog ustava, do izražaja su došle brojne razlike po pitanju novog izgleda državnih simbola Crne Gore. Pomenute razlike su bile motivisane ideološkim pobudama i različitim odnosom prema shvatanju nacionalnog identiteta. Čak i u okviru samih političkih stranaka nije postojalo unutrašnje jedinstvo po pitanju usvajanja novih rješenja. Tako je u okviru vladajuće Demokratske partije socijalista Crne Gore postojala grupa starih partijskih kadrova, koji su se zalagali za zadržavanje postojećih simbola sa crvenom zvijezdom petokrakom. Takva zalaganja su u široj javnosti ocjenjena kao anahrona, nakon čega se rukovodstvo DPS opredjelilo za uklanjanje ideoloških obilježja. Stoga je prilikom izrade nacrta novog ustava predloženo da se zadrži dotadašnje rješenje u vidu crveno-plavo-bijele trobojke, ali bez petokrake. Prema tekstu ustavnog nacrta, koji je pripremljen u ljeto 1992. godine, predložene odredbe o državnim simbolima su glasile: "Grb Crne Gore je dvoglavi bijeli orao sa carskom krunom nad orlovskim glavama, carskim skiptrom u desnoj i šarom u lijevoj kandži. Na prsima mu je lav na crvenom štitu. Boje državne zastave su: crvena, plava i bijela. Himna Crne Gore je "Onamo, ’namo".^[5]

Prijedlozi iz ustavnog nacrta naišli su na žestok otpor pojedinih opozicionih stranaka, što se u prvom redu odnosilo na partije koje su pripadale koaliciji pod nazivom "Savez reformskih snaga" (17 poslanika), a značajne primjedbe dolazile su i iz redova manjinskih stranaka, koje su bile okupljene u "Demokratskoj koaliciji" (12 poslanika). Njihov otpor prema predloženim rješenjima poslužio je kao povod za preispitivanje ustavnog nacrta. Naime, u dijelu rukovodstva vladajuće DPS postojale su već u to vrijeme veoma izražene suverenističke tendencije, koje su se ispoljile u vidu otpora prema predloženoj zastavi Crne Gore, koja je bila identična sa zastavom Srbije, što je za njih bilo neprihvatljivo, a isti odnos su imali i prema predloženoj himni "Onamo, ’namo" koja je bila simbol srpskog patriotizma u Crnoj Gori. Usljed pritisaka koji su dolazili sa raznih strana, na kraju se u potpunosti odustalo od predloženih rješenja iz ustavnog nacrta, a novo "kompromisno" rješenje je pronađeno u pukom nabrajanju državnih simbola u novom ustavu, ali bez preciziranja njihovog izgleda i sadržaja, tako da je sadržaj 6. člana novog ustava na kraju bio sveden na kratku odredbu koja je glasila: "Crna Gora ima grb, zastavu i himnu". Time je stvoren prostor za naknadno rješavanje tog pitanja putem donošenja posebnog zakona, koji je nakon dodatnih zapleta i sporova usvojen tek u decembru 1993. godine.^[6]

Grb Crne Gore, koji je bio u upotrebi u vrijeme donošenja novog ustava (1992)
Zastava Crne Gore, koja je bila u upotrebi u vrijeme donošenja novog ustava (1992)
Grb Crne Gore, koji je propisan zakonom iz decembra 1993. godine
Zastava Crne Gore, koja je propisana zakonom iz decembra 1993. godine